З.Энхболд: Сайдын суудалгүй бол үхчих гээд байгаа улсууд олон байна

“Open door” сонины энэ удаагийн зочноор УИХ-ын дарга, ноён З.Энхболд уригдлаа.

-Хаврын чуулган хаагаад удаагүй байгаа энэ үед та бид хоёр ярилцах гэж байна. Мэдээж баталсан хуулиудын тоо чамгүй, ажилласан цагийн бүртгэл өндөр байгаа байх. Энэ бол албан ёсны дүн.  Гэсэн ч улс орны аж амьдрал хүндхэн байна.  Эдийн засгийн маань агаар сайжраагүй хэвээр. Валютын орлого байхгүйтэй адил, төсөв тасарчихсан. Таны чуулган хааж хэлсэн үг анхаарал татлаа л даа. Эдийн засагт дүн тавьлаа гэж зарим ажиглагчид үзэж байна. Нөхцөл байдал тааруу байгааг та нуусангүй. Тэгэхээр одоо бид яах вэ. Эндээс яриагаа эхлэх үү ?

-Чуулганыг баталсан хуулийн тоогоор дүгнэх нь өрөөсгөл явдал л даа. Юу батлав гэдэг нь чухал. Явж явж ганцхан асуудал ч шийдэж болно. Тэр нь оносон шийдвэр байсан бол тэр нь үр дүнтэй чуулган гэж хэлж болно л доо. Хэрэв тооны хойноос хөөцөлддөг бол баахан ач холбогдол муутай хууль баталчихаад үр дүнтэй чуулган боллоо гэж дүгнээд ярьж болох л байх. Тийм зорилго бол УИХ-д байдаггүй. Эдийн засаг тааруу байна. Үүнийгээ сайжруулъя гээд Засгийн газрын оруулж ирсэн хуулиудыг хуулиар тогтоосон хугацаанд буюу 7 сарын нэгний өмнө ихэнхийг нь баталж өгөөд, том жижиг гэлгүй явсан. Гэхдээ үлдсэн юмнууд бол байгаа. Урт нэртэй хууль байна. Зүүнхараагийн “Бороо гоулд”-ын алтны зөвшөөрөл байна.  Хэд хэдэн стратегийн ордын талаар шийдвэр гаргаж чадсангүй. Юу хийж чадав гэхээр 2010 оноос хойш хаачихсан байсан хайгуулын зөвшөөрлийг шийдсэн.  Нөгөө хориглож хуулиа хүчингүй болгосон. Гэхдээ хуучин шиг замбараагүй дуртай газраа авдаг биш улсаас зааж өгсөн газар, одоо жишээ нь урт нэртэй хуулиар хориглосон бүх газар хэзээ ч лиценз олгохгүй. Тусгай хамгаалалттай газар хэзээ ч олгохгүй. Бодологотой олгодог, улс өөрийнхөө бодлогоор явдаг ийм шинэ хуультай болсон учраас хайгуулын зөвшөөрлийг нээж өгч байх жишээтэй. 1991 онд БНМАУ гэж байхаас баталсан хуулиудаас Газрын тосны хуулийг бол орчин үеийн нөхцөлд тааруулж шинэчиллээ. Жижиг дунд үйлдвэрийн татваргүй ордгийг сэргээлээ. Том бүтээн байгуулалтууд татвараа хоёр жил хүртэл хойшлуулахыг зөвшөөрлөө. Гэх мэт эдийн засагтай холбоотой олон асуудлуудыг шийдэж өгсөн. Төр өөрөө хөрөнгө оруулах ёстой юм бол заавал мөнгө оруулах ёстой юм байна. Энэ удаа “Цагаан суварга”-ын ордод оруулах мөнгөгүй учраас хөрөнгө оруулах шаардлагагүй гэж үзсэн шийдвэрт хүрсэн нь өөрөө тус ордын гацчихсан байгаа гацааг арилгахад хэрэгтэй. Гэх мэтийн асуудлуудыг бол шийдэж чадсан.  Гэхдээ миний хаалтын чуулган дээр хэлсэн үг бол ОВУС-тай УИХ, Засгийн газар бараг гурав дөрөв хоног зөвөлгөөн хийлээ.  Хэвлэл мэдээллийнхэнд хаалттай байсан байх. Тэдний олон дүгнэлттэй би санал нийлж байгаагаа хэлсэн. Юуг ч өөрчлөхгүй ингээд яваад байх юм бол хямрал руу явах нь байна шүү. Тэгэхийн тулд төсвийн гүйцэтгэл хэлэлцээд баталсан УИХ-ын тогтоолыг өөрөө олж үзсэн бол тэрэн дээр Чингис бонд, Самурай бондыг төсөвтэйгөө нийлүүлэх ийм үүргийг Засгийн газарт өгсөн байгаа. 8 сарын 20 доор төсвийн тодотгол хийхэд эдгээр зүйлийг бол хүлээж байгаа. Тодорхой үүргүүд өгсөн. Тодорхой үүргүүдийн биелэлтийг бид нар 10 сарыг хүлээлгүйгээр дахин авч үзэх ийм шаардлага байгаа. Төсвийн орлого тасарч байгаа учраас төлөвлөсөн олон хөрөнгө оруулалт худлаа болж байгаа. Тэрийгээ бас хасах болж байгаа.

-Таны хэлсэн үгнээс ирсэн хамгийн хатуу мессеж бол зээл олголтыг зогсоохоос өөр аргагүйд хүрлээ гэсэн санаа байлаа.

-Зээл олголтыг зогсоох эрсдэл нь нөгөө эрсдлээсээ бага юм гэсэн санаа. Зогсоох гэдэг нь ийм  утгаар л хэлсэн юм л даа. Ер нь манай зээл хэтэрхий хурдан томорчихсон учраас бодлогын хүүгээ нэмэх замаар зээлийн эрэлтийг бууруулах  зөвлөмжийг ОУВС, Дэлхийн банк хоёулаа өгч байгаа. Тэрэнтэй би санал нийлж байгаа. Үгүй бол импляциа дийлэхгүй бүр илүү хохирол учрахаар  байна гэсэн л дээ. Тэгэхээр үндсэндээ зээлийг бол хоёр ангилж болж байгаа. Найман хувийн моргажинд явж байгаа зээл бол хэвийн үргэлжлэх ёстой. Энэ бол зогсож болохгүй. Нөгөө хэрэглээний зээл байна. Мотоцикль авч байна. Машин авч байна. Хөргөгч авч байна. Бизнес явж байна.

-Ер нь бол банкууд бүх төрлийн зээлээ хувиад эхэлснийг та мэдэж байгаа биз дээ?

-Банк хумихаас өөр аргагүй болж байна. Яагаад гэвэл нөгөө чанаргүй зээл нь нэмэгдэж байгаа учраас. Банк өөрийнхөө хөрөнгийг алдчихгүйн тулд хүссэн хүсээгүй энэ арга хэмжээг авч байгаа.

-Нэг асуултыг нөхөж асуух шаардлага гарлаа. Лицензийг хамаа замбараагүй олгосноос болж Монголд олон хүнд асуудлууд гарсан. Энэ яах аргагүй үнэн. Гэхдээ хүчээр зогсоож барьж байсан нь ардаа улс төрийн зорилготой байсан юм шиг харагддаг. Ард нь маш олон хохирогч, хэлмэгдэгчид гарч ирсэн. 106 иргэн, аж ахуйн нэгж байгаа. Тэдний тодорхой төлөөлөлтэй уулзаж байсан юм. Лицензийн татвараа төлөөд, хөрөнгө оруулалт олоод явж байсан олон монгол иргэд байсан. Энэ хорио ерөнхийлөгчийн сонгууль өнгөрөөгөөд тавигдлаа гэж харж болох уу?

-Үгүй л дээ. Угаасаа хууль зөрчиж олгосон лицензийг зогсоохоос өөр аргагүй. Одоо ч ийм зүйл гарвал Уул уурхайн яам зогсоохоос өөр аргагүй. Тэр 106 дээр  бол шүүхийн шийдвэр гарсан. Хуулиар лицензийг ингэж олго гээд заачихсан байхад тэгж олгогдоогүй лиценз бол хэзээ ч хүчингүй. Улс төрийн ямар нэгэн зорилго бол байгаагүй. Тэртээ тэргүй хууль зөрчиж олгосныг нь шүүх тогтоочихсон. Одоо хари Засгийн газар хайгуулын лицензийн олголт сэргэсэнтэй холбогдуулан 106 лиценз дээр дахин тендер зарлана. Энэ бол тендергүй олгогдсон лиценз. Тендергүй олгогдчихсон байсан. Тэр дотор 106-г авсан улсууд оролцоход давуу эрх олгож байгаа. Баримтаар баталгаажсан хөрөнгө оруулалт байдаг бол тэр хөрөнгө оруулалтыг нь тендерийн дараагийн үнийн дүнгээс хасч тооцно гэсэн үг. Цоо шинээр Ганчимэг лиценз авах гэж орж ирэхэд би урьд нь 106 дотор байсан бол би өөрөөс чинь давуу эрх эдэлнэ. Тэр оруулсан мөнгөнийхөө хэмжээгээр.

-Маш шударга гарц байна.

-Ийм шийдвэр гаргахыг л УИХ-аас Засгийн газарт үүрэг болгосон байгаа. Хүмүүсийг хохироож болохгүй ээ. Наад хэд чинь ямар нэг байдлаар мөнгөө хийчихсэн. Тэр нь санхүүгийн баримтаар батлагдвал давуу эрх олго. Тэгэхгүй бол худлаа амаараа яриад үймүүлээд яваад байдаг улсууд бас байдаг шүү дээ.

-Тийм. Дараагийн асуулт Оюутолгойтой холбоотой асуулт байна. Оюутолгой компанид манай татварын байгууллага  акт тавьсан. Гэвч Рио тинто зэрэг тэдний хөрөнгө оруулагчид хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа. Харин ч төслийн дараагийн шатны ТЭЗҮ-г хойшлуулж магадгүй гэж мэдэгдэж байна. Цаашилбал, олон улсын арбиртрын шүүхэд хандаж ч мэдэх нь. Үүнийг бид яаж хүлээж авах ёстой вэ?

-Татварын хуулинд заагдсан журмынхаа дагуу л явна. Татварын байгууллага акт тавьж болно. Би бол алдаа гаргаснаа зөвшөөрөөд, дүнгийн талаар маргалдаж байна гэж ойлгосон. Тэгэхээр Татварын ерөнхий газарт татварын маргаан таслах комисс гэж байдаг. Шүүх юм уу Арбиртр  явахаасаа өмнө эхэлж тийшээ очих ёстой юм. Энэ процесс хамгийн эхний шат нь байдаг л даа. Энэ журмаараа л явах нь зүйтэй. Тавьсан үнийн дүн, оруулсан хөрөнгө оруулалтын тоо дэндүү их учраас хүмүүсийн анхааралд өртөөд байгаа болохоос татварын маргаан таслах комисс өдөр болгон л ажиллаж байгаа шүү дээ.

- Оюутолгой нэлээд ажилчдаа цомхотгосон. Ажлаас халагдсан иргэдийн тухай ямар нэгэн мэдээлэл төрд байгаа юу?

-Ер нь үйлдвэр байгуулах явцад 10000 хүн ажиллаад, үйлдвэр ажиллаж эхлэхээрээ 1000 хүн л үлдэх юм шүү дээ. Тэгэхээр энэ цомхотголоос бол ялгах хэрэгтэй л дээ. Оюутолгой бол үйлдвэр барих явцдаа явж байгаа. Баяжуулах цех бол ажилд орчихсон. Ил уурхай ажилд орчихсон. Одоо далд уурхайн ажил явж байгаа. Гурван үйлдвэр барихаас хоёр нь баригдчихаад нэг нь дутуу байна гэсэн үг шүү дээ.  Далд уурхайн санхүүжилт олдохгүй байгаа учраас далд уурхайн ажил дээр байсан гэрээт ажилчдыг цомхотгохоос өөр аргагүй. Тэр бол Оюутолгойн үндсэн ажилчид биш. Оюутолгойн ажлыг гэрээгээр хийж байгаа ажилчид байхгүй юу. Мэдээж санхүүжилт олдохгүй бол явуулна шүү дээ. Тэр хүмүүс Оюутолгойн үндсэн ажилчид биш учраас дараагийн ажил хаана гарна тийшээ л очиж ажил хийхээс фабрикт ажилдаг, ил уурхайд  ажилдаг хүмүүсийн ажил амьдрал хэвийн явж байгаа. Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд заасныхаа дагуу ажиллах ёстой хүмүүсээ ажиллуулж байгаа. 90 хувь нь монгол 10 хувь нь гадаад ажилчид байж болно. Бүх юм гэрээнийхээ л дагуу явж байгаа.

-Төрийн өндөр зэрэглэлийн албан тушаалтнуудын ёс суртахуунтай холбоотой асуудлууд багагүй хөндөгдөж байна. УИХ-ын даргатай уулзчихаад энэ талаар асуухгүй өнгөрвөл уншигчид маань намайг баалах байх л даа. Жишээлбэл, Хууль зүйн сайдтай холбоотой асуудлууд бүр л хачин байдалтайгаар үргэлжилж байна. Ёс суртахууны хариуцлага хүлээдэг өндөр жишиг рүү дэлхийн улс төр бол том алхаад явчихсан. Хятад хүртэл энэ тал дээр яаж өөрчлөгдөж байна. Гэтэл манайд Ерөнхий сайдынх нь гэр бүл ч элдэв ноцтой асуудалд орооцолдож л байдаг.  Хэн ч хариуцлага хүлээдэггүй. Та энэ асуултад ямар хариу өгөх вэ?

