Л.Өлзийтөгс: Дурсамж бол стриптиз биш

“Ярилцъя” яруу найрагч Л.Өлзийтөгсийн хамт тантай мэндчилж байна. Миний уншигчид Л.Өлзийтөгстэй уулзуулж өгөөч гэж зөндөө гуйдаг байлаа. Гэвч тэр амаргүй, тэр адармаатай. Миний хүсэлд байтугай захирагддаггүй хүн. Гэхдээ бид хоёр 10 жилийн дараа дахин ярилцлаа. Уншигч таны сэтгэлийн шавай ханах болтугай.

-Уулзаагүй уджээ. Хэчнээн ч жил өнгөрөв дөө. Юуны түрүүнд баяр хүргэе. “Үзэхийн хязгаар” номонд тань?

-Баярлалаа. Номыг минь уншиж байгаа хүн бүхэнд баярлалаа гэж бас хэлье.

-Намтарчилсан эсээнүүдээ эмхэтгэж ном хийх санаа яагаад төрөв?

-Шинэ сэргэг юм хийх гэсэн уран бүтээлийн эрэл хайгуулаас л үүдсэн. Санаа нь их эрт төрсөн юм аа. Бүр 30 насны төрсөн өдрөө тэмдэглэж байхад анх энэ санаа төрсөн. 2004 онд “Ганцаардлын дасгал”, “Нүдний шилэнд үлдсэн зургууд” гээд хоёр номоо нэг дор хэвлүүлсэн дээ. Тэдгээрийг хэв­лүү­лэхээсээ өмнөхөн “Удахгүй гурван ном гаргах гэж байгаа” гээд баахан ярьчихав аа. Гэвч номуудаа хэвлэлд өгөхийн өмнөхөн өөр нэг яруу найрагч эмэгтэй гурван  ном гаргачихаар нь өрсөлдөж байгаа ч юм шиг тэнэг санагдаад нэг номоо цааш нь хийчихсэн юм. Тэр явдал надад их тус болсон. Бараг бэлэн болчихсон гэж тухайн үед бодсон энэ номоо түүнээс хойш л өөрчлөөд, засаад, нэмээд л бичээд байсан. Сүүлийн арваад жилд бичсэн 48 эсээнээс 27 нь “Үзэхийн хязгаар” гэдэг энэ номонд маань орсон байгаа. Хассаар байгаад л энэ.

-Бараг талыг нь хассан юм байна шүү дээ?

-Тийм ээ. Хүмүүсийн уран бүтээлд хатуу шүүмжлэлтэй ханддагаасаа болоод би их муулуулдаг. Үнэндээ бол өөртөө бүр ч хатуу ханддаг юм шүү.

-Агуулгаас нь битүү дурсамж ханхалж байна лээ. Зарим ун­шигч дурсахад эрт нас юм биш үү гэх маягийн үг унагаж байхтай ч таарлаа?

-60-70 насанд дурсамж бичдэг гэсэн ойлголт хэтэрхий хуучирсан. 60 нас хүрэх эсэхээ ч мэдэхгүй байж би­чих туурвих ажлаа хойшлуулах нь гэ­нэн биш үү. 19 настай ази охин өөрийн­­хөө амьдралаас сэдэвлэн ном бичээд уран зохиолын ертөнцөд шуу­гиан тарьчихдаг болсон ийм л цаг үед бид амьдарч байна. Хүний ойл­госон ухаар­сан нь наснаас хамаар­даг­гүй. Авьяа­саас, ухаанаас, өөрийн чинь бүтээж чад­сан түүхээс л хамаарна. Энэ номыг бичсэнээр миний намтар дуусчихаж байгаа юм биш л дээ. Гуравны нэгийг нь л чи уншсан. Тэгээд ч энэ бол дур­сам­жийн ном биш, үзэл бодолтой, онц­гой­лох баримтуудтай, эргэцүүлэл, гар­гал­гаа дүгнэлттэй, яруу найргийн са­наа­нууд­тай, эсээ гэдэг төрөл зүйлийн бүтээл. Утга зохиолын эсээ сэтгүүл зүйн эсээнээс өөр. Энэ хоёрын зам их эрт салсан л даа. Гэхдээ нэг сонин юм байна. Сэтгүүл зүйн эсээг утга зохиолд оруулж болохгүй атал утга зохиолын эсээг сэтгүүл зүйн эсээнд хамруулж болдог. Би номоо хэв­лүүлэхийн өмнө­хөн Америкийн шил­дэг утга зохиолын эсээгээр шал­гарсан нэг бүтээлийг уншсан. Миний сэт­гэлийг хөдөл­гөөгүй. Хүчтэй юм би­чихийн тулд хүч­тэй түүхтэй байх хэрэг­тэй. Хэн нэг нь на­даас илүү бичиж ча­дах л байх. Гэх­дээ минийх шиг түүх түүнд байхгүй. Хэн нэг нь надаас хамаагүй илүү нам­тар түүхтэй л байх. Гэхдээ яг минийх шигээр илэрхийлж чадахгүй. Тэгэ­хээр 40 нас хүрч буй эмэг­тэй хүн нам­тар­­чилсан хэлбэрийн эсээнүүд бич­сэнд гай­хах зүйл үгүй юм.

-Дурсамж бол үнэхээр сайхан зүйл. Та ойлгоорой, би хамгийн дуртай нэршлээрээ л ярьж байна шүү. Би өвчтэй удаан хэв­тэж байхдаа нэг “нээлт” хийсэн юм. Санаа алдаад ч доошоо орж өгөхгүй сэтгэл хүнд­рээд, га­раад гүйж ч чадах­гүй хэвтэрт байх үнэ­хээр зов­лонтой л доо. Ийм үед эмэгтэй хүн дурсамжаа “идэж” амьдар­даг юм билээ. Тэ­­гээд эмэгтэй хүн хожим өөрий­­гөө тэжээх дур­самжаар хан­га­луун амьдрах ёстой юм бай­на гэж бодсон. Гэнэн байна уу?

-Ганц эмэгтэй хүн биш шүү дээ. Хүн бүр дурсамжаараа амьдардаг. Нохойнд дурсамж байдаг эсэхийг бид мэдэхгүй. Харин хүнд бол байдаг. Үүгээрээ л бид амьтнаас ялгаатай байж тун магадгүй. Тэгэхээр дурсамж бол маш дээгүүр, магадгүй бидний бурханлиг чанар юм биш үү?

