О.Чулуунбилэг: Бүтцийн, санхүүжилтын, хүний нөөцийн гэсэн гурван том суурь шинэтгэлийг хийхгүйгээр аль ч намын шинэчлэл явцуу утгатай л хэрэгжинэ

Америкт улс төрийн менежментийн чиглэлээр суралцдаг энэ залуугийн блогыг хааяа уншихад сонирхолтой байдаг юм. Улс төрийн менежмент хэмээх шинэ мэргэжлээр Монголоос анх мэргэшиж буй О.Чулуунбилэгтэй хавар ярилцахаар тохирсон боловч сонгуулийн дараа ярилцъя хэмээн “бултсан”. Одоо нэгэнт сонгууль дууссан болохоор түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.  

-Сонгуулиас хойш Монголын улс төр наадмын уур амьсгалд дарагдаад нэг хэсэгтээ намжиж байх шиг байна. Гэхдээ Монголын улс төр ирэх наймдугаар  сараас нэгэн том өөрчлөлтөд татагдан орно гэж ярьсан улстөрчид их боллоо. Тухайбал  Засгийн газрын тухай.  Улс төр судлаачийн хувьд таны бодол?
-Улс төр өөрөө амьд үйл явц учраас мэдээж найман сард ямар нэгэн үйл явдлууд болж л таарнаа даа. (инээв). Судлаач хүний хувьд Монголын улс төрийг бүхэлд нь доргиосон онцгой үйл явдлыг бол ирэх  сард болно гэж харахгүй байна. Зуны цагт ихэнх улстөрчид энд тэндхийн ойн наадам дээр л бөөнөөрөө таарахаас цуглаж улс төр эхлүүлэх цаг нь биш байх. Нийгэм ч сонирхохгүй, дэмжихгүй. Харин сөрөг хүчин МАН-ыг шинэчлэх сонирхолтой хэсэг бүлэг хүмүүс энд тэнд зохион байгуулалтанд орж идэвхжиж таарна. Тэд л ийм яриа гаргаж буй болов уу.
 
-МАН-ыг шинэчлэх зорилготой гэх хэсэг залуус гарч ирж их идэвхтэй ажиллаж эхэллээ. Тэд намаа шинэчилж чадна гэж та бодож байна уу. Ер нь намын шинэчлэлийн талаар таны бодол?
-Улс төрийн намын шинэчлэл бол зөвхөн МАН-ын асуудал биш л дээ. Өнөөдөр Монголын улс төрийн намууд бүтцийн, санхүүжилтын, хүний нөөцийн гэсэн гурван том суурь шинэтгэлийг хийхгүйгээр аль ч намын шинэчлэл их явцуу утгатай л хэрэгжинэ. Үүнийг Улс төрийн намуудын тухай шинэ хуулиар л хэрэгжүүлэх боломжтой. Харамсалтай нь УИХ-ын бүлгүүдийн түвшинд нэг л явж өгөхгүй байна. Сонгууль дууссан болохоор намраас идэвхжих байх гэж найдаж байна. 

МАН-ын залуусын хувьд тэд шинэчлэлийг хийж чадахаас өөр зам байхгүй. Одоо МАН-ын 45 наснаас дээш настнуудын хувьд шинэ юм ерөөсөө гарахгүй. Сэтгэлгээний хувьд ч эрх ашгийн хувьд ч посткоммунист чигээрээ л дуусна. Үлдэх хүнээр ачаа бүү татуул гэж монголчууд хэлдэг. Хийх цагтаа хийж чадаагүй хүмүүс одоо шинэчлэл хэрхэн хийх. Тиймээс цаашаа намаа хөтлөөд шинэ зуун луу явах залуучууд л МАН-ын шинэчлэлд ус агаар мэт хэрэгтэй. Яахав, МАН-ын залуучуудын өнөөдөр ярьж байгааг нь харьцуулж харахад шинэчлэлийн бодлого ярихаасаа намын удирдлагынхаа түвшинд нэг хэсэг хүнийг шинэ залуу нөгөө нэг хэсэг хүнээр бушуухан солих л хүсэлтэй байх шиг. Уг нь ямар ч шинэчлэл тодорхой программ дээр үндэслэгдсэн байх учиртай. Тийм шинэчлэлийн мөрийн хөтөлбөр боловсруулах чадвартай хүний нөөц, сайн судлаачид тэр намын залууст бий гэж хардаг. Заримыг нь ч мэднэ, танина.   Бусдын хэрэгт хошуу дүрж байгаа юм  биш шүү. Судлаач хүний хувьд МАН шиг үндэсний хэмжээний том нам шинэчлэгдэх нь Монголын эрх ашигт нийцэх учраас л санаа хэлж байгаа юм.

-МАН-д шинэчлэл хэрэгтэй гэж ихэнх нь хүлээн зөвшөөрч байгаа ч хөгшин залуугаараа талцаад маргаад байх шиг. Тэдний аль нь илүү шинэчлэгч харагдаж байна вэ?
- Аль нь илүү шинэчлэгч харагдаж байгааг би биш гишүүд нь хэлэх ёстой байлгүй дээ. Нэг зүйлийг товч хэлэхэд онолын хувьд хөгшин, залуу шинэчлэгч гэж байхгүй. Хэн тодорхой шинэчлэлийн бодлоготой байна эсвэл хэн тэр бодлогыг хүлээн зөвшөөрч  байна тэр л шинэчлэгч байдаг.