-Монголчууд бол энэ сонгочихсон болон томилчихсон улсуудаасаа ёс суртахууны хариуцлагыг дэлхийн бусад улс орнуудын иргэдийн нэгэн адил л хүлээж байгаа. Энэ албан тушаалтнууд нь харин тийм алхам хийхгүй байгаа. Ийм хариуцлага хүлээдэг жишгийн үйлдлийг ер нь бараг хийгээгүй л дээ. Та нэг реклам үзсэн болов уу, яасан бол. Банш Батаагийн тоглосон хошин шогийн рекламыг. Явж байгаад машинд дайруулчихаад гар утсаараа зураг аваад...

-Үзсэн үзсэн.

-Эмнэлэгт оччихоод утасгүй үхчих гээд байна уу гэдэг шиг. Сайдын суудалгүй бол үхчих гээд байгаа юм шиг улсууд олон байгаа юм аа. Уг нь хэл аманд орооцолдлоо, тэр нь шүүхээр тогтоосон байна уу, үгүй юу гэхээсээ илүү тэр явдлуудаа өөрөө үгүйсгэхгүй байвал, ор тас гүтгэлэг биш л бол яваад шалгуулсан нь л дээр л дээ. Ажил төрлөө өгөөд л. Ийм жишиг рүү хэзээ нэгэн цагт орох байх. Гэхдээ одоогийн энэ сонгогдсон болон томилогдсон сайд нараас ийм жишгийн төлөө алхам хийх хүн гарахгүй байх гэж л харж байна. Нөгөө утасгүй үхчих гээд байна уу гэдэг шиг сайдын суудалгүй бол үхчих гээд байна уу гэх асуултаас өөр асуулт надад алга.

-Тантай уулзахаас өмнө сошиал дахь миний хаяг дээр түр хорих байранд хоригдож байгаа нэгэн хурандаагийн бичсэн захидал тавигдаад яах ийхийн зуургүй алга болчихсон л доо. Их хурлын дарга аа, хорих байранд олон хүн олон сараар хоригдож байна. Тэдний байдал маш хүнд байх шиг байна. Олон сараар хорьчихоод ахиад л эргэлзэх юмгүйгээр сунгах тогтоолууд гаргаад явчих юм. Саяхан Амарсайхан гэдэг хүн тэнд нас барсан. Одоо Анхбаяр гэдэг хүний асуудал маш хүнд нөхцөлд байна. Тагнуулын Цогтбаатар хурандаа гэхэд хувийн өш хонзон, хувийн сэдлээр аймшигтай хүнд ял тулгагдаад байж байна. Судлаад яваад байхаар олон гайхмаар юм араас нь гарч ирж байна. Хилээр гарах эрхийг нь хасаад гадуур шалгаж, тэр хүмүүст хууль ёсны дагуу өөрийгөө хамгаалах бололцоог нь олгож болдоггүй юм уу. Олон сараар хорьж цагдана гэдэг бол ардаа хэрэг хүчээр тулган хүлээлгэх, амьд явах эрхэнд нь ч нөлөөлж болох сөрөг үр дагавар ихтэй шийдэл шүү дээ. Танд энэ талаар ямар нэг мэдээлэл байна уу ?

-Манай эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль хуучнаараа байна. Шинэчлэгдээгүй байна. Эрүүгийн хууль 2002 онд баталсан байдлаараа байна. УИХ бол энэ дээр ажиллаж байна. Энэ хуулиуд бол нэг сарын дотор гаргачихдаг хууль биш. Дор хаяж хэлэлцүүлэг нь жил болдог. Зүйл бүрийн, өгүүлбэр бүрийн, үг болгоны ард хүний хувь заяа байдаг учраас нухацтай хэлэлцэхгүй бол болдоггүй. Шинэ шинэ ойлголтууд гаргаж ирж байгаа. Ийм шинэчлэлүүд иж бүрэн хийгдсэний дараа наад зөрчлүүд чинь арилна. Одоогийн хуулиар бол тэр шийдвэр гаргаж байгаа хуулийн байгууллагын улсуудад ийм эрх нь байгаа юм. Ноцтой гэх шаардлага л байхгүй бол ийм зүйл хийхгүй байхыг албан тушаалтнуудад нь бид хэлдэг. Хуулиа өөрчилсөн тохиолдолд удаан хугацаагаар хорьдог барьдаг тэр юм мэдэгдэхүйц багасна. Гэм буруутай эсэхийг нь нотол, хурдан нотол. Чадахгүй бол наад хн чинь гэм буруугүй гэдэг энэ зарчмыг шинэ хуулиар тогтоож өгнө. Түүнээс одоо тохиолдол бүрийг ярих боломжгүй. Яагаад гэвэл явж байгаа мөрдөн байцаалт хараат бусаар явагдах ёстой. Хүний эрхийн комисс зэрэг энэ байгууллагуудын йл ажиллагааг хянадаг, ажилд нь үнэлэлт дүгнэлт өгдөг, шаардлага бичиж өгдөг байгууллага байна. Бүх байгууллагууд нь л дор бүрнээ оногдсон ажлаа хийх үүрэгтэй л дээ. Түүнээс УИХ –д иргэн тэрийг яагаад тэдэн сар хорьсон гээд байх эрх байдаггүй.

-Хүчний байгууллагууд хоорондоо эв зүйгээ ололцож ажиллах тал дээр учир дутагдалтай хэвээрээ л байна. Цагдаагийн удирдах албан тушаалд ажиллаж байгаа зарим хүмүүс хувь тавилан нь яаж ч эргэж мэдэхээр нөхцөлд ч байх шиг. Тагнуул, прокурор, АТГ, цагдаа бүгд үл ойлголцол дунд. Салбар хэний гарт байгаагаас үүдэж эдгээр байгууллагууд ээдрээгээр дүүрч, тэрнийх нь хаялага нийгэмд савалгаа үүсгэж байх шиг харагддаг. Аль ч салбар дээр ийм далд өгөгдөл байдаг.

-Шинэ Хууль зүйн сайдын хувьд хувийн харилцаанаасаа болж алдаж байгаа юм их байгаа. Ажлын туршлагагүй, их сургуулийн багш байсан залууг гэв гэнэт сайд болгочихсон. Монголын нэг бодит амьдрал гэж юм байгаа юм. Уг нь бол туршлагатай л хүн тавих ёстой байсан байх л даа. Сумын хэсгийн төлөөлөгчөөс ажлаа эхэлсэн байдаг ч юм уу. Хуулийн шат шатанд зүтгэсэн хүнийг тавьсан бол  өөр л байх. Энэ удаа хууль зүйн сайдаар тийм хүн тавигдсангүй л дээ. Сургуулийн танхимд хичээл заадаг амьдрал бол онол юм. Юм болгон онолын дагуу явах боломжгүй л дээ. Энэ чинь өөрөө амьдрал чинь. Хууль зүйн байнгийн хороон дээр хуулийн салбарын шинэчлэл гээд Хууль зүйн сайд Х.Тэмүүжингийн оруулж ирж байгаа юмнуудыг эхлээд бол их урам зоригтойгоор, нэг их олон асуулт асуухгүйгээр баталж өгдөг байсан. Сүүлдээ прокурорын байгууллагаас ойлголцохгүй байна, үүнээс үүдээд төрийн энэ чухал байгууллагуудын ажилд тодорхой хүндрэлүүд гарч эхэллээ гэдэг мессеж ирсэн. Цагдаагийн байгууллагаас ирсэн. Энэ бүх дүгнэлтүүдийг харгалзан үзээд Хууль зүйн байнгийн хороо бол хийх гэж байгаа юмыг нь нягталж гаргадаг болсон. Зарим юман дээр тормоз татдаг болсон. Бас нэг ойлголцохгүй байгаа салбар нь шүүх байна. Ер нь Хууль зүйн сайдад хязгааргүй эрх мэдэл өгчихөөгүй учраас УИХ-ын холбогдох байгууллага Хууль зүйн байнгийн хороо бол анхааралтай ажиглаж байгаа. Манайхны зарим нь хэдэн таарч нийцэхгүй албан тушаалтнууд толхилцоод байна гэж хэтэрхий хялбаршуулж ойлгоод байгаа юм. Ер нь шинэ хуучны зөрчил явж байна. Реформ хийх гэсэн нэг хэсэг байна. Хуучнаараа байх гэж зүтгэж байгаа нэг хэсэг байна. Реформыг чинь зөвшөөрье, гэхдээ арай ингэж явж бол болохгүй байнаа гэсэн бас нэг хэсэг байна. Гэх мэтчилэн олон хандлагууд энэ салбарт байгаа юм. Энэ бүхнийг яаж зохицуулах, алийг нь дэмжиж, алийг нь дарж, ямар чиглэлээр авч гарах вэ гэдэг хариуцлага бол УИХ дээр хүссэн хүсээгүй хүүрч ирсэн. Тэрийгээ УИХ хийж байгаа. Хөрөнгө мөнгөий асуудал байна. Энэ олон хуулийн байгууллагын реформыг хийхэд байшин барилга хэрэгтэй. Хуучныгаа зарах хэрэгтэй. Шинийг барих хэрэгтэй. Яригдаж байгаа хөрөнгө оруулалтын тоо бол хэдэн зуун тэрбумаар яригдаж байгаа. Гэх мэтээр асуудал олон байгаа.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ван хан шиг гарч ирээд л  “Энэ миний хуурай хүү байгаа юм. Зүгээр байлгаарай” гээд хээв нэг хэлж байх юм. Түүний энэ тусгай хандлага үнэхээр зохисгүй харагддаг. Жишээлбэл, танд ямар нэг Ван хан байгаагүй санагдана. Нөгөө талаас Х.Тэмүүжин хэлмэгдэж байх талтай юу. Үнэхээр супер залуу гарч ирээд л бүхнийг эргүүлэх гэсэн чинь зузаан давхарга сөрөөд зогсчихсон гэх залуус байх юм. Тийм шинж үнэхээр байгаа юу?

-Тийм хялбаршуулсан байдлаар ойлгож болохгүй л дээ. Энэ өөрөө маш их комплекс асуудал. Тийм учраас асуудал болгон дээр учрыг нь олж л явахгүй бол болохгүй л дээ. Ер нь бол хуулийн салбар томоохон хэмжээний реформ хийгдэлгүйгээр хориод жил явчихлаа шүү дээ. Энийг өөрчлөх шаардлага, хэрэгцээ бол байгаа. Тэрийгээ яаж хийх вэ гэдэг дээр санал зөрөлдөөн бол байдаг. Эцсийн эцэст энэ санал зөрөлдөөнийг  шийдэх эрх нь УИХ-д л байгаа юм. УИХ-ын бодлого бол удаан хугацаанд амьдардаг, дэлхийн бусад улс орнуудын жишгийг харгалзсан, монгол улсын хөрсөн дээр суусан, амьдарсан ийм л хуулийг гаргая гэж ажиллаж байгаа. Сумын хэсгийн төлөөлөгч яаж ажиллаж амьдрах, эхнэрийг нь яаж ажилтай байлгах гэдгээс авахуулаад монголын хөрсөн дээрх амьдралтай уяж л асуудлыг шийдэхээс тийм сайхан гадны жишиг байна. Энийг шууд авна гээд хуулаад явж болохгүй. Хөрөнгө мөнгө ч хэмжээтэй хязгаартай.

-Олон жилийн өмнө Ардчилсан намыг туулсан зовлон болгон нь хүчирхэгжүүлж байгаа гэж бичиж байж билээ. Одоо ч гэсэн эргээд харахад АН зовлон дундаа л байх шиг харагдах юм. Та бүхэн дараагийн үеэ бэлдэхгүй яваад байгаагаас болж өнөөдрийн төрийн албанд учирч байгаа олон зовлон үүдээд байгаа юм биш үү. Ард чинь зогсож байгаа залуусын тэргүүн эгнээнд зогсож байгаа залуу гэхэд энэ сайд шүү дээ. Тэр сайн мэргэжилтэн байх. Гэвч хүн чанар суурьтай улс төр нь л бас ч гэж энэ улсыг унагачихгүй явж ирсэн шүү дээ. Та бол энэ намын нэг том лидер. З.Энхболд намын эрхийг авах гээд байна. Шонхор фракц МоАХ-той нэгдэнэ гэх мэт олон таамаг бас явдаг.