-Эмэгтэй хүний түүх бол бүтнээр нь илчлэх аргагүй зүйл. Амттай, адтай, зовлон гуниг, хайр харуу­сал, хүсэл тачаал, алдаа оноо дүү­рэн. Далдын далд байдаг хэс­гээсээ эдгээр эсээнүүддээ тэг­­тэл тусгаагүй санагдсан. Нэг тийм зарим номлогчдоос ангид, элдэв ёс суртахууны дүрэм жур­мын хил хязгаарыг давж гиш­гэсэн, заримдаа өөрөө ч нуугд­маар дурсамж хүнд байдаг даа. Тэр л жинхэнэ сэдэв юм шиг ээ?

-Өнөөдрийн, нийтлэг, хэтэрчихсэн поп сэтгэхүйтэй хүмүүс дурсамж уншина гэхээр стриптиз үзнэ гээд бодчихдог шиг байгаа юм. Дурсамж бол стриптиз биш. Тэгээд ч “Үзэхийн хяз­гаар” бол дурсамжийн ном биш, өөрт тохиолдсон бүхнээс санаа аван, элдэв баримтыг дэвсгэр болгон ашиглаж бичсэн эсээний ном гэдгийг дахин хэлье. Нүцгэн баримт дангаа­раа уран зохиол болдоггүй. Угаасаа нуу­гаад байх юм үгүй атал заавал шалбааг харагдах ёстой гэж эрдэг, шавар шавхай харагдахгүй л бол нууж байна гэж ойлгодог болтол нь бид уншигчдыг мунхруулж мэхэлсэн байна шүү дээ. Таны дотроо сэм хү­лээж байсан ямар нэг зүйлийн тухай би­чээгүй орхисон шиг санагдсан бол тэр нь ердөө миний сэтгэлийг хөн­дөө­гүй болохоор л бичээгүй хэрэг. Сэт­гэ­лийг нь дэнсэл­гэж, донсолгож чад­сан юмны тухай л зохиолчид бичдэг. Юунд сэтгэлээ эзэмдүүлэх вэ, юунд ач холбогдол өгөх вэ гэдэг нь харин хү­ний ухаанаас гадна ёс суртахууны хэм хэмжээнээс шалт­гаална. Ёс сур­тахуунтай байдал гэдэг хязгаар­лагд­мал байдал гэсэн үг биш. Өнөөгийн ма­най энэ нийгэмд бол харин ч хүчирхэг байдал.

-Бид өөрсдийнхөө өнгөрсөн түү­хийг гоёчилдог тал бий. “Өнгөрсөн бүхэн эргэж ирдэг” гэсэн нэгэн сайхан эсээг тань уншаад сайн найз, сайхан яруу найрагчийнхаа тухай л дурсч байгаа юм шиг сэрүүндүү са­нагд­сан. Ямар ч шарх, хайрын га­шуун мөр үлдээгүй гэж хэлэх гэсэн ч юм шиг?

-Сайхан эсээ гэсэн мөртлөө сэ­рүүн­дүү гэсэн чинь юу гэсэн үг вэ. Үнэн юм гэдэг бол муу юм гэсэн үг биш шүү дээ. Зарим нь бол тэр эсээг уншаад зөн­дөө уйлсан л гээд байгаа. Үгүй бол­сон хүнийг хүртэл муулуулах гээд бай­даг нь манайхны гэм биш зан. Амьд­ралын аар саар, аахар шаахар зүйлд ач холбогдол өгөх нь уран зохиолын хүний зан биш. Ажил нь ч биш. Бидний амьдралд байж л байдаг ойр зуурханы бохир юмыг бичих хэрэг бий гэж чи бодож байна уу. Энэ тэгвэл урлаг биш. Утга зохиолын эсээ гэдэг бол гоо зүйтэй байх ёстой зүйл. Сайхан түүхэнд биш муухай түүхэнд итгэдэг нь бидний дадал зуршил юм даа. Гоо зүйтэй, ёс суртахуунтай, хүн чанартай зүйлд биш шуугиан­тай, бохир үнэнтэй юмыг л бид анхаардаг, бусдаас тийм зүйлийг шаард­даг бол­чихож. Би сонинд ажил­лаж байхдаа ярилцлага хийж байгаа хүнээ тэр чигээр нь шалдлаад тавь­чихъя гэж хэзээ ч бодож яваагүй юм. Ярил­цагч маань тэнэг үг хэлбэл нь баяр­лан шүүрч авдаггүй, тэр ч байту­гай хөн­гө­хөн засаад тавьчихдаг бай­сан. Алдар­тай хүмүүсээс дуучин Түмэн­дэм­бэрэл, Уртнасан, Хайдав, Ариу­наа, Балетын Оюун, ардын жүжиг­чин Гом­босүрэн, зураач Дүйнхоржав, Ж.Болд гээд олон хүнтэй ярилцлага хий­сэн. Нэгэнт од болсонтой нь төдий­гүй, дөнгөж гарч ирж буй залуу хүнтэй нь ч уулзахдаа ярьж хэлж байгаагаас нь илүүтэй нүд, дуу хоолойг нь ажиг­ладаг байсан даа. Сайн сайхан яваа хү­нийг би харлуулъя гэж хэзээ ч бодож бай­гаагүй. Тэнэг үг хэллээ ч, чамд ихэмсэг дээгүүр зан гаргалаа ч сайн хүн байж болно шүү дээ. Гэхдээ хэн нэг хүний ярилцлагыг засч аварч байсан шигээ дурсамжийг бол засах боломжгүй. Хүн юм бодож дурсахдаа тархин дотроо засаад л бодоод байдаггүй дээ. Бодож байгаагаа тэр чигээр нь л бичсэн. Эцсийн эцэст энэ ном бол бүхлээрээ миний үзэл санаа. Өнөөгийн байдлаархи ойлголт маань. Энэ нь алсдаа өөрчлөгдөж ч болно. Гэхдээ цаад үнэн нь биш харах өнцөг нь... Юунд шархлах, юунд шархлахгүй вэ гэдэг харин хүний хэмжээнээс хамаарна. Зарим маань том, зарим маань жижиг байдаг шиг бидний сэтгэл зүрх бас размертай. Хязгааргүй уужуу сэтгэл ч байна, хумсын толио­ноос жижигхэн сэтгэл ч байна. Жижиг раз­мерын сэтгэл рүү хичнээн ч сай­хан том зүйлийг цутгаад чихээд орох­гүй, хүлээж авмаар байвч хэмжээ нь хү­рэлцэхгүй. Аливааг тэнүүн сайх­наар, уужим ууч сэтгэ­лээр харлаа гээд тэр гоёчлол болдог бол амьдралд сайн сайхан зүйл үлдэх­гүй. Уран бүтээлчийн хөргийг бүтээх гэсэн далд санааг минь чи анзаараагүй бололтой. Уран бүтээлч хүнийг ойлгож сурвал уран бүтээлийг илүү ойлгож сурна. Зохиолч хүн өөрийнхөө уншигчдыг өөрөө л бэлтгэдэг юм аа. Уншигчийн боловс­рол гэж маш том зүйл бий шүү дээ. Хэн ч надаас сонирхож асуухаа боль­сон, бараг мартагдаж эхэлсэн хүнийг би бусдын анхаарлын төвд бу­цаан авчирч байгаа нь тэр хүн  сонир­холтой дүр учраас шүү дээ. Тэр хай­рын шарх марх бол дэндүү жижиг асуу­дал. Хүүхэн бүрийн ярьж чадах тийм зүй­лийг биш хүүхэн бүрийн олж харж чадах­гүй зүйлийг л би бичнэ.

