-Та манай сонины “Би Монголоо ингэж хөгжүүлнэ” буланд уригдлаа. Тэгэхээр Монгол Улсын хөгжил хэр эрчимтэй явагдаж байна гэж та бодож байна. Үүнээс ярилцлагаа эхэлье?
-Эдийн засагчид Монгол Улс үсрэнгүй хөгжлөөрөө Катарыг давна гэж ярьж байгаа. Мэдээж тэгээсэй гэж бид бүгд л хүсч байна. ОУВС-ын мэдээллээр ДНБ хамгийн их өссөн 10 орны тоонд Монгол Улс багтаж, 6. 9 хувийн өсөлттэйгөөр долдугаарт бичигдсэн байна. Гэхдээ маш их мөнгөтэй болсноор үүнийг зөвхөн хэмжихгүй байх. Хүмүүсийнх нь амьдрал тэгш дээшилж байвал бид үсрэнгүй хөгжиж байна гэж бодож болох л юм. Гэтэл баян хоосны ялгаа хэт ихсэж байгаа байдал үүнд эргэлзээ төрүүлдэг.
-Ер нь хөгжлийн гарц нь юу юм бол. Хүмүүсийн хэлээд байгаачлан уул уурхайн салбар байж чадах уу?
-Чанартай сайн боловсрол, эрүүл мэнд, сайн засаглал, хөгжлийн хөшүүрэг болсон дэд бүтцүүдийг хөгжүүлэхэд хэрэгтэй байгаа асар их хөрөнгийг бид уул уурхайгаасаа л босгох нь гарцаагүй. Өнөөдөр манай улсын нийт экспортын 80 хувь нь байгалийн баялаг байна. Тэгэхээр эдийн засгийн өсөлт, хөгжил нь уул уурхайгаасаа хамаарах хэт хамаарал үүсдэг. Дэлхийн зах зээл дахь түүхий эдийн үнийн хэлбэлзэл ч бас нөлөөлөөд явчихна. Дээрээс нь улс төр, засаглалын тогтвортой байдлаас хамаардаг гадаадын хөрөнгө оруулалт дээр тулгуурлаж хөгждөг учраас энэ салбарт эрсдэл бий болдог. Тиймээс бидэнд уул уурхай дээрээ суурилсан ч гэлээ бусад салбартайгаа зөв уялдуулсан ухаалаг эдийн засгийн бодлого хэрэгтэй. Гэхдээ бидний хамгийн том капитал бол боловсрол. Одоо бид соёл ахуй, ёс зүйгээ сайжруулах хэрэгтэй.
-Манай улсын хөгжлийг хүмүүс янз бүрээр ярьж байна. Зарим нь хөгжсөн гэж байна. Нөгөө хэсэг нь уруудсан ч гэх юм. Та ямар дүгнэлт өгдөг вэ?
-Хөгжил нь засаглалын чадавх, чанартай, сэтгэл ханамжтай үйлчилгээ, иргэд нь амьдралдаа тэгш, шударга ёс үйлчилж байгааг мэдэрч амьдарч байгаагаар тодорхойлогддог гэж би боддог. Тоон дүнгээр өсөж байгаа эдийн засгийн үзүүлэлтүүд нь хүмүүсийнхээ амьдралын чанарыг дээшлүүлж бууж байгаагаар тооцоологдох ёстой гэж бодож байна.
-Монгол Улс дэлхий нийтийн анхааралд орчихсон ийм үед ямар нэг том алхам хэрэгтэй байгааг ярьдаг ч яг юуг гэдэг нь тодорхой бус юм. Чухам юунаас эхэлчихвэл дээр бол?
-Сайн засаглал. Засаглалын шинэчлэл. Засаглалын шинэчлэлийг боловсон хүчний шинэчлэл, түргэн шуурхай, боловсон, соёлтой үйлчилгээгээр дамжуулан хийх хэрэгтэй. Энэ нь биднийг гадныханд дур булаам үндэстэн болгож чадна.