-Зөвхөн МАН гэлтгүйгээр танай АН-д ч гэсэн шинэчлэл хэрэгтэй биз дэ. Ядаж л таны яриад байгаа бүтэц, хүний нөөц, санхүүжилтын шинэчлэлээ хийх ёстой биз дээ. Дээрээс нь олигархиудаасаа салах гээд л?
-Би түрүүнд хэлсэн. Монголын бүх намд шинэчлэл хэрэгтэй учраас л Улс төрийн намуудын тухай шинэ хууль гарах хэрэгтэй гэж. Зарчмын хувьд энэ хуулийг шинэчлэх нь хэрэгтэй гэдгийг бүгд хүлээн зөвшөөрч байгаа ч улс төрийн намууд, бүх түвшний гишүүдийн ойлголтын зөрүү, эрх ашгийн давхцал хэтэрхий их байгаад гол бэрхшээл байна. Ойлголтоо нэгтгэх, эрх ашгаа эрэмбэлж нэг шугаман дээр олуулаа очихын тулд улс төрийн намуудын тухай хуулийн тухай үндэсний хэлэлцүүлгийг ирэх намраас яаралтай эхлүүлэх хэрэгтэй байгаа юм. Магадгүй нэг бүтэн жил маргалдаг л дээ. Гэхдээ л жилийн дараа нэг зарчмын ойлголт, нэгдсэн эрх ашгийн эрэмбэд хүрч л таарна шүү дээ. Тэгэхгүй бол нам дотроо ч ойлголтын зөрүү маш ихтэй байна.

-Та АН олигархиудаасаа яаж салах тухай ярьсангүй?
- Сүүлийн үед улс төрд олигарх гэдэг үг их моодонд орж байх шиг байна, Монголд. Манайхны тодорхойлж буйг ажиглахаар төрөөс төрсөн тэрбумтнуудаа л илүү тэгж тодорхойлоод байх шиг.  Уул нь ч олигархи гэдэг байж боломгүй чөтгөрийн зүйл биш л дээ. Хамгийн туйлширсан засаглалтай гэгдэх коммунист засаглалтай Хойд солонгосын улс төрийн бүтцэд гэхэд л олигархиуд байдгийг улс төр судлаачид хүлээн зөвшөөрдөг. Ер нь ямар ч улс төрийн систем эцэстээ ямар нэгэн түвшинд олигархитай холбогддог бөгөөд үүнийг олигархийн төмрийн хууль гэж нэрлэдэг. Учир нь төр үргэлж хэн нэгний дэмжлэгийг авч түүний төлөө үйлчилж байдаг. Манай улс төрийн системийн эрсдэлтэй тал нь олгарихиудтай харилцах энгийн харилцаа бус тэднээр удирдуулсан тэдний төлөөх засаглал болж хувирсанд оршино.  

    Энэ бүхнийг өөрчлөхийн тулд эрх барьж буй улс төрийн хүчнийхээ хувьд ч, ямагт шинэчлэлийг тэргүүлж санаачилдгийнхаа хувьд ч АН илүү санаачилгатай ажиллах нь гарцаагүй. Ажиллах үндсэн зарчим бол Ерөнхийлөгчийн хэлсэн даргын засаглалтай орон биш, хуулийн засаглалтай орон болно гэдэг шиг фракцуудын засаглалтай клубуудын нэгдэл биш,  дүрмийн засаглалтай нэгдсэн институц болж өөрчлөгдөх ёстой. Үүнийгээ ч Улс төрийн намуудын хуулинд болон намын шинэ дүрэмдээ тусгаж зан үйл, дотоод соёл болгох хэрэгтэй. Энэ бол АН-ын дотоод шинэчлэлийн гол философи болж чадна гэж бодож байна.

-Тэгэх ёстой, ингэх ёстой гэдэг бол судлаачийн байр суурь. Харин АН-ын нарийн бичгийн даргын хувьд бодитой ажил хийж байна уу?
-Миний ажил бол даргын ажил биш ерөнхийдөө намын гал тогоон дахь гишүүддээ үйлчилдэг үйлчилгээний шахуу ажил шүү дээ. Гэхдээ зүгээр суугаагүй. Намын дүрмийн шинчлэлийн хэлэлцүүлгийг явуулах явцад нам өөртөө think thanк буюу бодлогын хүрээлэнтэй байна гэдгийг чадлаараа лоббидсон. Үүнийг маань ч намын дарга, генсек хоёр маань шууд дэмжсэнд урамшсан. Ер нь миний барьдаг бодлого бол хувьсгал хийх гэхээсээ илүүтэй  тайлбарлан таниулах, мэдээлэл олгох, харилцан зөвшилцөх маягаар шинэчлэл хийх ёстой гэж итгэдэг. Чи өөрийн лаагаар бусдын лааг асаахад тусалснаар чиний лаа дуусдаггүй, харин гэрэл улам л тод болдог гэсэн үг байдаг биз дээ. Түүнээс нэг ухаантай дарга олон тэнэгүүдээ удирдаад зөв шинэчлэл үргэлж хийнэ гэдэгт хэзээ ч итгэдэггүй. Тиймээс намын шинэчлэлийн асуудлаа олон хэлбэрээр ярьсаар, таниулсаар, уулзаж санал бодлоо солилцсоор л явж байна.

-Танд баярлалаа. Намар энэ талаар дахин ярилцана гэж найдаж байна.

http://mungundalai.niitlelch.mn