-Ардчилсан нам залуу үеэ бэлтгэх зэрэг бол жижигхэн асуудал болчихоод байгаа юм. Ерөөсөө энэ төрийн алба гэдэг юмыг дөрөв дөрвөн жилээр огцом огцом өөрчлөөд байх уу, аль ч нам нь гарсан үндсэн суурь нь байж байдаг жишигт тогтох уу. Энэ ганцхан Монголд тохиолдоод байгаа асуудал биш л дээ. Японд жишээ нь ямар том төрийн албаны хямрал гарсан билээ. Либериал ардчилсан нам нь олон жил ноёрхож байснаас үүдэлтэй. Төрийн албан хаагчид аль ч нам гарч ирсэн төрийн бодлогыг яг таг хэрэгжүүлдэг байхгүй бол тэд нар өөрсдөө бас анги болчихоод байгаа юм. Аль ч намаас ангид. Тэр авилга хээл хахуулиа авалцаж өгөлцдөг. Юмаа нууж хийдэг. Улсын ажил явдаггүй. Дээрээс өгсөн тушаал шийдвэр бол доошоо сум хүртэл гацаагүй л явах ёстой ш дээ. Тэгэхгүй байгаа учраас шинээр эрх барьсан нам нь тодорхой хэмжээнд цэвэрлэгээ хийж байна л даа. Тэгэхээр аль талдаа төлөвших хэрэгтэй байна. Нам ч, төрийн алба нь ч. Залгамж халаа бэлддэг юм нь ч төрийн албанд бас хуулийнхаа дагуу явдаг байх хэрэгтэй байна. Намууд нь ч улс төрийн тавцанд хэнийг гаргаж ирэх үү гэдэг дээрээ бас л бэлтгэлтэй байхгүй бол энэ чинь өөрөө аль аль талдаа сөрөг зүйлийг тээгээд байна. Абсолютный үнэн гэж байхгүй шүү дээ. 100 хувь төрийн албан хаагчдын зөв гэж байхгүй. 100 хувь эрх барьж байгаа намын зөв гэж байхгүй. Энэ нэг балансаа л эвтэйхэн олчихдог байхгүй бол хэтэрхий туйлширдаг улсуудыг юу ру ч аваачиж хийчих гээд хэцүү юм. Монголчууд бол хэт халуун, хэт хйтэнд амьдардаг. Үүнийгээ дагаад зан ааш нь ч гэсэн тийм юм шиг байгаа юм. Нэг бол хэт үзэн ядаад л, маргааш нь нөгөө хүн нь эргээд баатар болчихсон байж байдаг. Ерөөсөө тэрэн шиг сайн хүн байхгүй болчихдог. Гэтэл энэ хоёрын дундуур явдаг. Ноён нуруугаа төрийн алба нь авч явдаг. Төрийн байгууллага нь энэ дархлаагаа хамгаалдаг жишиг тогтмоор байгаа юм. Мэдээж тэрэн дотор болохгүй улсууд байвал сольж явах ёстой.  Аль ч намын дэргэд цахилгаан шатанд сууж давхиад хурдан хурдан юманд хүрчих гэсэн хүсэл эрмэлзэлтэй, ийм хэв маягаар амьдардаг залуу хүмүүсийн бөөгнөрөл яваад байгаа юм. Тэр бол их аюултай үзэгдэл. Шат шатаар нь дамжаад л явах ёстой шүү дээ. Гэтэл нэг л өдөр сонгуульд сайн ажилласныхаа хөлсөнд карьерынхаа жамаар явж байгаа олон хүний дээгүүр гишгэлж гараад өндөр албанд суучихдаг. Энэ соёл нь өөрөө болохгүй байгаа юм л даа.  Би 1989 онд сургууль төгсөж ирээд монтёроор ажиллаж байсан.

-Уг нь цахилгааны инженер төгсөөд ирсэн байдаг.

-Тийм.  Ажилд ороход л шууд монтёр болгож байгаа юм. Хамгийн доод талаас нь ажил хийлгээд ингээд л явдаг байсан. Хүнийг ажилд сургадаг энэ систем алдагдсаны согог ганцхан Ардчилсан намын алдаа дутагдал биш л дээ. МАН-д ч байна. Манай намд ч байна. Төрийн албанд ч байна. Ингэж нэг алгасч болдог гэдэг буруу ойлголтыг өгөөд байгаа нь өөрөө энэ төрд олон сөрөг үр дагаварыг бий болгоод байгаа юм.

-Фракцын тухайд та юу хэлэх вэ. Үнэхээр танд “Шонхор” гэж фракц байна уу. Намын эрхэнд гарах оролдлогуудын ард та ер нь байж байсан удаа бий юу?

-Би одоогийн намын даргатай намын даргын төлөө өрсөлдөөд ялагдсан шүү дээ.

-Тийм л дээ. Энэ явдал саяханых. Урьд өмнө нь, ер нь гэсэн утгаар асууж байгаа юм?

-Мэдээж АН өөрийн дүрэмтэй. Дүрмийнхээ дагуу явах ёстой. Намынхаа бүх ажлыг унтуулж унтраачихаад ингээд намын эв нэгдлээр халхавчлаад явж болохгүй л дээ. Ардчилсан хүчний холбоо гэж ТББ байна. Тэрэн дотор зөвхөн АН-ын гишүүд биш төрийн албан хаагчид их байдаг. Төрийн албан хаагчдыг намын ажиллд оролцохыг хориглочихсон шүү дээ. Тэгэхээр төрийн албанд байгаа ардчилсан үүзэлтэй хүмүүс манай холбоонд байдаг. Тэрэн дотор “Шонхор” гэж клуб байна. Ардчилсан хүчний холбоон дотор байдаг мөртлөө сонгуулиар гарсан аймгийнх байна уу, сумынх байна уу, УИХ-ын гишүүн байна уу тэр хүмүүс бас оролцож явдаг. Улс төрийн зорилгоо тодорхойлдог. АН дотор өөрийнхөө нөлөөг бэхжүүлж явдаг. Нэг ийм зорилготой. Дүрэм дотроо биччихсэн. Ардчилсан сонгуульд АН-аас нэр дэвших гэж байгаа хүмүүсийг бэлтгэж өгдөг. Бүхий л шатанд энэ үнэт зүйлээ ажил болгох гэж эрмэлздэг. Ерөөсөө нуугаад байх зүйл энд байхгүй. Мэдээж намын их хурал болоод намын даргын дараагийн сонгууль болоход өрсөлдөж л таарна.  Одоогийн явж байгаа юман дотор буруу юм их байна. Тэрийг бол ил шүүмжилж байгаа.  

-Нэг зүйлийг асуухгүй бол болохгүй нь. Энэ бол нарийн бүдүүн царигийн асуудал. Нэг хэсэг монголчууд бүгд уурхайчин болсон. Одоо бүгд царигчин болчихоод хэрэлдэж байна.

-Одоо бүгдээрээ төмөр замчин болчихсон байна уу. (инээв)

-Юмаа сайн судлаагүй, мэдэхгүй залуучууд ч гэсэн хуваагдаад л туйлширцгааж байна.

-Харин тийм ээ, юмаа сайн мэдэхгүй залуучууд л зурагтаар том том яриад байх юм даа. Ер нь цариг бол гуравдугаар зэрэглэлийн асуудал юм байгаа юм. Зөвхөн цариг гээд анхаарал хандуулчих нь өөрөө буруу. Юу нь чухал уу гэхээр монголд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн далайн эрэг хүрэх нь л чухал. ОХУ-аар байна уу, Хятадаар дамжаад. Манайд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн далайн эрэг хүрэхгүй бол бид хоёр хөршийнхөө хэлсэн үнээр нь өгөх юм. Дэлхийн зах зээлийн үнээр өгч чадахгүй учраас манайд үйлдвэрлэл хөгжихгүй гэсэн үг. Бид нар сонголтгүй байна шүү дээ. Бид далайн эрэг хүргэчих юм бол олон худалдан авагч дотор чөлөөтэй зарна. Чөлөөтэй зарж байгаа үнээр манай хоёр хөрш худалдаж авна. Яагаад гэвэл бид нар бусдад зардаг үнээрээ л нөгөө хоёртоо өгнө шүү дээ. Тэгэхээр асуудлын гол нь явж явж монголын нутгаас гарсан бараа далайн эрэг дээр яаж хамгийн хямдхан зардлаар очих вэ гэдэг л болохоос цариг бол техникийн асуудал. Тэр бол дараачийн дараачийн асуудал. Манайд том гангийн үйлдвэр байгуулагдлаа. 10 сая тоннын. Бид 10 сая тоннын гангийн үйлдвэрийг хангах хэмжээний түүхий эдийг түүхийгээр нь гаргаж байгаа. Төмрийн хүдэр гаргаж байна. Коксжих нүүрс гаргаж байна. Энэ хоёр бүтээгдэхүүнээ нийлүүлээд хайлуулчих юм бол одоо зарж байгаа үнээсээ бараг дөрөв дахин илүү үнээр зарах гээд байгаа юм. Тэгэхээр дөрөв дахин илүү үнээр дөрөв таван зуун доллараар ширэм зарна. Яагаад би ширэм гээд байгаа юм гэхээр энэ бол хамгийн бага татвартай бусад улсууд руу ордог бүтээгдэхүүн. Хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн. Эцсийн ган болж амжаагүй. Эцсийн ган болчихоор татвар нь өндөр болчихоод байгаа юм. Манай хоёр хөрш бол хоёулаа дэлхийн гангийн тэргүүлэх улсууд. Тэгэхээр манай хийсэн ган бол энэ хоёрт зарагдахгүй гэсэн үг. Дээр нь татвар нь ч өндөр. Тэгэхээр ядаж бид түүхийгээр гардаг юмаа Х.Баттулгын яриад байгаа Сайншандад нийлүүлээд домин зууханд хайлуулаад ширэм болгоод Тэнжин боомт дээр аваачаад таьчих юм бол Япон, Солонгос, Тайвань гээд түүхий эд нь хэрэгцээтэй улсууд нь авчих юм л даа. Хятад ч гэсэн дөрөв таван зуун доллараар авах юм билээ. Бугатын үйлдвэртэй гэрээ хийгээд л өгчих юм билээ. Ийм л юм хийх юм бол Монгол аж үйлдвэржсэн орон болох тйишээгээ нэг алхам хийж байна л гэсэн үг. Өртөг шингэж байна гэсэн үг. Тэгэхээр Монгол анхныхаа домин зуухыг яг одоо бариад наймдугаар сарын 15-нд ашиглалтад орох гэж байна. Тэр Эрдэнэтэд байдаг “Берн” гэдэг компани. Тэгэхээр ийм маягаар бид асуудлыг харах юм бол цариг бол гуравдугаар зэрэглэлийн асуудал гэдэг нь ойлгогдоно. За, яаж энэ хоёр улсын нутгаар дамжиж далайн эрэг хүрэх вэ гэдэг асуудал байгаа юм. НҮБ-ын далайн эрх зүйн конвенц гэж байдаг. Тэрэн дээр далайд гарцгүй улсыг далай руу явах замд нь байгаа улсууд өөрийнхөө тарифаар ямар нэгэн илүүдэл татвар хураамжгүйгээр далай хүргэж ачаа барааг нь зөөж өгнө гэдэг ийм дүрэм байна. Үүний дагуу Монгол улс хоёр хөрштэйгөө транзит гэрээ гэдэг юм хийх ёстой. Тэгэхээр энэ транзит тээврийн гэрээ гэдэг бол ганц нэг чингэлэг явах жижиг ахуйн хэрэглээн дээр ажиллаад болоод байна. Гэтэл одоо бид чинь 100 саяар тоологдох нүүрс, төмрийн хүдэр, миний мөрөөдөл бол одоо ширэм байна. Дараагийн юм бол метал зэс байна. Ийм хүнд овортой бараануудыг хоёр улсын нутгаар дамжуулж далайн эрэг хүргэхийн тулд нэмэгдэл гэрээнүүдийг хоёр улстайгаа хийх ёстой юм. Гэтэл энэ гэрээний асуудал аль ерэн оноос эхэлсэн байдаг юм. Оростой бол үзэглэчихсэн. Гарын үсэг зурах дутуу байгаа. Хятад улстай бол яг одоо юмнуудаа ярьж байна. Манай улсын нутгаас гардаг аль боомтыг ашиглах вэ. Тэр нь цаашдаа далайн эргийн аль боомттой холбогдох уу. Энэ хоёрыг холбохоор маршрут гэдэг юм гарч ирж байгаа юм. Эрээнээс Тэнжин гэдэг бол нэг маршрут гэсэн үг шүү дээ. Гашуун сухайтаас Далень гэдэг боомт бол бас нэг маршрут. Тэгээд хэр хугацаанд ямар тариф тогтвортой мөрдөгдөх юм. Дор хаяж 25-30 жил байна. Тэгэхгүй бол энэ том үйлдвэрүүд ажлаа төлөвлөж чадахгүй шүү дээ. Өнөөдөр нэвтрүүллээ. Маргааш хаагдлаа. Тэгэхээр 25-30 жилийн турш бид Орос, Хятадын нутгаар ийм тарифаар юмаа зөөх юм байна гэдэг тодорхой болчих юм бол цариг бол утга учиртай болно. Яагаад гэхээр Хятадтай транзитын гэрээ байгуулах гэхээр та нар манайтай гэрээ байгуулах юм бол танай нутгаас нарийн царигаар ачигдсан бараа л далайн эрэг рүү хамгийн хямдхан очно. Та нар энэ дахин дамжуулах, дугуй солих ажлыг яах гэж хийгээд байгаа юм бэ. Нарийн цариг та нарт л ашигтай шүү дээ гэдэг нь хэрвээ нарийн царигтай төмөр зам уурхайнууд руу, боловсруулах үйлдвэрийн хот руу, Сайншанд руу ч юмуу тавигдсан тохиолдолд транзит гэрээ чинь зөвшөөрөгднөө гэж гэж хэлж байгаатай утга нэг байгаа юм. Орос мөн ялгаагүй. Та нар Владивосток хүрье гэвэл өргөн царигаар нүүрсээ ачаад л явуулчих. Тэгэхээр бид бол далай руу гарах Монгол улсын стратегийн ач холбогдлоо  тэр цариг ямар байх вэ гэдэг стратегийн биш ач холбогдлынхоо өмнө нь үргэлж тавьж байх ёстой юм. Энэ наймдугаар сард бид удаан хүлээсэн транзит тээврийн гэрээгээ байгуулчих юм бол УИХ тэр царигийг Засгийн газрын хүссэнээр баталж өгөхөд болох юмаа гэдэг байдал бол УИХ-ын хаалттай хуралдааны хэлэлцүүлгээс  бол харагдсан. Одоо шийдэхэд эрт байнаа, транзитын гэрээгээ байгуулчихаад гарын үсэг зурсан гэрээгээ аваад ир. Тэгэх юм бол баталж өгөхөд болохгүй юм байхгүй л гэсэн.