-Монгол Улс Ардчилсан засгаар төрөө удирдуулах үе ирлээ. Энэ дөрвөн жилд Засгийн газар улс орны хөгжлийн төлөө ямар ажлыг хийж эхлээсэй гэж бодож байна вэ?
-Давтаад хэлье. Сайн засаглалыг бий болгож чадах хэрэгтэй. Хариуцлагатай төр, хариуцлагатай ардчилал, хариуцлагатай аж ахуйн нэгжүүд, хариуцлагатай хувь хүмүүсийг бий болгох.
-Хамтарч төр барьж байгаа хоёр намын хэрэгжүүлж байгаа ажил, сайдуудын томилгоо ажлын үр дүнд ямар дүн тавьж сууна вэ?
-Мэдээж урьд урьдынхаас шинэлэг болж чадсан. Би л лав Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайдын “Шинэчлэлээр шийдье-222” уулзалтад оролцоод маш их итгэл үнэмшил төрсөн. Л.Гантөмөр, Х.Тэмүүжин, Ц.Оюунгэрэл, Х.Баттулга, Н.Удвал нарыг би лав нэлээд дорвитой шинэчлэлүүд хийж чадах сайдууд гэж итгэж байгаа.
-Таныг улс төр дэх эмэгтэйчүүдийн төлөөлөл болж орж ирэх болов уу гэсэн хүлээлт нийгэмд байсан. Яагаад сонгуульд өрсөлдсөнгүй вэ?
-МАН-аас гарах мэдэгдлээ хийхдээ их эрсдэлтэй нөхцөл байдалд хийсэн. Үүнээс гарах үр дагавар нь миний сонгуулийн амжилтад сөргөөр нөлөөлөх бодит байдал үүссэн байсныг тооцоолсон. Тэр үйл явдал амьдралын минь бүх талбарт хүндээр туссан нь үнэн. Гэхдээ өнөөдөр УИХ-д ороогүй ч гэлээ МАН-аас гарсан байгаадаа сэтгэл хангалуун, эрх чөлөөтэй би алхдаг.
-МАН-аас гараад МАХН-ыг сонгоно гэж нэлээд яригдсан. Гэвч та энэ бүхэнд няцаалт хийж ирсэн шүү дээ. МАХН-ын удирдлагууд намын даргаа золионд гаргаж албан тушаалын хойноос хэт хөөцөлдөж байгаа гэдэгт санал нэгдэх үү?
-Н.Энхбаярын баривчилгаа 2012 оны сонгуулийн дүнд хүчтэй нөлөөлөл үзүүлсэн гэдэгтэй бүгд санаа нийлэх байх. Тэр хүний ачаар, тэр үйл явдлын ачаар олон хүн өнөөдөр эрх мэдэлд хүрсэн байх.
-Шударга ёс алдагдлаа гэх юм. Шударга ёс гэдгийг улс төрийн намууд ямар өнцгөөс нь харж, чухам ямар байдлаар нийгэмд шударга ёс тогтоох гээд байгаа юм бэ?
-Сандал суудлаа зөв буруу хуваарилж байгаагаа тэгж үзээд байгаа юм уу гэх бодол хааяа төрдөг. Гэхдээ шударга ёс гэдэг бол нөмөр нөөлөгт нь үнэний төлөөх эрэл урагшлан давшиж чадах нийгмийн тогтолцоо юм гэж нэгэн иргэн бичсэнийг би уншаад яасан гоё томьёолоо л вэ гэж бодож байлаа. Үүнтэй агаар нэгэн санааг би “Шударга ёс бол хөршийгөө хайрлах” гэсэн нийтлэл бичсэн. “Тойм” сэтгүүл дээр гарсан.
-Ер нь Монголд амьд явах баталгаа алга гэж нийгэм тэр чигээрээ бухимдалтай байна. Хүний эрхийг хамгаалах, аюулгүй орчинд амьдрах талаар хэрэгжүүлж байгаа ажлууд нь хангалтгүй юм шиг санагддаг?