-Уучлаарай, энэ бас миний бодол биш байж болно. Энэ асуулт юм шүү. “Тэнгэрт урга­даг модод”-оос хойш уулзаагүй юм байна. Энэ хугацаанд олон сайхан ном хийсэн. Гэхдээ надад “Ганцаардлын дасгал”, “Тө­сөөл­лийн өрөөнд” хоёр илүү их таалагдсан.

-Манайхны хамгийн их ярьдаг нь энэ хоёр ном л доо. Гэтэл “Нүдний шилэнд үлдсэн зургууд” гэдэг үргэл­жилсэн үгийн ном минь надад хамгийн их амжилт авчирсан юм аа. Энэ но­мын өгүүллэгүүдээс Америкт, Солон­гост хэвлэгдсэн. Одоо хоёр өгүүл­лэгийг нь Японд орчуулан хэв­лэж бай­гаа. Би хөөцөлдөөд орчуулуул­сан юм биш, өөрийнхөө замаар гадагш гарц­гаасан. Энэ номынхоо буя­наар дэл­хийн залуу зохиолчдын чуул­гад яруу най­рагч гэдгээрээ биш новелист гэг­дэн уригдсан. Нэг өгүүл­лэг маань дэл­хийн залуу зохиолчдын антологид шилэг­­дэн орсон. Францын, Амери­кийн, Анг­лийн, Германы, Италийн, Нидер­лан­­дын хүчтэй залуу зохиолчдын дунд надад нэг жижигхэн зай өгсөн юм. Үүний дараа л өөрийгөө зохиолч гэж хэлэх зүрхтэй болсон шүү, үнэндээ. Манай зохиолчид миний энэ номын тухай надад юм хэлдэггүй. Гэтэл Америкийн утга зохиолын сэтгүүлд хэвлэгдэхэд нь нэг америк тоймч Aquarium гэдэг өгүүллэгийг минь онцгойлон эш татаж, truly wonderful work гэж үнэлж бичсэн. Үүнийг яагаад ярьж байна вэ гэвэл, гадаадын ямар нэг үнэлгээ, шагнал олж ирэхгүй л бол манайхан нэгийгээ олж харж чад­даггүй, хүлээн зөвшөөрдөггүй, итгэ­дэггүйг сануулах гэсэн юм.

-Үргэлжилсэн үг гэснээс... одоо ч гэсэн шүлэг бичих гэж яардаг хэвээрээ юү. Сайхан шүлэгнээс өөр юунд ч адгадаггүй гэж хэлж байсан тань санагдаад л?

-Ярилцлага өгөх, номууд гаргах, шүлгээс өөр чиглэлээр бичих нь адгаж буй хэрэг биш шүү дээ (инээв). Би хаа саагүй зурагаа наагаад, номыг минь худалдаж авсан азтай худалдан авагчид ноолууран цамц өгнө шүү гэж зарлаж зогсдог шар зохиолчдын эг­нээ­ний хүн биш. Тиймээс итгэл үнэм­шилдээ тэнцэж явахын тулд л сайхан шүлэгнээс өөр зорилго надад байхгүй гэж хэлсэн хэрэг.

-Шүлэг яруу найраг чинь төрдөг юм биш үү. Сайн шүлэг бичих гэж л яардаг гэсэн  үгээс зорилго үнэртсэн. Зорилгоор уран бүтээл хийж болох уу. Та юу гэж бодож байна?

-Уран бүтээл ямар нэг зорилгоос л төрнө. Өөрийгөө олох зорилгоос, ертөнцийг ойлгох хүсэл тэмүүллийн зорилгоос, үзэл бодлоо илэрхийлэх зорилгоос, бас зүгээр л аймаар чанга хашгирах хүсэл зорилгоос төрж болно. Гэхдээ зорилго тавьснаар л тэр бүхэн бий болчихдоггүй байхгүй юу даа, Ганаа. “Би мундаг яруу найрагч болно” гэсэн зорилготой зуу зуун залуу хүн манай яруу найргийн тай­зан дээр эгнээд зогсч байна. Тэдний зорьсон хүссэн болгоны зоргоор тэр зорилго нь биелэхгүй. Онгодыг хүлээ­гээд сууж байдаггүй, зорилгоо зар­лаад л болчихдоггүй, харин уран зохио­лыг хийдэг, бүтээдэг, төрүүлдэг. Өөрөө л тэнгэрээс төрчихдөг юм биш. Алдар­ших зорилгоор шүлэг бичиж буй хүн байна. Бас мөнгө олох л зорилгоор ном хэвлүүлдэг хүн ч бий. Бүр улс төрд орохын тулд маш богино хуга­цаанд яруу найргийн тайзыг ашигладаг хүн ч байна. Бичдэг болго­ны ард өөр зо­рилго байгаа. Миний зорил­го бол цэ­вэр уран бүтээл. Хэт шоу нийгэмд амь­дарч байгаа тул иймэрхүү юм ярь­сан хүнд бид итгэдэггүй. Гэтэл ийм үзэл санаатай хүн маш их. Би олныг танина.

-Өмнөх ярилцлагаа үзэж бай­гаад л дээрх асуултыг тавьчих­лаа л даа...?