- Саяхан манай УИХ-ын нэг гишүүн энэ нарийн бүдүүн царигийн асуудлаар нэвтрүүлэг хийлгэж цацсан нь багагүй дуулиан тарьлаа. Манайх жижиг ч орон юм. Тэрэнд автаж бас чамгүй бужигнаад авах шиг боллоо. Хужаа, эрлийз гэсэн замбараагүйтэл нүдэн дээр хэд хоног гаарлаа. Гадаадын гэрээт ажилчдыг зодох, гудамжинд юмаар шидэх, хараах мэтээр. Та тэр нэвтрүүлгийг үзэв үү. Х.Баттулга бол саяхан сайдын албан тушаалаасаа татгалзсан улстөрч. Олны анхаарал татсан хоёр улстөрчийн тухай л би нэр зааж асууж байгаа юм. Хүн бүгдийн талаар танаас асуух нь зохисгүй зүйл гэдгийг мэдэж байна.

-Би тэр нэвтрүүлгийг үзээгүй. Нэвтрүүлгийн талаар явж байгаа маргаануудыг бол хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр харж байгаа. Цөөхөн хэдэн монголчууд бид нэг нэгийгээ эрлийзээр нь дуудах буруу. Тэрнээс илүү шийдэх олон асуудал байгаа. Яаж хурдан үйлдвэржсэн орон болох уу. Зарж байгаа юмандаа өртөг шингээж зарахгүй бол хэдхэн уурхайн эздийн ашиг болоод байна гэдэг шүүмжлэлтэй бол би санал нийлж байгаа. Тийм учраас бушуухан хэдэн сайн үйлдвэр байгуулагдах нөхцлийг нь л хурдан бүрдүүлж өгье.

-Ер нь бол төмөр зам дээр төрөөс баримтлах бодлого бол батлагдчихсан зүйл биз дээ?

-Саяын Засгийн газрын нарийн царигийг оруулж ирдэг чинь тэр бичгийнхээ дагуу л оруулж ирж байгаа шүү дээ. Бүтээгдэхүүн нь шууд экспортод гардаг төмөр замын цариг ямар  байхыг УИХ-д оруулж шийдүүлнэ. Одоогийн төмөр замтай огтолцсон бол заавал одоогийнхоороо байна. Огтолцоогүй буюу жишээ нь Тавантолгойн цариг нарийн байхыг бол зөвшөөрчихсөн л байгаа ш дээ. Тэр бодлогоор.

-Ерөнхийдөө аливаа томоохон шийдвэрүүдийн ард явд манай нийгмийн нэг хардлага бол Төрийн бодлого шийдвэрт том корпорациуд нөлөөлж байна гэх хар байдаг. Өнөөдөр MCS группыг энэ ойлголт тойрч байгаа байх. Эрх баригчдыг ямар нэгэн хэлбэрийн авилгад автсан байж магадгүй гэж ил далд сэрдэж байх шиг байна л даа.

-Би бол авилга гэж бодохгүй байна. Төр өөрөө том ч бай жижиг ч бай компаниудынхаа ажлыг дэмжих үүрэгтэй. АНУ-ын төр бол тэрний төлөө ажилладаг. Яагаад гэвэл наад хүмүүсийн чинь төлсөн татвараар бид амьдардаг учраас манай Пебоди компанийг Таван толгойдоо оруулаачээ гээд элчин сайд нь шууд яриад явж байдаг. Энэ бол манайд ч гэсэн байж болох зүйл. Яагаад гэвэл төмөр зам тавьсан тохиолдолд бараг 80 хувь нь тавантолгойн нүүрс явна ш дээ. Нөгөө ордынхоо хэмжээгээр харьцуулаад үзэхэд. Тэгэхээр MCS компанид ашигтай төмөр зам биш тавантолгойн ордод ажиллаж байгаа бүх компанид ашигтай төмөр зам. Тэр ордоос их л бараа зарагдаж байвал энэ нэг валютын ханш хамаг юм чинь сайжирна шүү дээ. Тэгэхээр Төр бол компаниудынхаа төлөө ажилдаг, дугардаг, нөхцлийг нь бүрдүүлж өгдөг байх ёстой. Үүнийг авилгатай холбож болохгүй.

-Тийм ээ, энэ бол хамгийн зөв хандлага. Тэгэхээр хөрөнгө оруулалттай холбоотой асуулт байгаа. Манайд гайгүй ажиллаж байсан олон компани гараад явчихсан. Энгийн жишээ хэлэхэд хотын төвийн офисууд түрээслэгчид байхгүй хоосон байна.

-Бүтээдэг улс болохгүй нэгнээс авч нөгөөд зардаг улс байгаад байх юм бол мэдээж мэдээж амжилтанд хүрэхгүй шүү дээ. Би сая Эрдэнэт үйлдвэрийг тойрч бизнесээ явуулдаг хэд хэдэн компаниар орлоо. Маск хийдэг нэг компани байна. Арван хэдэн хүн ажиллуулдаг цоо шинэ компани байна. Урьд нь маскаа хятадаас оруулж ирдэг байсан бол одоо Эрдэнэт үйлдвэрийг 100 хувь хангаад , Улаанбаатар луу энэ утааныханд зориулж маск зарах гэсэн юм гэж санал тавьж байна. Нэг нь хэдэн төгрөгийн үнэтэй вэ гэж асуусан. 2000-3000 мянган төгрөг. Олон удаа ашигладаг. Тусгай шүүлттэй. Эрдэнэт үйлдвэр бол тэдний хийсэн бүх маскийг худалдаад авчихдаг юм байна. Бас нэг Эрдмин гээд Эрдэнэтийн боловсруулж чаддаггүй исэлдсэн хүдрээс зэс гаргадаг, олон жил болж байгаа үйлдвэр байна. Бид эхлээд катодын зэс эхлээд хийдэг байсан. Одоо кабелийн зэс хийж байна. Монголыг бүтнээр нь хангаж байгаа. Экспортонд гаргах зориулалттай.   Зүгээр зэсээ бол 7000 долларт зардаг. Кабель хийчихээр 15000 доллар болдог гээд ярьж байна. Хямрал болж байна. та нар ажилчдаа цомхотгож байна уу гэтэл үгүй гэж байна. Бэрн гэж тэр гангийн үйлдвэрт очлоо. Бид нар ахиад 1000 хүн ажилд авах гэж байна. Архангайн Төвшрүүлэх, Эрдэнэтийн гангийн үйлдвэрт. Бид ширэм үйлдвэрлэж байна. 400 долларт зарж байна. Дараа жил бид Эрдэнэт үйлдвэрийн хэрэгцээтэй бх ган бөмбөлөгийг үйлдвэрлэнэ гэж байна. Хүнээ халж байгаа биш хүн нэмж ажилд авах гэж байгаа ийм компаниудтай уулзахад үнэхээр урамтай байна. Миний ярьсан бүх компани бол үйлдвэрлэгч компани байгаа. Түүнээс биш гаднаас маск авчраад зардаг компани бол энэ хямралыг тэсэх ч үгүй. Тэгээд л хаагдаад л явна. Хэн үйлдвэрлэж байна. тэр хүмүүст одоогийн эдийн засгийн хямрал чинь нөлөөлөхгүй байна шүү дээ. Тэгэхээр бид бол Эрээнээс бараа авч зардаг жижигхэн худалдааны улс биш гаргаж байгаа энэ уул уурхайн юмандаа өртөг шингээгээд л явах л чухал байна. тэр Берн клмпанийн мянган хүний ажлын байр гэдэг бол ахиад цаана нь мянган айлын моргаж байгаа шүү дээ, цаана нь. Тэгэхээр ийм зүйлүүдээ олж хараад, ийм зүйлүүдээ дэмжээд явах хэрэгтэй байна. Берн жишээ нь бондын мөнгөнөөс 75 сая доллар авсан л байна лээ л дээ. Гэх мэтээр юм бол явж байна. Нэг өдөр л наймаачин улс үйлдвэрлэгч болчихгүй шүү дээ. Үйлдвэрлэгч болохоор зорьсон энэ дөрвөн жилийн хугацаа хүндрэлтэй байна л даа.

-Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийг дууссаны дараа ээлжит бус чуулганыг хуралдуулахыг шаардана гэж сөрөг хүчин мэдэгдэх шиг боллоо. Тэр битгий хэл 2016 оныг хүлээхгүйгээр УИХ-ыг тарааж ахин сонгууль зарлах ч мөрөөдөл сөрөг хүчний зүгээс хэлж байна. Ийм бололцоо байгаа юу?

-Манай Үндсэн хуулиар УИХ тарах бол маш өндөр шалгууртай. Их хурал болгоны үед тараана гэж орилдог хэсэг хүн байдаг юм. Тэр бол амжилтад хүрэхгүй. МАН-ын шаардсанаар ээлжит бус хийхгүй. Ээлжит бус чуулган төлөвлөгдсөн байгаа юм. Хятад улсын Ерөнхийлөгч манайд айлчлахдаа хүндэтгэлийн чуулганд үг хэлье гэдэг хүсэлт гаргасан учраас бид хүндэтгэлийн чуулган хийнэ. Хүндэтгэлийн чуулганаас гадна төсвийн тодотголоо хийж төсвийн орлого буурсантай холбогдуулан орлого зарлагаа аль алиныг нь бууруулах үүргийг, дээрээс нь Чингис, Самурай бондыг төсөвтөө тусгах үүргийг өгсөн байгаа. Үүний дагуу наймдугаар сарын 20 орчмоор ээлжит бус чуулган хийнэ. 

-Таныг УИХ-ын дарга болоход ажиглагчдын зарим их хатуу, сөргөлдөгч, хонзонч хүн парламентыг удирдах боллоо. Тэр тохирох уу гэх мэт үгс дуулдаж байсан. Бас Ц.Нямдоржийг спикер болоход энэ нөхөр тараагаад хаячихнаа гээд л ярьцгааж байсан л даа. УИХ-ын дарга гэдэг энэ орон зай хувь лидерийг өмнө нь харж байгаагүй өнцгөөс харах бололцоог олгодог юм шиг санагдах. Сөрөг хүчин бол байнга л шүүмжилж байдаг. Та сөрөг хүчинтэйгээ хэр ойлголцдог, тэдэнд хэр түшигтэй спикер вэ?

-Ер нь бол олонхгүй парламентыг удирдана гэдэг бол хэцүү ажил. Олонх байхгүй. Олуулаа нь бол байна. Нэлээн олуулаа нийлж байж олонхоо бүрдүүлж байж засаг байгууллаа. Мэдээж олонхдоо нэг намын парламентыг удирдахаас ийм бүтэцтэй парламентыг удирдах бол хамаагүй хэцүү. Бид үг хэлээ ололцож явж байгаа. Тохиролцохгүй асуудал байдаг бол танхим дотроо шийддэг.  Гудамжинд биш, телевизийн нэвтрүүлэг хийж биш. Бодлогоо энэ дотроо гаргая гэдэг дээр УИХ-ын гишүүд бүгдээрээ санал нийлж байгаа. Тэгээд бүтэж байгаа ч юм байна. Бүтэхгүй юм ч байна. Хүмүүсийн ааш араншингаас болдог ч юм байна. Гэхдээ л эдийн засаг ийм хүнд үед бол үг хэлээ ололцож явахаас өөр арга байхгүй.

-Тэсвэр барагдтал уурлах үе гарав уу?

-Уурлах юм бол байнга шүү дээ. Гэхдээ учраа олоод явж байгаа. Энэ нь бол өөрөө консенсусаар асуудлыг шийдэж болдог юмаа гэдгийг л харуулж байгаа юм. Сая шийдсэн, санал нийлсэн, хууль болгосон зүйлүүдийг харахад бол боломжийн ажлын ард гарчихсан байх жишээтэй. Найман сарын ээлжит бус чуулганыг ийм ажил хэрэгч чуулган байгаасай гэж бодож байна. Түүнээс биш нэг сайдын ёс суртахууны асуудал яриад л бүтэн сарыг авч болохгүй шүү дээ.

-Танд тавих миний сүүлийн асуулт хэвлэл мэдээлэлтэй холбоотой. Ер нь хүндэвтэр нөхцөлд ажиллаж байна. Гэхдээ их зовлон туулж байна гээд уйлаад байх нь юу юм. Нийгэмтэй нүүр тулахад улам л хэцүү болж байна. Манай салбарын энэ гунигтай дүр төрхийн бүр цаад угшил тодорхой хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэлүүдийн ард улстөрчид байдагтай шууд холбоотой байна. Надад ч гэсэн таны тухай мэдээлэл ирсэн. Mass гэдэг телевиз бол УИХ-ын даргынх, ЕTV –д бас түүний хувь байдаг гэсэн мэдээлэл байна. Нэгэнт тантай нүүр тулсных мухарлаад асуучихъя. Ер нь улстөрчид хэвлэлд хувьцаатай байгаа тохиолдолд бид нар зүгээр ажлаа хийх, цэврээр өрсөлдөх бололцоо байхгүй юм байна.