-Үүнийг гэрчлэх үйл явдлууд ар араасаа, өдөр бүр л цувран гарч байна.
-Саяхан олон аймшигт ослууд гарлаа. Хүний амь үнэ цэнэгүй болсон гэдэгтэй та санал нийлэх үү?
-Хичээлийн шинэ жил эхлээд долоо ч хоноогүй байхад Улаанбаатар хотод нэг хоногийн зайтай 7-12 насны хоёр хүүхэд харамсалтайгаар амь насаа алдлаа. Өнөөдөр Монголд хүний амь нас хамгийн үнэ цэнэгүй байгааг сүүлийн үед ярьж шүүмжилж байгаа. Хуульчид бид “Тавантолгой” компанийн хариуцлагагүйгээс амь насаа алдсан нэг айлын хоёр хүүхдийн хэргээр дамжуулан хүний амь насыг үнэлдэг системтэй болох нь зүйтэй гэсэн яриаг эхлүүлсэн. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ч энэ асуудлыг хөндөж эхэллээ. Хүнд эд хөрөнгийн хохирол учруулсан байвал заавал төлүүлдэг мөртөө хүний алтан амийн хохирлыг нөхөн төлөхгүй байдаг нь буруу юм гэж үзэж байна. Одоо буруутай этгээдүүдээс зөвхөн оршуулгын зардал гээд л хэдэн төгрөг гаргуулдаг. Гэтэл хүний алтан амь бол үнэлж баршгүй их үнэ цэнэтэй шүү дээ.
-Монгол хүний амийг үнэ цэнэтэй болгоё гэсэн та бүхний санаа маш олон хүнд таалагдсан. Энэ талаараа жаахан дэлгэрэнгүй яриач?
-Хүний алтан амь ялангуяа компани, төрийн байгууллагын буруугаас болж эрсэдсэн тохиолдолд ганц хоёр ажилчинд эрүүгийн хэрэг үүсээд л өнгөрдөг. Гэтэл аюулгүй байдлыг хангаж чадаагүй компани, төрийн байгууллагатай иргэний хариуцлага, мөнгөн төлбөр, хүний амь насны нөхөн төлбөрийн асуудал яригддаггүй. Энэ нь Монгол хүний амь насыг үнэлэх, тэдний эрхийг хамгаалдаг тогтолцоог бий болгоход чухал хувь нэмэртэй байдаг. Улс орнуудад хүнийхээ амийг мөнгөн дүнгээр үнэлдэг систем үйлдчилдэг юм байна. Тэхээр Монгол хүний амь ямар үнэтэй вэ? Үүнийг олон улсын жишигт үндэслэн хэрхэн үнэлэмжтэй болгох вэ. Эрх зүйн ямар систем үйлчилж болох вэ гэсэн асуудлаар “Стратегийн өмгөөлөл-Хуульчдын холбоо”-ны хуульчид санаачлага дэвшүүлэн ажиллаж байна.
-Таны яриад байгаа хүний амьдралын статистик үнэ цэнэ гэж чухам юу юм бэ?