-Ойлгож байна. Ухаж, мушгиж, уурлуулж шатааж байж үг унагах гэдэг нь чиний ажил биз дээ. Би өөрчлөлтөөс айдаггүй юм аа, Ганаа. Өмнөх ярилц­лагуудаас минь болоод надаас байнга нэг хэвийн байхыг шаарддаг хүмүүс бий. Намайг ээмэг бөгж ч зүүдэггүй, гоёж гооддоггүй гээд нэг сонинд бич­чихсэн. Уг нь бол үнэн. Гэхдээ түүнээс хойш уулзсан учирсан хүн болгон миний чих рүү, гар хуруу руу хараад байх болсон. Бүр нэг ах “Чи их сонин хүн шүү, ээмэг бөгжийг хэрэгсдэггүй эмэгтэй хүнтэй анх удаа л таарч байна. Манай эхнэр бол сард нэгийг худалдан авдаг” гэж зориуд хэлэхэд эхнэр нь их эвгүйцэж, ичиж байсан. Би жаахан гэдэнтэй зантай юм. На­даас болж өөр хүн эвгүй байдалд орж буй нь муухай санагдсан. Тэгээд нэг удаа олны дунд очихдоо зориуд бөөн юм давхарлаж зүүгээд очсон л доо. Таньдаг хүн бүхний нүд бүлтийгээд ирсэн.(инээв) Би жаахан шооч хүн ш дээ. Ер нь бол тухайн агшинд юу бодсон, түүнийхээ дагуу л байх болно. Урьд нь намайг хэн юу гэж бичсэн, цол­лосноос болоод чөдөртэй юм шиг явахгүй ээ. Хүн бусдад таалагдах гэж биш, өөрийнхөө үзэл бодол, сэтгэл са­наа­ны байдалд зохицож явбал зүгээр. Хэдий би бөгж зүүдэггүй ч гэлээ бүх мөнгөөрөө надад гоё бөгж худалдан аваад ирсэн найзынхаа сэтгэлийг бо­доод түүнийг нь зүүж болно ш дээ. Ха­рин үүнээс болоод намайг худалч, хуви­рагч гэвэл шударга бус юм болно.

-Хэзээ нэгэн цагт галзуу яруу найраг бичих л болно доо гэж мөрөөддөг байлаа. Тэгснээ ичээд нэгэнт өнгөрсөн юм шиг санагдаж гутардаг болчихсон… Өө, сэтгэл хөдөлж байна шүү?

-Сайн сайхан зүйл хийхэд хэзээ ч оройтдоггүй л гэдэг.

-Авьяас гэж юу юм бэ. Хүн төрөлхтөн одоо болтол авьяа­сын нууцыг л тайлж чадаагүй гэ­дэг. Энэ талаар тусгайлан бо­дож байв уу?

-Бодож байсан. Юу ч гэж тайл­барлаж болно. Жишээ нь авьяас бол их ухаан гээд л хэлчихэд буруу­дах юм байхгүй. Суут зохиолчид бүгд гай­хал­­тай нарийн, гүнзгий, хурц са­руул ухаантай байж. Гэвч авьяас дан­гаа­раа бүхнийг бүтээдэггүй юм аа.

-“Хэрэгтэй бүхэн сайхан” гэхээс авахуулаад “Хайртай бүхэн сайхан” хэмээх хүртэлх бүх л тодорхойлолт амжилтад хүрч байсангүй гэж таны багш бич­сэн. Сайхан гэдэг чухам юу юм бэ. Сайхныг мэдрэх, тэр мэд­рэмжээрээ тэжээгдэж амьд­ра­хын гоёыг амсавч яг бариад хэл­чих тайлал алга. Тэгээд л?

-Хүнд мууг хийдэггүй хүнийг би сайхан зам мөртэй хүн гэж боддог. Дандаа л инээчихсэн явж байдаг ма­най Саруул-Эрдэнэ гээд найз байдаг. Тийм хүмүүстэй уулзахад сай­хан байдаг. Миний бичсэн шүл­гүүдийг сайхан гэж боддог хүн цөөхөн ч гэсэн бий. Тэр хүмүүсийн хувьд бол сай­хан гэдэг нь яруу найраг. Бас дүрслэх ур­лаг бол миний хувьд сайхан гэдэг тэр л зүйл.

-Нээрээ сарнайнд дуртай биш тань хэвээрээ юү?

-Цэцэгнээс илүүтэй мод сонирх­дог. Даанч хүмүүс мод бэлэглэхгүй юм (инээв)

-Бас ваар цуглуулдаг тань?

-Больсоон. Манайд ваар байтугай аяга тэсдэггүй. Өнөө өглөө босоод хар­сан чинь том өрөөний маань чий­дэнгийн том бүрхүүл хагарчихаж. Гурав дахиа сольж байгаа юм. “Ээж ээ, би биш, би биш” л гэх юм байна ш дээ. Сүнс л хагалсан юм байгаа биз (инээв).

-Манай гэрийнх бас байнга л хагарч байдаг юм..?

-Тийм үү.   

-Нээрээ “Үзэхийн хязгаар”-аас урьд нь таны нөхөр Г.Аюурзана болон танаас үнэртдэг нэг юм ханхалж байна билээ. Зарим зохиолчид та хоёрыг “Эд одоо өөрсдийгөө бидний багш гээд ойлгочихжээ” гэж хэлж байгаа харагддаг. Өөрсдийнхөө хэм­жүү­рийг тулгаж байна гэж тэд бодоод байдаг юм шиг. Бас та бүхний бусдын уран бүтээлд хандаж буй хандлага тэгж бодогдуулаад байдаг болол­той. Ярилцахдаа энэ сэдвийг хөн­дөх юмсан гэж бодож байсан юм?

-“Өөрсдийгөө бидний багш гээд бодчихжээ” гэж яг хэн ярьж байна. Чи ядаж нэг хүн нэрлэж чадах уу. Чадахгүй. Тэгэхээр эзэнгүй яриа бол яриа биш. “Биш” юм бол юу ч биш. Харин миний бичсэн, таны алган дээр байгаа ном бол ямар нэгэн бодитой юм мөн. Тэгээд ч багшлах хүндээ бол багшилдаг. Залуучууд бол бодох санах юмгүйгээр “Би таныг багш аа гэж боддог” гээд захиандаа бичсэн байдаг. Ингэхэд байна аа, муулаад байдаг­чуул нь бид хоёрыг бүр ч их уншдаг юм аа. (инээв) Уншдаггүйсэн бол эл­дэв яриа гарах ч үгүй. Тоох ч үгүй. Их унш­даг болоод л, анхаарлыг нь татдаг бо­лоод л их яриа гарч байгаа хэрэг. Нөгөө нэг асуултын тухайд гэвэл, уран бүтээлч хувь хүн болгон ертөн­цөд өөрийгөө тулгадаг байхгүй юу. Би хэн ч биш гээд байвал чи хэн болох юм бэ. Пикассо, Дали, Жойс, Элиот бүгд л өөрийгөө тулгасан. Тухайн үедээ тэднийг мэдрэл муутай, гаж донтой, шизотой, ямар ч авьяасгүй, бүр Жойсыг бол эх хэлээ сураагүй гэж муулж байсан. Гэтэл Жойс өнөөдөр өөрийг нь муулж байсан хүмүүсийн хүүхдүүдийн хүүхдүү­дийнх нь бахархал.