- Mass  телевизтэй ямар нэгэн холбоо бол байхгүй ээ. Хэрвээ би ямар нэгэн компани өмчилдөг, ямар нэгэн хувьцаатай бол миний хөрөнгө оруулалтын мэдүүлэг дээр байгаа. Тэнд бол энэ  Mass телевизийн тухай байхгүй. Mass-ыг явуулж байгаа улсуудыг бол танина. Тэнд очиж ярилцлага өгдөг. Нөгөө Ц.Энхбатын удирддаг. телевиз ЕTV байна. Бас ярилцлага өгдөг. ЕTV –ийн Даваабаяр манай нутгийн залуу байгаа. Ер нь бол урьвал очиж нэг ярилцлага өгөх хэмжээний л танилууд. Ямар нэгэн өмчлөл бол надад байхгүй. Байдаг бол би тэрийгээ хөрөнгө оруулалтын мэдүүлэгтээ бичих үүрэгтэй. Бичихгүй бол хариуцлага хүлээнэ шүү дээ. Тийм учраас тэгж хардах юм бол байхгүй. Засгийн газраас их мөнгө тарааж хаалтын гэрээ гэдэг юм хийлээ гэсэн асуудал гараад тэрийг нь УИХ-аас тогтоол гаргаж хориглосон байгаа. Тэр тогтоол гарсан өдрөөс хойш хэвлэл мэдээлэлд ердийн тайлан мэдээллээ тавихаас өөрөөр мөнгө өгөхийг хориглосон байгаа. УИХ ч гэсэн хэвлэлүүдтэй жилээр нь гэрээ хийж цаг худалдаж авдаг. Өөрийн гэсэн телевиз байхгүй учраас. Сонин дээр талбай худалдаж авдаг жишиг байна. Үүнээс өөр харилцаа байхгүй. Энэ зааг хязгаараа бид мэдэж байгаа. Мэдээж хувийн хэвшил юм чинь тэр зай талбай бүх юм нь үнэтэй байх л даа. Үнэгүй юм байхгүй юм чинь. Бүх яамдыг 30 сая төгрөгөөр гэрээ хий гэсэн ийм аман даалгавар өгөгдөөд, тэр нь хэрэгжиж байсныг зогсоосон байгаа. Яам болгоны хэрэгцээ өөр шүү дээ. Тэгэхээр бүх яам адилхан мөнгө төлөх бол буруу гэж үзсэн. 

-Сониноо өөрсдөө үйлдвэрлэдэг, үйлдвэрлэлийн зардал төлдөг. Сэтгүүлчдээ тэжээдэг тийм мэргэжлийн байгууллагуудын эфир, зай талбай үнэгүй бол яаж амьдрах юм бэ. Өөр арга байхгүй. Гэтэл дунд нь менежерлэж гүйдэг шимэгч маягийн баг гарч ирээд гэрээ хийгээд, бидний хөдөлмөр дээр мөнгө босгож байгааг би хувьдаа эсэргүүцсэн юм л даа.

-Тийм. Яамд, УИХ тодорхой хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудтай ажиллаж болно. Бүх зүйл ил тод, тодорхой зарчим дээр суурилж л явах ёстой. Битгий биднийг шүүмжлээрэй гэж мөнгө төлөх бол ёс суртахуунгүй явдал. Тэр 30 саятай холбоотой асуудал бол хаалтын гэрээний шинжийг агуулж байсан учраас зогсоосон байгаа.

-Ер нь улстөрчид хувийн хэвлэл мэдээлэлтэй байх ямар хэрэгтэй юм бэ. Тийм шаардлага үнэхээр байдаг юм уу?

-Мэдэхгүй, хэвлэлтэй хүмүүст нь л тавих асуулт байх.

- Би жишээ нь, таныг олон жилийн өмнөөс танина. Олон удаа ярилцаж байсан. Та ярилцсаны төлөө сэтгүүлчид мөнгө төлж үзсэн үү?

-Мөнгө төлж ярилцлага авах санал ирдэг. Би зөвшөөрдөггүй юм.

-Мөнгө төлж ярилцлага авах гэж юу гэсэн үг юм.

-Танаас ярилцлага авъя. Тэр чинь тийм үнэтэй шүү гэдэг. Одоо би төлж ярилцлагаа гаргуулах гэж байна ш дээ. Би бол үгүй ээ, миний ярилцлага хэрэгтэй бол чи өөрөө л гарга. Би чамд мөнгө төлөхгүй. Би сонгуулийн үеэр реклам явуулсныхаа мөнгийг бол төлнө.

-Сонгуульд ч гэсэн та ер нь төлж үзсэн гэж үү?

-Бараг үзээгүй дээ. Өөрийнхөө сонгуулийн үеэр тараах сониныг бол өөрийнхөө мөнгөөр л хэвлүүлнэ ш дээ. Өвөрхангайн мэдээ гэдэг сониныг ч юм уу.

-Заримдаа үнэхээр гомдмоор байдаг. Бүх зүйлийг төлбөртэй бичиж гэж харддаг. Хаалтын гэрээтэй тэмцсэн биш рекламны гэрээ хийх компани ч олдохгүй, эргээд өөрийгөө боомилчихоод л сууж байна даа.

-Манай нөгөө туйлширлын л нөгөө тал нь байхгүй юу.  

-МАН-ын угшилтай компаниудад жаахан хатуу хариг хандлага үзүүлж байгаа гэх яриа бас байна. Ийм зүйл үнэхээр байна уу?

-Тэрийг одоо Засгийн газар л мэдэх байхдаа. 

Л.Мөнхбаясгалан: Би Х.Тэмүүжингийн фанат байлаа

“2-р суваг”  телевизийн гүйцэтгэх  захирал Л.МӨНХБАЯСГАЛАНГИЙН “Үндэсний шуудан”  сонины сэтгүүлч С.Шийлэгтөмөрт өгсөн ярилцлагыг хүргэж байна.

-Г.Сарангэрэл гэдэг эмэгтэйн оролцсон “Цензургүй яриа” нэвтрүүлэг олны анхаарлыг татлаа. Нэвтрүүлэг гарсан даруйд үзэгчид таныг мундаг байна гэж үнэлсэн байх. Харин одоо тэр ярилцлагаа захиалгаар хийсэн гэх боллоо. Үүнд ямар тайлбар хийх вэ. Та тэр зочинтойгоо анх яаж холбогдож уулзсан юм бэ?

-Тэр ярилцлага гарсны дараа хүмүүс намайг мундаг байна гэж ерөөсөө хэлээгүй. Анхнаасаа л  Х.Тэмүүжинг буруутгах гэж захиалгаар хийлээ гээд л гүтгэж эхэлсэн. Би энэ ярилцлагыг хийгээд сайн юм сонсоогүй.

Х.Тэмүүжин сайдтай холбоотой асуудал дэгдсэнээс хойш биднийг “Сэтгүүлчид баримттай ярьж, бичих хэрэгтэй. Сэтгүүлчид худалдагдсан. Худалдагдаагүй л юм бол баримт ол” гэх олон нийтийн хандлага байсан. Үүнийг бүх сэтгүүлч мэдэж байгаа.  Би тухайн үед Х.Тэмүүжин сайдыг “Цензургүй яриа” нэвтрүүлэгтээ гурав, дөрвөн удаа урьсан. Гэвч ирээгүй. Харин тэр охиныг нэвтрүүлэгтээ яаж оруулснаа ярья. Манай нэг сэтгүүлч Г.Сарангэрэлийг хориход байхад нь “Ярилцлага өгөөч, ийм ийм асуултад хариулт өгөөч” гээд захидал бичиж байсан юм билээ. Гэвч тэр нь бүтээгүй. Харин өмгөөлөгч нь манай телевизэд ярилцлага өгч байсан. Бусад телевиз түүнийг ярилцлагад оруулахгүй байхад манайх оруулж байсан. Г.Сарангэрэлийг батлан даалтад гаргахдаа Г.Батбаяр өмгөөлөгч  манай сэтгүүлчийг дагуулж яваад тэр зочид буудалд очсон байсан. Би үүнийг сэтгүүлчээсээ утсаар мэдээд өөрөө шууд очсон. Намайг очиход “Стар” телевиз ярилцлагаа аваад явчихсан байсан.  Тэгээд би Г.Сарангэрэл охинд “Манай телевизэд дэлгэрэнгүй ярилцлага өгөөч. Үнэнийг хэлээч” гэсэн. Г.Сарангэрэл “За тэгье” гээд миний саналыг хүлээж авсан. Тухайн үед найз залуутайгаа хамт байсан. Яагаад манай телевизийн студид ирсэн бэ гэвэл, тэр өөрөө “Би шоронгоос гарч ирсэн хүн. Гэхдээ муухай харагдмааргүй байна. Нүүр ам, үсээ янзалмаар байна” гэхээр нь “За тэгвэл манай телевиз дээр очоод ярилцлагад орчих. Би нүүр хувиргагчаа дуудъя” гэсэн юм. Ингээд нүүр хувиргагчаасаа гадна нарийн бичгээ дуудсан, зураглаач нар бүгд ирсэн. Ярилцлага эхлэхийн өмнө одоо намайг гүтгэж яриад байгаа өмгөөлөгч Г.Батбаяр нь ирсэн. Ирээд “Асуудлыг нэг бүрчлэн яриулж болохгүй шүү. Тэгэх юм бол муухай. Зөвхөн бэлгийн харилцаатай байсан гэдгийг нь хэлүүлээрэй. Түүнийг нь хэлүүлэх нь зөв. Би ч сая өөрт нь хэлчихлээ. Миний зорилго бол би Өмгөөлөгчдийн холбоог авах сонирхолтой. Өмгөөлөгчдийн холбоотойгоо таардаггүй. Тэмүүжин саунд бүр ёс бусаар харилцдаг байсан нь үнэн” гэж ярьсан. Түүнийг ярихад миний хажууд манайд ажилладаг хоёр ч хүн байсан. Тэд бүгд гайхсан байх. Одоо ч тэднээс асууж болно. Би “Ингээд ярьчихаар найз залуу нь уурлаад бөөн юм болох юм биш үү” гэхэд, өмгөөлөгч Батбаяр “Би найз залууд нь “Ийм PR-ын ажиллагаа явуулж байгаа юм аа. Чи битгий итгээрэй” гээд хэлчихнэ. Тэгэхээр найз залуу нь яах ч үгүй” гэсэн.  Тэгээд л ярилцлагаа хийсэн. Г.Сарангэрэл бид хоёр хоёулхнаа байж байгаад ярилцаагүй. Зураглаач гэхэд гурав дөрвөн хүн, нүүр хувиргагч, эфирт миний өмсөх хувцсыг авчирч өгсөн хүн гээд олон хүн байсан. Тэр хүмүүс бидний ярихыг сонсоод толгой сэгсрээд “Х.Тэмүүжин сайд арай ч дээ, энэ охиныг баллаад хаячихлаа шүү дээ” гэсэн. Бас нэг нь “Сарангэрэл ээ, чи яагаад инээж яриад байгаа юм бэ... ” гэж хүртэл хэлсэн. Тэгээд маргааш нь ярилцлага  гаргаснаас хойш над руу дайралтууд их ирж эхэлсэн дээ. Уг нь би мэргэжлийн ур чадвараар тухайн дуулианы нэг номерын эзэнтэй ярилцсан. Сенсаац хаана байна. Би тэнд л очно. Миний хөтөлдөг нэвтрүүлгийн нэр нь “Цензургүй яриа”. Тиймээс ямар нэгэн цензур  байх ёсгүй. Энэ үүднээсээ би хөлөө хугалчихсан хэдий ч өөрөө ярилцсан. Мэргэжлийн итгэл үнэмшилдээ хөтлөгдөж, дуулианы эзнээс ярилцлага авах хүсэл надад байсан. Монголын бүх сэтгүүлч ийм хүсэл байсан л байгаа. 

-Таны зочин өөр нэг телевизэд ярилцлага өгөхдөө шал өөр зүйл ярьсан шүү дээ. Аль телевизэд нь үнэн ярьсан болж таарч байна вэ?

-Намайг ярилцлага авахаас өмнө “Стар” телевиз ярилцлага авчихсан юм билээ. Харин надад бол үнэнээ ярьсан. Гэтэл одоо намайг дарамталж байгаад ярилцлага авсан гэж байна. Надад дарамтлуулах хүмүүс тэд мөн үү. Хэрвээ би дарамталсан бол тэр хүн эфирт инээгээд ярих уу. Суга таяг тулсан намайг түлхэж унагаад зугтаагаад явахад би хөөгөөд гүйцэх үү. Эрүүл саруул хөл гартай өмгөөлөгч нь, найз залуу нь, найз охин нь нийлээд ч намайг дийлэхгүй гэж үү. Инээдтэй юм ярих юм аа.

-Таны зочин зөвхөн танд л, танай телевизэд л үнэнээ ярьсан гэдэгт яаж итгэж байгаа юм бэ?

-Одоо итгэхэд хэцүү болчихлоо. Надад нэг өөрөөр ярьсан. “Стар” телевизэд өөрөөр ярьсан. Би тэр охиноос үнэнийг ярихыг л хүссэн. Би Х.Тэмүүжин сайдыг ярилцлагад урьсан ч ирээгүй. Тиймээс нөгөө эх сурвалжийг нь олж аваад л ярилцсан. Тэр охин өөрөө “Би үнэнийг хэлье. Би Х.Тэмүүжингээс болж их хохирлоо. Миний араас үхэн хатан гүйдэг байсан хэрнээ намайг шоронд оронгуут хулгайч, хар тамхичин гэж ярилцлага өгсөн байна лээ. Би түүнд нь гомдож байна” гэсэн. Ярилцлагадаа ч хэлсэн байдаг.  “Х.Тэмүүжин, О.Баасанхүү хоёрт гомдолтой байна. Гомдлоо гаргана” гээд. Өмгөөлөгч нь хүртэл миний өрөөнд сууж байгаад “Одоо Х.Тэмүүжин дээр эрүүгийн хэрэг үүсгэнэ. Садар самуунд уруу татаж орон байраар хангасан, бүр Хууль зүйн яамныхаа ажлын өрөөний арын өрөөндөө янз бүр болж байсан. Энэ бол албан тушаал эрх мэдлээ урвуулан ашигласан хэрэг болж ч мэднэ. Гэхдээ одоо бол зөвхөн хар тамхины хэргээр шалгагдаж байгаа. Энийг тусад нь гаргаж болох асуудал” гэж ярьж байсныг сонссон хүн надаас гадна хоёр байгаа шүү. Гэтэл өнөөдөр болохоор би тийм ярилцлага өгснийг мэдээгүй гэж байна. Манай телевизийн камерт бичигдэж үлдсэн гэдгийг тооцоогүй бололтой. Мөн дарамтлуулж айж сүрдсэн гэх Г.Сарангэрэл охины инээж ханиаж байгаа, нүүр амаа будуулж байгаа зэрэг дүрс бичлэг ч байгаа шүү дээ. 