-Дэлхийн улс орнуудад хүний амь насыг үнэлэх үйл ажиллагаанд эрүүл мэндийн эдийн засаг гэсэн шинэ салбар хөгжиж байгаа юм байна. Улс орнууд өөр өөр хэлбэрээр энэ үнэлгээгээ бий болгодог ч Австралийн жишгээр Монгол хүний амийг үнэлэх томъёоллыг санал болгож буй юм. Үүгээр бол VSL |Value of Statistical Life| буюу хүний амьдралын статистик үнэ цэнийг тогтоохдоо тухайн хүний насалсан насыг тухайн орны эрэгтэй, эмэгтэй хүний дундаж наслалтын тооноос хасч амьдрах байсан он жилүүдийн тоог тухайн орны иргэний жилийн нэг хүнд ноогдох дотоод нийт бүтээгдэхүүний тоонд үржүүлэн гаргадаг байна. Энэ томъёоллоор Австрали хүний амь насны дундаж үнэлэмж мөнгөн дүнд шилжүүлэх юм бол 3.5 сая долларт хүрдэг байна. Бид энэ тал дээр маш сайн судлах хэрэгтэй байгаа юм. Бусад орнуудад яаж үнэлдэг системийг сайн судлах хэрэгтэй. Хуульчид биний санаачилж буй энэхүү нөлөөллийн үйл ажиллагааны гол зорилго нь хүний амь насыг үнэлдэг болсноор Монгол улсад иргэний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрх баталгаатай байх эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх нэн нөлөөтэй үйл явц болох юм. Хүний эрүүл мэнд, амь насанд хохирол учруулсан аж ахуйн нэгж, төрийн байгууллага мөнгөн хариуцлага үүрдэг болсноор нийгэм бүхэлдээ хариуцлагатай, соёлтой болох алхам тавигдана.
-Улсын хөгжил хүнээс гэж ярьдаг. Тэгвэл хамгийн түрүүнд хүнийг хөгжүүлэхийн тулд ямар алхмыг хийх ёстой вэ?
-Сая есдүгээр сарын 1-нд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж нэгэн чухал үг хэлсэн. Улсын хөгжил хүнээс. Хүний хөгжил хүүхдээс гэж. Энэ л томьёоллоор хүнээ хөгжүүлэх бодлогоо гаргах хэрэгтэй. Өнөөдөр хүүхдэд зөвхөн шинжлэх ухаан заах биш хүн байх ухааныг багаас нь төлөвшүүлэх, ёс зүйтэй, соёлтой, хүнлэг иргэн байхыг төлөвшүүлэх нь бидний хөгжлийн түлхүүр болох байхаа.
-Монголчууд баян хүмүүс мөн үү. Уул уурхайн баялгаас иргэн бүр хүртэж элбэг хангалуун амьдрах ёстой гэдэг ч хоногийн хоолоо залгуулж чадахгүй олон хүмүүс байна шүү дээ?
-Унаж байгаа машин эдэлж хэрэглэж байгаагаар нь дүгнэдэг бол баян л юм. Харин баян тансаг ганган машины дотроос ундааныхаа лаазыг шидэж байгааг нь, замаар хөндлөн гарч яваа хүмүүст зам тавьж өгөхгүй дайрах шахам өнгөрч буйг нь хараад баян биш харин хоосон юм уу гэж бодогддог. Гэхдээ таны хэлж байгаа үнэн шүү. Бид асар их баялагтай, одоо эдийн засаг нь хурдацтай хөгжиж байгаа орон. Гэтэл юмны үнэ маш их нэмэгдэж байна, ихэнх иргэдийн амьжиргаа доогуур түвшинд байна. Бэлэн мөнгө тараах нь тухайн өрхийн эдийн засагт нэмэр болж буй хэрэг боловч түүнийг дагаад инфляци хөөрөгдөж байна. Инфляцийн хөөрөгдөл нь хүнсний бараа таваар, тэр дундаа махаар илэрч байна. Гэтэл ядуу өрхийн зарлагын ихэнх хувийг (жирийн өрхтэй харьцуулахад 20 хувиар илүү) хүнсний бүтээгдэхүүн эзэлж байна.Үүнийг дагаад инфляцийн хөөрөгдөл нь эргээд ядуу өрхийг улам хүнд байдалд оруулах нөхцөл бий болгож байгаа юм. Иймээс баялгийн хуваарилалтыг зөвхөн тараах байдлаар хийх бус тухайн өрхийн амьжиргааг урт хугацаанд хэрхэн дэмжих, хувь хүнийг хэрхэн чадваржуулах вэ гэдэг талаас нь хийх шаардлагатай санагддаг.
Б.Өнөртогтох
http://www.mminfo.mn
No comments:
Post a Comment