-Чимээгүй, хүлцэнгүй байхыг л та хоёроос шаардаад байгаа юм биш үү?

-Манай монголчууд “Би” гэдэг үгэнд дургүй юм. “Юм л бол би, би гээд энэ муу яасан биеэ тоосон онги­роо амьтан бэ” гээд бүгд дургүйцдэг. Тэгсэн мөртлөө даруухан царай гарга­сан биеэ тоосон нөхөр зурагтаар “Би хэн ч биш ээ, яагаа ч үгүй байгаа, өвөг дээдсийнхээ дэргэд бол өчүүхэн муу шоргоолж” гэж ярихад нь хүүхэд шиг итгэдэг. Гэтэл уран бүтээлийн мөн чанар “Би”-гээс л төрөн гардаг юм шүү дээ. “Би” болгон давтаг­даш­гүй. Тиймгүйсэн бол хэдэн зуун жил биччихсэн яруу найргаас хүн төрөлх­төн одоо юу хүлээх вэ.

-Үнэхээр л “Би” гэсэн хүн бү­рийг бид хялайдаг даа?

-Харин тийм. Балетын бүжигчинохи­дыг багаас нь шалгаж авахдаа тодорхой тогтсон шалгуур тавьдаг. Үгүй­дээ л маш богино хөлтэй, богино гар­тай бол шалгуур давахгүй. Түүнтэй адил уран зохиолын хүн болоход ч то­дор­хой шалгуур бий. Энэ шалгуурыг хэн ч бичээгүй ч бүгд мэдэж байдаг. Харак­тер бол жишээ нь яруу найргийн ертөнцөд бичигдээгүй хууль. Ямар ч онцгой характергүй, байж л байдаг хүнээс байдаг л нэг усан шүлэг төрдөг. Гэхдээ энэхүү характер гээч нь тайзан дээр гараад агсам байдлаар шүлэг уншдаг тэр ойлголт биш. Аюурзаных шиг, Анударийнх шиг өөрийнхөөрөө байж чаддаг төрөлх хурц чанарыг, дотоод гуйвашгүй хүчийг хэлж байгаа юм. Дашбалбар гуай их характертай хүн байсан. Өөрийн гэсэн зан чанар бол хүний маш том хөрөнгө юм. Баабар, Сумогийн Дагвадорж, хөгж­мийн зохиолч Сангидорж гээд бүгд өөрийн гэсэн тод зан чанартай хү­мүүс. Гэтэл ийм хүмүүсийг манайхан маш их муулдаг. Хүн ийм байх ёстой, тийм байх ёстой гэсэн хуурамч тиг бүтээчихээд бид хүн болгоныг хэвийн боов шиг нэг жигд болгохыг хүсээд байна. Даруухан царайлахыг, бусад ши­гээ байхыг бид хүн бүрээс шаар­даж болохгүй. Нэгийгээ цоролзохыг л мон­голчууд хүлээн зөвшөөрч чад­даггүй юм байна. Асч чаддаг нэгийгээ уг нь улам л асаах хэрэгтэй. Тэгэх тус­маа бидэнд ашигтай. Сумогийн Дагвадорж жишээ нь гайхамшигт ялал­туудаараа биднийг нэг хэсэгтээ л дулаацуулсан биз дээ. Одоо боло­хоор бүгд л муулах юм. Өөрийн гэсэн тодорхой зан чанартай хүмүүс олон байгаасай гэж би хүсдэг, залбирдаг.

-Хэн нэгэнд үнэн хайртай байна гэдэг
Хэтэр­хий гунигтай
Түүнгүйгээр амьдарч чадах­гүй­гээ мэдэрнэ гэдэг
Түг­шүүртэй, нэг л түгшүүртэй
Хайр гэдэг бол жаргалтай айдас юм
Хайрлана гэдэг
Хайч аваад нүдээ өөрөө сох хатгахын нэр юм...энэ гоё мө­рүүд чинь үү! Санаа нь үнэхээр сайхан ч, яруу ганган үг байх­гүй. Хамгийн сайн шүлгийг хам­гийн энгийн үгээр бичдэг гэдэг таныхаар үнэн үү?

-Яруу найраг бол гоё этгээд үг биш. Харин гоё онцгой сэтгэлгээ, гоё цэвэр сэтгэл. Түүнийгээ яаж илэр­хий­лэх нь тухайн хүний хэрэг. Шүлгийн маань гадаад хэлбэр хийц нь миний зан араншингийн илрэл байж л магад­гүй. Би шулуун, шуудхан, тодорхой бай­далд дуртай. Хоосон хээнцэрлэх, той­руулж бөөрөнхийлөх, хэтрүүлэх юм уу дутуудуулах, чамирхах дургүй. Энэ зан араншин уран бүтээлд минь үлдсэн байх магадлалтай.

-Хэлбэр хийцийг л нээрэн манайхан ихээр анзаараад байдаг байх шүү?

-Яг үнэн. Маш гаж үгээр, ойлгог­дохгүй юм бичсэн байвал л манайхан шинэчлэл гэж боддог. Энгийн жирийн хэл­бэрээр боловч цоо шинэ сэтгэл­гээгээр бичиж байвал шинэ юм гэж харж мэддэггүй. Шинэчлэл нь өнгөн хэлбэрээс илүүтэй дотоод сэтгэл­гээнд байдаг.

-Нэг­дүгээр сард өр зүрхийг хай­рах мэт
Хам­гийн их хүйтэн болдог
Өв­чилсөн дурсамжийг үгдрээх мэт
Хам­гийн их цас унадаг
Цас биш хөндүүр хөндүүр эм­зэг­лэлүүд л
Цаа­на цаанаасаа барагдаж дуу­сахгүй буудаг... энэ мөрүүд зүрх чимчигнүүлэх шиг. Тэр үнэхээр гайхалтай баян бичих юм аа. Та санал нийлж байна уу?