-Та тэгээд өмгөөлөгчид нь “Яагаад ингэж байгаа юм бэ. Өмнө нь өөр зүйл ярьж байсан биз дээ” гэж хэлсэн үү?

-Өчигдөр (уржигдар) залгаад “Батбаяр өмгөөлөгч өө, энэ чинь юу болж байгаа юм бэ. Та хүнийг ингэж гүтгэж болохгүй шүү дээ” гэсэн чинь “Юу болсныг чи мэдэхгүй байна уу. Чи одоо намайг заналхийлж байна уу. Би чиний яриаг утсандаа бичиж авлаа” гээд хашгираад байхаар нь “Би танд үнэхээр гомдолтой” байна гэж хэлээд л утсаа тасалсан даа.

-Х.Тэмүүжин сайд энэ бүхний цаана Х.Баттулга гишүүнийг байгаа гээд хэлчихсэн. Олон нийтийн дунд ч бас ийм ойлголт байх шиг байна.

-Чи сэтгүүлч хүн юу гэж бодож байна вэ?

-“Аль нь үнэн юм бол доо” гэж эргэлзсэн бодолтой байна. Надтай адилхан ингэж эргэлзэж байгаа хүн олон байгаа байх. Та энэ эргэлзээг тайлах хүний нэг нь. Та миний ярилцлагад хэн нэгэн нөлөөлөөгүй. Зөвхөн үнэнийг яриулсан гэдгийг яаж нотлох вэ?

-Х.Тэмүүжин сайдын хоёр удаагийн ярилцлага  хоорондоо зөрдөг. Эхний удаад “Би тэр охиныг танихгүй. Өмгөөлөгч олж өгөөч гэж над руу утсаар ярьж байсан. Би О.Алтангэрэлийг явуулж өмгөөлөгч олж өгсөн” гэж ярьсан. Тэр охин болохоор ерөөсөө тийм зүйл болоогүй гэж ярьдаг. Гэтэл дараа нь 25-р суваг телевизэд болохоор “Тийм ээ, би Сарангэрэлтэй нэг хүний төрсөн өдөр дээр танилцсан гэсэн шүү дээ. Сонин л юм. Төрсөн өдөр саунд  болж байдаг. Тэр төрсөн өдөр болсон саунд нь 17-той охинтой 40 нас хүрсэн Тэмүүжинтэй танилцаж байдаг. Энэ бүхнийг Сарангэрэл л ярьсан шүү. Одоо Х.Баттулга гишүүнийг  чирээд ирлээ. Намайг яагаад Женкотой хардах болов гэвэл би төмөр замын нарийн царигийг эсэргүүцдэг. Энэ бол миний итгэл үнэмшил. Зургаан жилийн өмнөөс л ийм итгэл үнэмшилтэй яваа. Цаашид ч явна, би. Яагаад гэвэл миний өвөг дээдэс энэ Монгол Улсдаа аж төрж байсан. Надаас хойш миний үр хүүхэд, удам угсаа энэ л Монголдоо үе улиран сууж амьдрах юм. Тиймээс би үр удмаа гаднын улсын хараат болсон нийгэмд үлдээмээргүй байна. Эх орноо бодож байгаа олон мянган залуусын л нэг. Би Х.Тэмүүжин шиг мөнгөний төлөө хүүхдээ  бусдад үрчлүүлээд шүүхийн шийдвэрээр буцааж авах хүн биш. Тиймээс удам угсаа минь  эх орондоо сайхан амьдраасай гэдэг үүднээс өргөн царигийг дэмжиж байгаа. Үүгээр хардаж миний мэргэжлийн үйл ажиллагаагаа явуулах эрхэнд халдаж байна. Ганц энэ ч биш дээ. 18 жил хардуулж элдвээр доромжлууллаа. Тэр бүхэнд би улцганаж, уйлагнаж тайлбар хийж явсангүй. Харин одоо тэвчээр барагдлаа. Дуугүй өнгөрөөх арга алга.

-Та хуулийн байгууллагад гомдол гаргана гэсэн үг үү?

-Тэгнэ. Намайг янз бүрийн хүмүүс 18 жилийн турш гүтгэхэд нэг ч удаа гомдол гаргаж байгаагүй. Харин одоо гомдол гаргана. Яагаад гэвэл өмгөөлөгч хүн намайг гэмт хэрэгт гүтгэлээ. Хүнийг айлган сүрдүүлж дарамталж байж ярилцлага авсан  гэдэг чинь гэмт хэрэг биз дээ.  Бас хүн алсан гэлээ.

-Хуулийн байгууллагад хандлаа гэхэд танд гэрч болох, зөвхөн үнэнийг яриулсан гэдгийг хэлэх хүн бол Г.Сарангэрэл. Та түүнтэй холбоотой байгаа юу?

-Өмгөөлөгч нь мэдэгдэл хийхээс өмнө миний өрөөнд өдөр бүр ирдэг байсан. Найзтайгаа ирээд тамхи татаад, Х.Тэмүүжин сайд болон нэгэн яамны Төрийн нарийн бичгийн даргын тухай баахан ярьж байгаад л явдаг. Бичлэг нь надад байна. Өнөөдрийг хүртэл хөөрхий дөө, эвгүй юманд орооцолдчихлоо доо гээд тэр охиныг өрөвдөж байна. Одоо бол өрөвдөж итгэхэд хэцүү болчихлоо. Харамсалтай л юм. Гэвч намайг бүх баримтаа нэг амьсгаагаар гаргаад тавьчихдаг гэнэн шувуухай биш гэдгийг тэд тооцсонгүй.

-Таны эсрэг байгаа хүмүүс таны талаар мэдээлэл цуглуулаад эхэлсэн байна. Тухайлбал, О.Дашбалбар агсантай холбоотой мэдээлэл. Таныг түүний үхэлд буруутгах ямар үндэслэл байгаа юм бэ?

-Өнөөдрийг хүртэл нас барсан хүний тухай юм яриад яахав дээ гэж бодож ирсэн. 16 жил дуугүй явлаа. Хүний амьдралын 16 жил гэдэг асар урт хугацаа. 16 жил дуугүй явна гэдэг ямар их тэвчээр, ямар их сэтгэлийн хат шаарддагийг мэдэх хүн л мэднэ. Ингэж хэлүүлж явах үйлийн  үртэй бол эдлээд л өнгөрөөе гэж бодож явлаа. Харин өнөөдөр тэвчээр алдагдаж байна. Тиймээс энэ хэргийн талаар одоо хуулийн байгууллагад хандах цаг болжээ. Үнэнийг хэлэх цаг болж.

-“2-р суваг” бол шинэ  телевиз.  Танай телевизэд ямар хүн хөрөнгөоруулалт хийсэн юм бэ. Яагаад ингэж асуув гэхээр, хөрөнгөоруулагчийнхаа захиалгаар энэ бүхнийг хийж байна гэсэн хардлага байгаа шүү дээ?

-“Хөрөнгө оруулагчийнхаа захиалгаар ажиллаж байна. Хөрөнгө оруулагч нь Женко Баттулга гэж ярьж байгаа. Би компанийнхаа бичиг баримтыг үзүүлж болно. Бүх бичиг баримт нь миний нэр дээр байгаа. Хөрөнгө оруулагч нь Шижир гэж хүн бий. Халтмаагийн Баттулга гэдэг хүн надад нэг ч төгрөг өгөөгүй, энэ компаниас хувь эзэмшээгүй байхад тэр хүнийх гэж хэлж болохгүй. Би энэ телевизийг Женкогийнх гэж хэлснийг нь нотлохыг шаардах болно. Надаас өөр дөнгөж сургуулиа төгссөн сэтгүүлч байсан бол мэргэжлээрээ ажиллахаас няцмаар байна шүү дээ. Харин би бол няцахгүй. Гэхдээ урам хугарч байна. Урмыг нь хугалахаар ууцыг нь хугал гэдэг үг байдаг даа. Би Х.Тэмүүжинг арай ч ингэнэ гэж санасангүй.    

-Та Х.Баттулга гишүүнийг дэмжиж ажилладаг юм байна. Харин Х.Тэмүүжин сайдтай өмнө нь ямар харилцаатай байсан бэ?

-Х.Тэмүүжин бид хоёр найз байсан. Би бараг түүний фанат байсан. Би Х.Тэмүүжингийн номыг уншдаг, үг бүрийг сонсдог байсан. Ёс зүйт, эрх зүйт нийгмийн тухай ярьдаг шударга залуу гэж саяхныг хүртэл итгэж байсан. Харин Ё.Отгонбаярын эхнэрийг баривчлаад хэрэг тохож байхад нь “Нөгөө ёс зүйт төр, либертари үзэл санаа чинь хаачив” гээд эсэргүүцэн бичиж байлаа. Дараа нь энэ асуудал дэгдсэн. Би тэгэхэд өөр рүү нь мессеж бичээд “Би таныг дэмжиж байгаа шүү. Та бол манай үеийнхнээс хамгийн хол явах нь шүү” гэсэн. Энэ итгэл үнэмшлээрээ ч бахархдаг байсан. Харин Г.Сарангэрэл гэдэг охинтой ярилцлага хийснээс хойш миний түүнийг үзэх үзэл өөрчлөгдсөн. Энэ ярилцлагынхаа дараа мэдээллийн тэнцвэртэй байдлыг хангах үүднээс Х.Тэмүүжин сайдыг ярилцлагад урьсан. Гэтэл “Би Женкогийн телевизийн ярилцлагад орохгүй” гэсэн. Ийм Хуульзүйн сайд байж болдог юм уу. Өнөөдөр Монгол Улсын Хуульзүйн сайд нь ийм асуудалд орооцолдчихоод энэ бүхнийхээ эсрэг сэтгүүл зүйг гүтгэн гутаан доромжилж,  сэтгүүлчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөөд, телевизээр энэ бол зохион  байгуулалттай хэрэг гэж зарлалаа. Энэ бүхнээ нотлох хэрэгтэй. Х.Тэмүүжин ийм байхаар бусад нь яах юм бэ гэж гутарч байна. Н.Энхбаяр намайг шүүхэд өгнө гээд бөөн асуудал болж байхад би өмгөөлөгч олж өгөөч гээд Ардчилсан намын нарийн бичгийн дарга Х.Тэмүүжин дээр очиж байсан. Тэгэхэд Х.Тэмүүжин “Төрийн өндөр албан тушаалтан бол дархан эрхтэй хүмүүс. Тэд дээрээс нь жирийн иргэний эрхийг давхар эдлэх гээд байдаг юм. Уг нь тэдэнд нууж хаах юу ч байх ёсгүй. Төрийн өндөр албан тушаалтай, дархан эрхтэй хүмүүс иргэний эрхийг давхар эдлэхээрээ мангас болдог юм. Тийм байх ёсгүй” гэж хэлж байсан. Х.Тэмүүжин одоо өөрөө мангас болчихоод байна. Н.Энхбаяр, Х.Тэмүүжин хоёр ямар адилхан байна вэ гэсэн бодол төрөх боллоо.

Х.Тэмүүжин жирийн нэг иргэн байгаад ийм асуудалд холбогдсон бол тэр нь хэнд ч сонин биш. Зарим хүн энэ нэг хормой хотны явдал хэнд хамаатай юм бэ гэж байгаа. Энэ үнэн. Гэхдээ төрийн өндөр албан тушаалтай хүн гэдэг утгаараа ёс зүй гэж юм байх хэрэгтэй. Тэмүүжинг дэмжиж, түүний үзэл санааг биширч байсандаа харамсч байна. Ёс зүйт нийгмийн төлөө дуугардаг байсан тэрбээр өнөөдөр ёс зүйг булшилж байна. Хууль хяналтын байгууллага өмнөхөөсөө бүүр дордлоо. Энэ бол Хуульзүйн сайдын гай. Х.Тэмүүжин, Г.Сарангэрэл гэдэг хоёр хүний асуудал бол манай нийгмийн завхрал. Охидын хүмүүжил, гэр бүлийн боловсрол гэж энэ нийгэмд алга. Мөн төрийн албан тушаалтнуудад ёс зүй алга. Өөрөөр хэлбэл, манай нийгмийн аль ч төвшинд ёс зүй алга. Нийгмийн энэ идээ бээрийг шахчихмаар л байгаа юм. Эцэстээ намайг гүтгээд хэрэг үүсгээд өнгөрч магадгүй. Гэхдээ “Уяаны ноход угаадсандаа цадаад боорлож л байг. Тэд гинжиндээ үлдэнэ. Харин би зорьсондоо хүрнэ” гэж  хэцүү үедээ боддог юм. Бас хэтийн зорилготой хүн ойрын асуудалд дарлуулахгүй гэж нэг үнэн үг бий.

-Сүүлчийн асуултыг танд үлдээе.

-Сэтгүүлчдэдээ хандаж юм хэлмээр байна. Өнөөдөр бидний бичсэн нийтэлсэн, нэвтрүүлсэн бүхнийг хэн нэгэн улстөрчтэй хардаж, гутаан доромжилж байна. Монголын сэтгүүлчид баримт олж чаддаггүй, дандаа хөлсөөр хөдөлдөг гэцгээнэ. Гэтэл баримтыг нь оллоо, амьд хүнтэй ярилцлага хийлээ. Гэтэл бас л болохгүй гэнэ. Тэгвэл бид яах ёстой юм бэ. Дув дуугүй сууж бууны нохой нь болж явбал бидний нэр төр дээшлэх үү. Үгүй. Бид энэ балчиг шаврыг туулж, унаж босч явсаар цэвэршинэ. Энэ бол хувь тавилан. Хувь тавиланг туулж барна. Өнөөдөр намайг гутаан доромжилж ад үзэг. Маргааш чамайг ч бас тэгнэ. Бүгдийг нь айлгана. Тиймээс хамтарч дуугарах цаг болжээ. Мэргэжлийн үнэ цэнээ хамгаалж, энэ балиар юмнуудтай нэгийгээ үзэж байж л ялалтад хүрнэ. Мэргэжлийн ялалтаа хайрла. Эднээс битгий ай. Эд явж бид үлдэнэ гэдэгтээ итгэ. Уучлаарай, би Х.Тэмүүжин сайдад бас нэг үг хэлчих үү...болох уу...

-За тэг л дээ...

-Тэмүүжэээн, чи хэзээ ч Чингис болохгүй.

Л.Дөлгөөн: Үүний цаана ямар нэг сайхан зүйл хүлээж байгаа

Л.Дөлгөөн бол миний дуртай сэтгүүлч. Түүний элдэв маяггүй, эгэл атлаа чадварлаг байдал ямагт анхаарлыг минь татдаг байлаа. Түүнтэй ярилцсан маань надад шинэ эрч хүч, шинэ тэмүүлэл нэмэх шиг санагдав.

-Хуучны танил Дөлгөөнтэйгөө уулзаж байгаадаа маш таатай байна. Та бол манай телевизийн урлагт өөрийн гэсэн орон зайгаа бүтээж чадсан сэтгүүлч. Аливаа телевиз, сонин, бусад мэдээллийн байгууллагуудад хэн нэгэн залуу сэтгүүлч орж ирээд тухайн газрынхаа нүүр царай болж чадна гэдэг бол амаргүй хөдөлмөр байдаг. Тэгэхээр хоёулаа таны анхны сонголт яагаад телевиз байсан юм бэ гэдэг асуултаас яриагаа эхлэе.

-Миний хувьд ч мөн адил тантай ярилцаж байгаадаа тун их таатай байна. Монголын шилдэг сэтгүүлчтэй ингээд ярилцаад сууж байна гэж төсөөлж ч байсангүй шүү. Телевиз яагаад миний сонголт байсан бэ гээд эргээд бодохоор их л урт түүх л дээ. Манай 10 жилийн ангийн охин Ч. Ундрал МҮОНТВ-д хүүхдийн нэвтрүүлгийн хөтлөгч хийдэг байхад би ч гэсэн хөтлөгч байж үзэх юмсан гэж далдхан мөрөөддөг байлаа. Гэвч дунд сургуулиа төгсөөд англи хэл сурч гадаад явж амьдарна гэж боддог байсан. Хэлний сургуульд элсээд, хичээлдээ явж эхлээд удаагүй байтал нэг өдөр автобусанд зургийн аппарат барьсан хүнтэй таарсан Тухайн үед над руу удаан ажиглаж хараад байгааг нь анзаарсан л даа. Тэгээд сургууль дээр очоод ангидаа сууж байсан эрхлэгч дуудаад гараад ир гэлээ.  Яваад очтол нөгөө зурагчин зогсч байна. Тэр ах сургуулийн эрхлэгчээс зөвшөөрөл авчихсан, миний зургийг авмаар байна гэсэн. Зураг авч байхдаа зурагчин ах чи фотогеничный юм, дуу хоолой чинь ч яг л телевизийн хүн байхаар санагдлаа гэж хэлж байсан. Тэр цагаас л хойш телевизийн хүн болъё гэж шийдээд хэлний чиглэлээр биш сэтгүүлчээр сурч эхэлсэн. Зурагчин ахын авсан зураг 1999 оны календартай сонины дунд нүүр дүүрэн гарч байсан.

Телевизийн сэтгүүлч болоход өөрийгөө бэлдэх хэрэгтэй гэж бодож байсан болохоор хоёрдугаар курст сурч байхдаа 107.5-д хөтлөгч, сэтгүүлч хийдэг байсан. Харин гуравдугаар курсдээ ТВ5 телевиз анх нээгдэж байна гэж сонсоод очиж пробонд орж байлаа. Маш олон охид шалгуулсан. Тэдэн дундаас Д.Болороо бид хоёр сонгогдож миний хувьд дотоод мэдээний хөтлөгч болж байсан юм. Д.Сарангэрэл захирал залгаад “Чи дотоод мэдээний хөтлөгчөөр сонгогдлоо” гэхэд  маш их сэтгэл хөдөлж байсан. Тэр мэдрэмжийг одоо ч гэсэн тод санаж байна. ТВ5 телевиз тухайн үед үзэгчдийг үнэхээр байлдан дагуулж байсан.  Өөрийн гэсэн өнгө төрхтэй, содон сонин контенттай нэвтрүүлгүүд тэр дундаа “Цаг хөтөлбөр”- ийг оройдоо үзэх гэж ТВ5 сувгийг тааруулдаггүй айл гэж ховор байсан байх. Чадварлаг хүмүүсийн ачаар л тухайн үед өөрийн гэсэн дүр төрхийг бий болгож чадсан гэж боддог.

-Үзэгчдэд таны дуу хоолой, ямар нэгэн савалгаагүй өгөлт, таны имиж, төрх маш их таалагддаг байсан. Харин таны харж, хүндэтгэж явдаг, дагаж дуурайдаг хүн хэн байсан бэ?

-Анх эфирт гарч мэдээ хөтөлж эхлэхэд би 22 настай байсан. Ямар нэг маяггүй өөрийнхөөрөө байж чадсан нь хүмүүст их хүрсэн байх. Миний хүндэлдэг хөтлөгчид гэвэл МҮОНТВ-гийн нэвтрүүлэгч Чимгээ, UBS-ийн нэвтрүүлэгч Оюунцэцэг эгч нар. Тэдний хоолойн өнгө цаанаа л сонсоод баймаар. Ер нь телевизийн хөтлөгчдийн хувьд харагдах дүр төрхөөс гадна дуу хоолой хамгийн чухал юм шиг санагддаг. Мэдээж дээр нь мэдлэг боловсрол, мэдрэмж, цаг үеийн мэдээллээс хоцрохгүй байж чаддаг хөдөлмөрч зан чанартай нь л төгс хөтлөгч байж чаддаг.

-Телевизүүдийн хөгжил технологийн хувьд шинэ шатанд гарч буй өнөө үед харин та алга. Энэ зарим талаар харамсалтай санагддаг уу?

-Харамсдаггүй. Яагаад гэвэл би тун удахгүй дахин дэлгэцэнд гарч үзэгчидтэйгээ мэндчилж мэдээгээ хүргэнэ. Мэдээ унших, сэтгүүл зүйн салбарт ажиллах нь миний амьдралын салшгүй хэсэг. Би яагаад ч энэ ажлыг орхиж чадахгүй, заримдаа бүр зүүдлэх ч үе бий.  Хүсч зорьж олж авсан мэргэжлээрээ ажиллахдаа амьдралын бас нэг аз жаргалыг мэдэрдэг.

-Гэнэт яагаад Америк явах шийдвэр гаргасан юм бэ?

-Миний хувьд гэнэтийн шийдвэр байгаагүй ээ. Би маш удаан хугацаанд төлөвлөж, судалж байж хийсэн алхам.  ТВ5 телевизэд байхад гадагшаа сурвалжлага сургалтанд их явуулдаг байлаа. Гадаадад очоод үйл явдал эсвэл сургалтаа хангалттай бүрэн ойлгож чадахгүй байгаадаа сэтгэл дундуур байдаг байсан юм. Тэгээд л хэл сурч өөрөө хөгжиж дэвших хэрэгтэй гэдгээ мэдэрсэн. Тэгээд Глобал удирдагч сангийн шугмаар 75 хувийн тэтгэлэгт хамрагдаж, Америк явж байсан.

-Таныг хайр дурлалаасаа болоод хайртай, дуртай, нэгэнт орон зайгаа эзэлсэн ертөнцөө орхисон гэж дуулсан.

-Үгүй дээ, хэл сураад ирвэл сэтгүүлч гэдэг хүнийхээ хувьд үнэ цэнэ улам нэмэгдэнэ, буцаж ирээд улам ч их орон зайг эзэлж чадна гэдэгт итгэлтэй байсан. Тиймээс л өөрөө өөрийнхөө төлөө л гадагшаа явсан гэсэн үг.

-Америкт хэрхэн амьдарч байв. Хэр удсан бэ?

-Америкт зургаан жил амьдарсан. Энэ хугацаанд амьдрал гэж юу болохыг жинхэнэ утгаар нь суралцсан даа. Дөнгөж Америкт очингуутаа ТВ5 –даа  долоо хоног болгон мэдээ бэлтгэж явуулдаг байлаа. Энэ талаараа ч сургуулийн сонинд ярилцлага өгч оюутан багш нар ерөнхийдөө Монголын ТВ-ийн хөтлөгч гэж мэддэг болчихсон байсан үе. Хичээлийнхээ хажуугаар  сургуулийнхаа хотхонд оюутны ажиллах эрхээрээ 20 цаг цайны газарт нь ажиллана. Тэгэхээр оюутнууд нь “Сайн уу Монголын мэдээний хөтлөгчөө” гэж мэндлэхээр доромжилж байгаа юм шиг л санагддаг байлаа. Тэгж хэлүүллээ гээд ажиллахгүй байж болохгүй, мөнгө хэрэгтэй учраас чихнийхээ хажуугаар өнгөрүүлээд л юу ч болоогүй юм шиг байдаг байсан ч дотроо гутрах үе зөндөө л байдаг байсан. Харин жилийн дараа хэлний курсээ төгсөөд Лос Анжелост очсон. Үл хөдлөх хөрөнгийн мэргэжлээр магистарт суралцсан. Хичээлийнхээ хажуугаар мөн л ажил хийнэ, үр хүүхэд, гэр орны ажил гээд л завгүй он жилүүд нүд ирмэхийн зуур л өнгөрсөн дөө. Магистраа хамгаалчихаад Лос Анжелост брэндийн хувцасны бизнес эрхэлдэг компанид менежерийн туслахаар ажилд ороод хоёр жилийн дараа өөрөө менежер болтлоо дэвшиж чадсан. Америк дахь амьдрал ер нь амьдралын сургууль байсан гэж хэлж болно.

-Бас буцаж ирэх болсон шалтгааныг тань сонирхож болох уу?

-Буцаж ирэх шалтгаан маш энгийн. Блумбергийн салбар Монголд нээгдэж байгааг сонсоод сураглаж хүний нөөц рүү нь тодорхойлолтоо явуулж утсаар ярилцлаганд орж тэнцээд л ажиллах боломжтой болоод эх орондоо ирсэн. Хэдий олон жил Америкт байсан ч телевизийнхээ ажлыг маш их үгүйлдэг байсан. Америкт байх хугацаандаа ч телевизийн чиглэлээр сурахаа ч орхиогүй. Калифориа мужид томд тооцогддог UCLA их сургуульд сэтгүүл зүйн талаар хичээл авч, Америкийн радио болон CNBC зэрэг телевизид зочилж сэтгүүл зүйн салбартай нь танилцаж чадсан. 

-Дөлгөөн Блюмберг телевизтэй хамт эх орондоо ирлээ гэж харж, их баярлаж байсан юмсан. Гэтэл та тэнд удсангүй. Монгол контентуудын хувьд тийм ч  гайхалтай биш ч энэ бол том индэр. Та шинэ багийн арга техник, шинэ орчинд дасаагүй юу?

-Блумбергийг ингэж их хүсч ирчихээд яагаад гарчихав гэж найз нар маань их асуудаг л даа. Блумберг бол дэлхийн стандартыг дагаж ажилладаг, техник технологи, чадварлаг боловсон хүчинтэй, гайхалтай, салмааргүй газар. Гэхдээ Блумбергт ажиллах уу, гэр бүлээ сонгох уу гэдэг хоёр сонголт миний өмнө тулгарсан. Учир нь намайг монголд ирсэний дараа миний гэр бүл зургаан сарын дараа араас ирсэн л дээ. Миний ажлын цаг өглөө 05-д эхлээд өдөр 14 цагт дуусдаг байлаа. Энэ ажлын хувиар амьдралтай маань авцалдахгүй байсан гэж  ойлгож болно. Тийм л учраас Блумбергийг орхисон юм.

-Дараа нь та сонгуулийн үед МАН-ын теле төслүүд дээр ажиллах шиг болсон. Сонгуулын үе юм чинь нэр төр, чадал чансаагаа тодорхой хэмжээнд үнэлж ажилласан байх. Гэхдээ манайд хангалттай гэх хөдөлмөрийн үнэлэмж сэтгүүлчдийн хувьд хэзээ ч байдаггүй. Энэ ажил таны хувьд юу байсан бэ?

-Сэтгүүлч хүнийхээ хувьд сонгуулийн үеэр ажиллаж үзье гэсэн сонирхол байсан. Надад санал тавьсан болохоор л би ажилласан л даа. Бага хугацаанд их хэмжээний цалин авах ч нуулгүй хэлэхэд хэнд ч таалагдах байх. Хөдөлмөрлөж мөнгө олж байхад хэн юу гэж бодож, хэлэх нь надад хамаагүй юм шиг санагдаж байсан.