-Нийлж байна. Аюур баян дүүрэн сэтгэлгээтэй хүн л дээ. Гэхдээ бид хоёр бие биеийнхээ тухай ярихаар хүмүүс итгэдэггүй юм аа. Миний нөхөр болохоор нь л магтаад байхаар тийм тэнэг хүн юм байх даа, би. (инээв) Хэрэв үнэхээр “Аюурзана сайн яруу найрагч” гэж боддоггүйсэн бол ядаж л чимээгүй байхаа мэднэ. Үг үлддэг. Хэлсэн ярьсантай минь хариуцлага тооцох дараагийн үе минь ойрхон байгаа. Гэхдээ сурвалжлагч нар асуугаад салдаггүй болохоор л, хүмүүсийн асуултад л хариулдаг болохоос зориудын үйлдлээр бид биеийнхээ тухай яриад байдаггүй.

-Ай, хөлөө савчин суугч, сал­хинд хийсэн явагч минь
Амьд­ралын утга төгсгөлдөө бай­даг
Санаандгүй, болгоомжгүй л бид залуу явдаг
Сайхан өвгөн байх л хамгаас хэцүүг дандаа мартдаг...Та Г.Аюурзанын шүлгүүдээс хэд хэдэн санаа нэг дор олж мэдэр­дэг гэж нэгэнтээ ярьж байсан. Би ч санал нэг байна. Харин та­ны энэ сэтгэгдэл одоо  хэвээ­рээ юү. Ингэхэд тэр танд дөн­гөж бичсэн шинэ шүлгээ үзүүл­дэг үү?

-Хэвээрээ. Аюур улам чангарч байгаа шүү дээ. Бидний уншиж дассан уриа лоозон, магтуу, номлол, цэцэр­хэл болон шинэчлэл гэж бодоод бай­даг өнгөн хэлбэрдэлтийн аль нь ч Аюу­рын шүлэгт байхгүй. Маш чөлөө­тэй. Үнэн дүр төрхтэй. Аюурын шүлэг хэ­нийхтэй ч адил биш. Илүү үг байх­гүй. Үг бүр нь үүрэгтэй байдаг. Ингэж бичиж чадахад хэцүү.

-Таныг хэлж байгаа болохоор би итгэж байна аа?

-Итгэ (инээв). Аюурзанын шүлэг жинхэнэ эр хүний шүлэг байдагт бас нэг давуу тал нь байна. Сүүлийн үеийн маш олон шүлгийг би уншсан. Одоо ч уншсаар л байна. Эр хүн мөртлөө эм хүн бичсэн юм уу гэмээр шүлэг их зохиодог болчихож. Өөрийнхөө тухай танилцуулаагүй байвал нь би заримдаа эр юм уу, эм юм уу гэдгийг нь ч мэддэггүй. Надад муухай санагддаг. Яг л бавайсан сахалтай уруул амаа улаанаар будчихсан эрэгтэйг харж буй юм шиг.(инээв) Дуураймал, худлаа шүлэгтэй хүмүүс нь тийм байдаг юм. Даанч манай туршлагатай гэгддэг яруу найрагчид нь хүртэл үүнийг олж харж чаддаггүй, мэдрэмжийн царайл­сан, ухаантайдуу шүлэг бичсэн залуу­сыг магтаад л хөөргөөд байдаг. Тий­мэр­хүү хүмүүсийг нь шинэчлэгчдийн эг­нээнд оруулчихсан ярьж байдаг. Худ­лаа юм бол худлаа л байдаг даа. Худлаа шүлэгтэй залуус манай шинэ үеийнхний бараг 90 хувийг бүрдүүлж байна. Миний анзаарснаар Аюу­рынх шиг жинхэнэ эр хүний сэтгэл, эр хүний зан чанартай ийм шүлэгтэй хүн цөөхөн.  Ингэхэд түүний эхнэр байгаа нь үзэл бодлоо хэлэх эрхийг минь хаах боломж мөн үү.

-Биш ээ... Хэрэв тийм бол хам­гийн сүүлийнхээс нь ганц шүлэг уншиж өгөөч?

-Өөрийнхөө шүлгийг ч цээжээр мэд­дэггүй ш дээ. Нээрэн, өмнөх асуултыг чинь гэнэт санасан чинь... Аюур надад шинэ шүлгээ уншуулдаг. Дандаа.

-Та хайрын тухай бага бичдэг. Бичсэн ч битүүдүү маягтай санагддаг.

-Зарим уншигч бол намайг зөвхөн хайрын тухай л бичдэг гэж боддог юм билээ (инээв) Чи сэтгүүлч ч гэлээ бас л уншигч, тийм үү. Чамайг жишээл­бэл, миний хамгийн үнэнч уншигч гэж боддог. Тиймээс ч сонгож ярилцлага өгч байгаа. Алдартай болохоор чинь сонгосон юм биш ээ. Нэг ч шүлгийг минь уншаагүй, ердөө миний үс зүсийг харах гэж ирсэн хүнтэй ярил­цах хэцүү юм билээ. Уншигчийн сэт­гэл санааны байдлаас их зүйл шалт­гаалдаг юм аа. Хэн юуг олж харахыг хүснэ, түүнийгээ л олж хардаг хэрэг. Үүнийг олон хүний ярианаас ойлгож анзаарсан. Тухайн номыг уншиж байх чухам тэр л мөчид чиний сэтгэлийг ямар асуудал илүүтэй эзэмдсэн байна, чамайг донсолгож буй тэр л асуу­далтай ойрхон сэдвийн шүлэг илүү хурц тусдаг юм. Нэг ч мөр алга­сахгүй уншаад л байвч бүхэлд нь ун­шиж чаддаг, цогцоор нь олоод хар­чихаж чаддаг хүн тун цөөн. Нууц амраг­тай болчихсон хүн зөвхөн нууцхан хайрын шүлгүүдийг өөрийн мэдэлгүй хайж, тиймэрхүү шүлэг байвал намайг илүү хайрлаж, харин хэн нэг ойрын хүн нь нас барчихаад буй уншигч бол үхлийн тухай шүлгүү­дийг минь илүү анзаарч уншсан, сэт­гэлд нь хоногшсон байдаг. Нэг уншигч надад “Та дандаа бараан сэдвээр бичих юм” гэж, нөгөө нь “Та нэг ч уйлж үзээгүй хүн шиг л өөдрөг гэрэлтэй зүйлсийг бичих юм даа” гэж хэлсэн. Нэг л номыг тэс өөрөөр харж уншиц­гаасан байдаг. Энэ чинь бас зохиог­чийн уран чадвар шүү. Харин чиний асуул­тын тухайд гэвэл, би хайрын тухай бага бичдэг гэвэл ёстой алдас болно. Хангалттай их бичсэн ш дээ. Битүүдүү бичдэг гэдэг ч худлаа. Хүн болгоны бичдэг шиг хэлбэрээр, улиг домог болсон сэтгэлгээгээр л илэрхийлээгүй байж магадгүй.

-Яруу найрагчид таны нөхөр Г.Аюурзаныг таны уран бү­тээлд багагүй хяналт тавьдаг байж магадгүй гэж харддаг юм билээ. Энэ зүгээр л асуулт шүү?

-Намайг уран бүтээлээ хянуулдаг гэж ярьдаг хүн үнэхээр бий юү? (инээв) Итгэмээргүй юм. Яруу най­рагч хүн яруу найргийг нь хянаж цагд­даг хүнтэй амьдраад байж тэсэх үү? Дэндүү логикгүй байгаа биз дээ. Ер нь Аюур бид хоёрын алхам бүрийг гуй­вуулж, өө гаргахыг бараг хүлээж бай­сан юм шиг нэг үг хэлэхэд л шүүрээд авдаг хэдэн хүн байдаг юм аа. Бид хоёр чинь бүтэн 15 жил гүт­гүүлж явна. Одоо амьд сэрүүн байгаа зохиолч яруу найрагчдаас хамгийн их гүт­гүүл­сэн, хамгийн олон дайсантай нь Аюур­зана шүү дээ. 

-Яагаад тийм их дайсан хураа­чихсан юм бэ?

-Найз нөхөртэй болох хэцүү, дайсантай болох амархан. Над руу жишээлбэл, гурван сарын өмнө нэг залуу шүлгүүдээ явуулсан юм. Үзээд, зөвлөгөө өгөөч ээ гээд. Тэр залуу 32 нас хүрч байгаа гэхэд дэндүү балчир оюунаар, дэндүү гэнэн зүйлсийг бичсэн байсан. Авьяасгүйгээс гадна ухаан дутаж байгаа нь илэрхий. Би бодсоноо л хэлсэн. “Чи уран зохиолын хүн биш байна аа” гээд. Тэгсэн чинь нөгөөх чинь эмзэглэж шаралхаад намайг баахан доромжилжээ. Бүр надад хоч хүртэл өгчихөж (инээв). Хэрэв түүнд худлаа ярьсан бол, “Чи ямар мундаг юм бэ” гээд хэлчихсэн бол тэр намайг өдийд магтаж ман­дуулж өгч байгаа. Аюур бид хоёрын дайснууд ийм замаар л бий болц­гоосон хүмүүс. Гэхдээ тэр залуугийн доромжлолыг сонсоод уран зохиолын ажлынхаа багахан туршлагад баярласан шүү. Тэр залууг хол явах­гүй нөхөр гэдгийг олж харж чад­сан­даа...Ойр зуурханы хүнээс холын юм гарахгүй. Гэхдээ нэг гоё үг байдаг юм аа, Ганаа. “Олон ч найз нөхөртэй бол, олон ч дайсантай бол!” гэж. Энэ хоёр зүйл чамайг хүчирхэг болгоно.

-Г.Аюурзана ч үнэхээр их гүтгүүлсэн байх шүү. Харин таны тухайд тийм зүйлсийг аль хэр олныг туулж гарсан бэ?

-Дэндүү их. Өнгөрсөн жил жишээлбэл, миний эсрэг бараг кампанит ажил өрнөсөн юм биш үү. Би олон сарын дараа мэдсэн. Манайх гэртээ зурагтгүй, интернетгүй болоод их удаж байна. Бас би хүүхнүүдтэй уулзаад хов яриад явдаггүй тул мууг сонсох нь ховор. Харин санаандгүй тохиолдлоор тааралдсан нэг уншигч маань надад тэрхүү дайран давшлаг­чийн хийж буй үйлдэл, гүтгэлэг бүрийн тухай хэлж ярьсан юм. Гэхдээ надтай тохиолдож буй сонирхолтой бүх зүйлийг уран зохиол болгон хувиргаж, хэзээ нэгэн цагт хүмүүст хүргэнэ гэж боддог. Түрүүчээс нь чи сая “Үзэхийн хязгаар”-аас уншаа биз.

-Тэр хүний нэрийг хэлж болох­гүй юу?

-Надад нэг зан байдаг юм. Өрөвч сэтгэл. Энэ сэтгэл минь л намайг авч явдаг. Бас  өөрт таалагддаг, миний цо­рын ганц сайн зан бол ууч сэтгэл. Энэ хоёрыгоо алдвал хэн ч биш болно. Надад адгийн мууг хийсэн хүнийг ч би уучилдаг. Тэгээд ч хэн нэг хүн на­дад жижиг зан гаргасны тө­лөө би адил­хан жижигрэх албагүй. Тэр эмэгтэй жишээлбэл, нэгэн цагт миний дажгүй сай­хан нөхөрлөдөг найзын минь нэг байв даа. Гэвч нэг л өдөр би түү­нээс зугтчихсан юм. Надад жиг­тэй­хэн сайн хандаад байхад нь улайм цайм нүүр буруулсны минь учрыг тэр бол ойлголгүй өнгөрсөн. Ойлгоогүй ч учраас их л шаралхсан бололтой. Одоо тэгээд нөхөрлөхөө больсны да­раа тэр эмэгтэй эхний үл ойлголцлын дараа л намайг ямар их гүтгэж, дайрч давшилж,  өмнөөс нь санаа зовмоор тийм дорд байдлуудыг үзүүлэв дээ. Хэзээ нэгэн цагт надад ийм зан гаргах хүн гэдгийг нь миний оюун ухаан биш гэхэд зөн билиг минь олоод харчихсан байж л дээ. Яагаад түүнээс зугтаад байгаагаа өөрөө ч мэддэггүй, дотроо гэмшдэг байсан юм. Хүнийг нөхөрлөж байхдаа таньдаг гэдэг бол худлаа. Нөхөрлөж байгаад холдсоныхоо дараа хүний жинхэнэ чанарыг таньдаг юм. Ойр дотно байсан хүн чинь хол­донгуутаа жинхэнэ нүүрээ харуулж эхэлнэ. Ямагт нэрийг чинь муутгах гэнэ. Ойр дотно байсан учраас хү­мүүс түүнд нь итгэнэ. Гэхдээ хуучин найз болгон хазахаар дайрдаггүй ээ. Энэ ердөө хүний сэтгэлийн хэмжээ­нээс л хамаарна.