-Өнөөдөр манайд олон телевиз үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Яг нүүр царай нь шүү гэх хэмжээний одууд бараг байхгүй байгаа нь харамсалтай санагддаг.

-Магадгүй телевизүүдийн удирдлагууд л сонголтоо сайн хийж чадахгүйд байж  болох. Түүнээс биш хөтлөгч, сэтгүүлчид хамаг байдгаараа хичээж хөдөлмөрлөдөг гэж бодож байна. 

-Хааяа телевиз үзээд “тэнд байсан бол” гэх харамсал төрдөг үү. Гадны хэлбэр, хэв маягийг л хуулах, дуурайх гэж оролдож байхаас өөрийн гэсэн проекттой сэтгүүлч ерөөсөө харагдахгүй юм. Харьцуулж, үнэлэлт дүгнэлт өгдөг л байх. Тэр бодлоосоо хувцаалцвал.

-Би ер нь телевиз үзэхээрээ ихэвчлэн мэдээ л түүж үздэг л дээ. Блумбергийн хөтөлбөрүүд, Eagle-ийн мэдээ, тоон мэдээ, Цагийн хүрд, Монгол HD телевизийн  нүүдэл суудал зэрэг. Тэгээд харж байхад харин ч эсрэгээрээ сайн сэтгүүлчид гарч ирээд байгаа юм шиг санагдаж байгаа. Хэл яриа, мэдлэг боловсрол сайтай залуу үе гарч ирж байна гэж харах болсон. Эсвэл би сайн ярилцлага, даацтай мэдээг нь олж үзээд байдаг юм болов уу . (инээв)

-Манайд мэргэжлийн эр зориг, чадвараар тэргүүлэх гэхээсээ зуудаг нохой маягийн дорд хэлбэрийн амин зуулгад гаршиж байгаа жижиг бүлгүүд гарч ирж байх шиг байна. Энэ нь үнэхээр гунигтай харагддаг юм. Өөр салбарын хүмүүсийн дунд ажиллахаар сэтгүүлчдийн тухай ойлголтууд сэтгэлийг тань өвтгөх юм уу?

-Оффисийн ажилд ороод буцаад сэтгүүлчийн мэргэжлээ бодохоор маш хүнд мэргэжил юм шиг санагддаг. Цаг минут бүртэй уралдаж мэдээгээ хэрхэн яаж ямар өнцгөөс бусад телевизүүдээс өөр өнгө аястай өгөх үү гэж байнгын бодож сэтгэж явна, өөрөөр хэлбэл маш их ачаалалтай гэх үү дээ. Гэхдээ хамгийн сайхан нь сэтгүүлч хүнд мэдэхгүй салбар, ярилцаагүй сэдэв гэж байддаггүй. Зуудаг нохой маягийн сэтгүүлч гэж та хэллээ. Уулын мод урттай богинотой гэдэг дээ. Мэдээллийг гуйвуулж хүний улыг шагайх гэж оролддог хүмүүс бас  байнаа. Тэрүүхэн үедээ хүний дээр гарч сэтгэлийн таашаал авах гэсэн богинохон ухаантай хүмүүс л гэж хэлмээр санагддаг. Гэхдээ тухайн үед хожиж байгаа мэт санагдавч холыг хараад үзвэл өөр үр дүн харагдах байх л даа. 

-Телевизэд байхдаа хамгийн хүсдэг байсан чиглэл тань чухам юу байсан бэ?

-Мэдээний жанр л хамгийн хүнд хэрнээ хамгийн сонирхолтой нь санагддаг байсан. Хэдхэн минутад багтааж мэдээллийг сул үггүйгээр  үзэгчдэд хүргэнэ гэдэг бас л чадвар шүү. Д.Сарангэрэл захирал цаг тутамд л бидэнд зааж зөвлөж, зэмлэх үедээ зэмлэдэг байсан. Бичсэн мэдээгээ уруулж, уйлж явсан үе зөндөө.

-Хөтлөгч нарын хамгийн том алдаа мэдэмхийрэл. Уг нь үзэгчид рүү залах, тэднийг төлөөлөх л үүрэгтэй шүү дээ. Сэтгүүлчдийг ч гэсэн хүмүүс буруу уншаад байдаг. Асуулт болгоныг “аан энэ өөрийнх нь бодол, үзэл юм байна” гэж. Асуулт бол зочныг яриулах л үүрэгтэй шүү дээ. Энэ талаар гэнэтхэн яримаар санагдчихлаа?

-Ярилцлага бас л хүнд жанр. Тэр хүний мэдлэг, бодол сэтгэлийг уудалж гаргана гэдэг бол асар том авъяас. Гарт чинь микрофон байгаа л бол чи тэр хүнийг хөтлөх ёстой гэж Д.Сарангэрэл захирал зааж сургадаг байлаа. Тийм болохоор асуух зүйлээ судалж мэдэж, ярилцахдаа цаг их зарцуулдаг байсан. Асуудлаа өөрөө мэдэхгүй байж хүнээс үг унагах хэцүү л дээ.

-Таныг одоо хаана ажиллаж байгааг сайн мэдэхгүй байна. Ямартай ч цоо шинэ зам сонгосон бололтой?

-Цоо шинэ зам ч гэсэн би бас л өөрийн эзэмшсэн мэргэжилээрээ ажиллаж байгаа л даа. Америкт үл хөдлөх хөрөнгөөр мастер хамгаалсан. Одоо Эм Си Эс Проперти ХХК–д Борлуулалтын Албанд ажилладаг. Бас л сонирхолтой ажил. Монгол улсын хөгжилд өөрийн хувь нэмрээ оруулсан, томоохон бүтээн байгуулалтууд хийсэн үндэсний шилдэг компанид ажиллаж байгаа гэдгээрээ маш их бахархдаг. Эм Си Эс компанид өөрийн гэсэн соёл тогтсон, сайхан уур амьсгал бүрдсэн байдаг болохоор ажилдаа ирэхдээ өөрийн эрхгүй инээд алдаад л дуу аялаад л орж ирдэг.

-Шинэ ажлынхаа талаар манай уншигчдад танилцуулахгүй юу?

-Яг одоогийн байдлаар миний хувьд Шангрила төсөл дээр Хонг Конгийн багтай хамтран ажиллаж байгаа. Таван одтой зочид буудал, таван давхар шоппинг малл оффис зочид буудлын үйлчилгээтэй орон сууц гээд томоохон бүтээн байгуулалтын ажил дээр манай алба борлуулалтын хэсгийг хариуцан ажиллаж байгаа.

Мөн Вива сити хорооллын хажууханд баригдаж байгаа, гэртэйгээ ойрхон бизнес эрхлээд өөрсдөө дээд давхруудад амьдрах сонирхолтой хүмүүст зориулсан Townhouse –ийн борлуултан дээр ажиллаж байна. 

-Таныг усан спортоор хичээллэдэг гэдгийг мэднэ. Анх яаж энэ спорттой учрав?

-Анх ээж намайг тамирчин болгоно гээд есөн настай байхад төв бассейнд оруулж байсан. Ээжийнхээ хүслийг нь охин нь биелүүлж тамирчин болсон доо. Спортоо одоо болтол хаялгүй сэлж л байгаа. Тун удахгүй мастер зэрэгтэй тамирчдын дэлхийн аваргад оролцохоор Канад руу явах гэж байна.

-Өөрийнхөө гэр бүл, бага насны амьдралын тухай ярьж өгөөч?

-Одоо бодоод байхад багадаа их завгүй охин байжээ. Айлын том охин, ээж маань мөрдөн байцаагч тул ажил ихтэй.  Би дүүгээ харна, хоолоо хийнэ, хичээлдээ явна, бэлтгэлээ хийнэ гээд л тэр жижигхэн биед ахадсан гэмээр хариуцлага үүрсэн охин байсан. Бага нас минь усан спорттой салшгүй холбоотой. Тэмцээн болохоор бассейн дээр л өнждөг. Анх улсын аваргад амжилт гаргаж шагналын мөнгөөрөө гэртээ тоос сорогч авч байж билээ. Хүүхэд насаа бодохоор бүхий л хөгжилтэй явдал дурсамж усан спорттой л холбоотой байдаг юм.

-Багадаа охид болгон л мөрөөдөж өсдөг. Таны хамгийн гоё мөрөөдөл тань юу байсан бэ?

-Мөрөөдөл их гэгээлэг хүнийг бүр өөр ертөнцөд аваачихсан юм шиг санагддаг. Бага байхдаа орондоо орж байгаад л үүр цайтал л мөрөөддөг байсан даа. Том болоод ямар байшинд амьдарч яаж тохижуулах уу гэхээс эхлээд л хамаг юмыг хамж шимээд л мөрөөддөг байсан. Мөрөөдөл минь ихэнх нь биелсэн юм шиг л санагддаг. Одоо хүртэл би орондоо ороод мөрөөддөг. Магадгүй хийх зүйлээ л төсөөлж зорилго болгодог байж магад. Мөрөөдөл учраас бүгд л гоё.

-Би гуниглахаараа ном уншаад чимээгүй орчинд байхыг л түрүүлж сонгодог. Харин та?

-Би гуниглахаараа спортоор хичээллэдэг. Хамаг анхаарлаа хийж байгаа зүйлдээ чиглүүлэхээр гунигаа хором ч гэсэн мартаж сэтгэл санаа хөнгөрөх шиг болдог. Гуниглахдаа бас энэ бол түр зуурынх, үүний цаана ямар нэг сайхан зүйл хүлээж байгаа гэж өөрөө өөртөө хэлдэг. Нөгөөтэйгүүр их зүйлийг эргэцүүлж бодож тунгаадаг.

-Эмэгтэй хүний бүхий л том шийдвэрүүдийн ард зүрх сэтгэл нь л байдаг гэх дүгнэлт их тааралдах юм. Та энэ тухай юу хэлэх бо?

-Зүрх сэтгэл гэхээсээ илүү зориг, ухаан, тэвчээр гурав л ямар нэгэн шийдвэрийн ард байдаг байх.

-Миний хувьд зүрх сэтгэлээ дагаж чадахгүй байх нь илүү харуусал.

-Мэдээж зүрх сэтгэлээ дагаж амьдарвал маш их аз жаргал. Тэгэх боломжгүй ч үе бас байна. Харин тийм зүйлийг ухаанаараа шийдсэн нь сүүлд нь харамсах зүйлгүй гэж боддог.

-Нээрээ та хэр ээж болж байна даа. Манайхан ээжээс асар ихийг шаарддаг уламжлалтай юм шиг санагддаг. Заримдаа бүр дарамт юм шиг.

-Ээжийн ажил надад дарамт биш энэ хорвоогийн хамгийн том аз жаргал мэдрүүлсэн ажил юм шиг л санагддаг. Илүү их дайчин, тэмүүлэлтэй, төлөвлөгөөтэй, утга учиртай болсон юм шиг л санагддаг. Маш сайн ээж байхын тулд хамаг бүхнээ дайчилдаг, хүүгийн минь нүдэнд үргэлж гэрэл гийж байдаг болохоор би сайн ээж гэж өөрийгөө хэлж чадна шүү.

-Чөлөөт цаг гэж залуу хүнд чухал ойлголт бий. Яаж өнгөрөөх дуртай вэ. Нэг үеэ бодвол манай хотод гайгүй орчин нэмэгдэж л байгаа санагддаг. Харин танд?

-Их ажлын хажуугаар гэр бүл өөртөө цаг зориулж гаргадаг. Ихэнх чөлөөт цагаа гэр бүлтэйгээ өнгөрүүлдэг. Хүүгээ дуртай зүйлийг нь хийлгэнэ, зугаалуулна гээд л тэднийгээ жаргалтай байхыг нь харахаар би тэгээд өөрөө хязгааргүй жаргалыг мэдэрдэг юм.

-Дөлгөөний фенүүд дуртай хөгжим, дуртай дуу, дуртай зохиолч гээд олон мэдээллүүдийг хүсч байж мэдэх юм.  Энэ талаар.

-Номонд маш дуртай. Зохиолын болон түүхэн ном их уншдаг байсан бол одоо жоохон өөрчлөгдөөд хэрхэн амжилтанд хүрэх, яаж сайн борлуулагч байх гэх мэт мэргэжилтэйгээ холбоотой ном их унших дуртай болсон байна лээ. Хөгжим ер нь сүүлийн үеийн хит болсон дуунуудыг бүгдийг нь сонсох дуртай.

-Баярлалаа. Би залуу үеийнхэнтэй сүүлийн үед их найзалж байгаа. Урилгыг маань хүндэтгэн хүлээж авсанд талархаж байна.

-Баярлалаа. Монголын шилдэг сэтгүүлчтэй ярилцсандаа туйлын их баяртай байна. Би өмнө нь ингэж хэвлэлд ярилцлага өгч байгаагүй юм байна. Тантай маш сайхан ярилцлаа. Бүр цааш нь ухаад л ярилцаад байвал хүний амьдралд тохиолдсон бүхэн дуусашгүй их байдаг. Миний нэг мөрөөдөл л дөө, жоохон нас ахиж байгаад өөрийнхөө амьдралаар ном бичиж, чадвал кино хийх юмсан гэж боддог. Тийм болохоор зохиолоо улам сонирхолтой болгохын тулд би маш их хөдөлмөрлөх ёстой.  Надтай ярилцах санал тавьсан танд болон танай сонины хамт олонд ажилд нь өндөр амжилт хүсье.

-Баярлалаа. Тэр ном маш баялаг, маш амтлаг ном байна гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Таны амьдралд аз жаргал хүсье.

http://ganchimeg.niitlelch.mn/