-Ийм хүмүүс зөндөө шүү дээ. Ингэхэд үнэнээсээ үхэхсэн гэж хүсч байсан тохиолдол танд бий юү?

-Байгаа. Жишээлбэл, мэс заслын дараа. Өвдөөд, морфин тариулаад байхад ч намдахгүй байхаар нь “Ингэж аймаар өвдөж байхаар үхчихээсэй” гэж бодсон удаа бий.

-Социализмын тухай таны бодол? Илүү яруу сайхан, илүү амар амгалан, хүмүүс нь илүү үнэн, амьдрал нь дулаахан үнэртэй байсан юм шиг хааяа санагддаг. Харин танд?

-Социализмыг үгүйлэх сэтгэл зүүдэнд ч орж байгаагүй юм байна. 90 оны ардчилсан хувьсгалд би лав баярлан талархдаг. Социализмын хамгийн аймшигтай тал бол оюун санааны боолчлогдмол, хязгаарлагд­мал, тулгагдсан, эрх чөлөөгүй байдал ш дээ. Өмнөө аяга дүүрэн хоол та­виул­­чихаад, үхэр мал шиг амгалан тай­­ван ч бодох сэтгэх эрхээ хаал­гуулж, үгээ хянуулж, бичих туурвих арга хэлбэрээ хүртэл заалгаж амь­дарс­­наас одоогийн энэ боож үхмээр их хурдтай, байнга эргэж хөрвөөсөн, ядуу­рал ба шударга бус явдал туйл­даа хүрсэн ч гэлээ оюун санааны хувьд эрх чөлөөтэй энэ нийгмийг би илүү дээдэлнэ. Оюун санааны амьд­рал минь маханбодийн амьдра­лаас минь чухал. Миний эмзэглэдэг ганц зүйл бол энэ их өөрчлөлтийн хөлд бай­галь маань хэтэрхий эвдэгдэж байгаад л түгшдэг. Үүнийг л бид засч залруулж хүч­рэхгүй. Бусад ихэнх алдааг засч болно.

-Монголчууд бид одоо болтол шашныхаа тал дээр цэгцрээгүй санагддаг. Юм хайцгаагаад л. Бөө рүү ч, тэнгэр рүү ч хэсэг хэс­гээ­рээ ханараад л. Та өөрийн­­хөө дотор явдаг шашны ту­хай ярьж болох уу. Амьдралд тань ийм зүйлд зориулдаг орон зай бий юү?

-Миний шашин ч миний уран бүтээл дээ. Хэрэв өөр талаас нь хэлэх юм бол би бас л нэг хэлбэрийн донтогч, уран зохиолд донтсон хүн. Хэт шашинжих, уран зохиолд донтох хоёр адилхан. Бүх төрлийн донтолт, элдэв мухар сүсэг нь тухайн хүнийг нэг хэсэг цэнгүүлж жаргаадаг ч бас зовоож тарчлаадаг. Өвдөх, өтлөх, үхэх, зовох нь хүн бүрийг тойролгүй дайрч гардаг, жам ёсны зүйл ээ гэж буддын ухаанд бичсэн байдаг. Гэтэл орчлон хорвоогийн энэ зайлшгүйтэй учирмагцаа хүмүүс бусдаас бурууг хайх гэж оролдохыг жишээлбэл мухар сүсэг гэнэ. Өвдөнгүүтээ хэн нэг нь надад хараал хийлгэчихлээ гэж бодно гэдэг бол хэтэрхий дорд сэтгэл юм аа. Хүн болгон өвддөг. Тэгэхээр хүн болгон хараалгуулсан болж таарах уу. Мухар сүсэг хүнийг өчүүхэн, атгаг, ядуу дорд болгодог. Буддын ухаан бол барагдашгүй их далай. Үүнийг мухар сүсэг болгон хувиргаж өөрийн харанхуйд живүүлэх үү, цэврээр нь хүлээж авч өөртөө шингээх үү гэдэг тухайн хүний боловсролын хэмжээ­нээс л шалтгаална. Маш их ухаантай, мундаг гэж миний дотроо бодож явдаг олон хүнээс би мухар сүсэг, гэнэн айдас, хэнд ч итгэдэггүй байдлыг олж анзаарсан л даа. Мэдэхгүй зүйлстэй бид алхам бүрдээ тулгардаг нь үнээн үнэн. Заримыг нь бол ч огтоос ойлгох­гүй явсаар хорвоог бардаг. Тиймээс, хэцүү бүхнийг давах ганцхан л зам байна гэж би дотроо бодсон. Тэр бол сайхан сэтгэл! Зарим хүний харилцаа ер ойлгогддоггүй дээ, тийм ээ? Нэг бол урваж гүйгээд л, нэг бол алгаа дэлгэн тэврээд л байдаг. Тиймэрхүү тохиолдолд гайхахаараа би дотроо “Гайгүй байх оо, энэ хүн элдэв муу юм бодоогүй байх. Зүгээр л намайг ойлгож чадахгүй байх шиг байна” гээд сайхнаар бодчихдог болсон. Тэгмэгц бүх юм буцаад хэвэндээ орчихдог юм.

-Бидэнд замчлах эрх хэн нэгэнд байдаг бол тэр нь бурханд л байдаг байх гэж нэг үг бий. Утгагүй санагдаж байна уу? 

-Утгагүй биш. Гэхдээ шүтэж би­ширч бас чадахгүй нь ээ, наад үгийг чинь. Бидний амьдралын алхам бүр сонголт байдаг. Энэ сонголтыг бид өөрсдөө л хийдэг. Сэтгүүлч болох уу, яруу найрагч болох уу гэдэг сонголтыг чи өөрөө л хийгээ биз дээ. Минийхээр бол, чиний сонголт зөв байсан. Тэр шийдвэрийг гаргахад далдаас бурхан тусалсан эсэхийг би мэдэхгүй л дээ. Гэхдээ чи одоо хүртэл яруу найрагт үхэн хатан дурладгийг, өөрийнхөө сонголтод дотроо сэм эргэлздэгийг би мэдэрч байна. Тэгэхээр бурханаас илүүтэй Ганчимэг л Ганчимэгтээ замчилсан байх магадлал өндөр болох гээд байна даа (инээв)

-Facebook-д ингэхэд нэгдсэн үү?

-Үгүй. Харин миний номыг уншдаг залуугийн facebook дээр нээж групп болгон нэгтгэсэн fan page байдаг юм. Америкт сурдаг Оч гээд залуу хөтөл­дөг. Миний нээсэн хуудас гэж боддог юм шиг билээ, “Таны хуудсанд сэт­гэгдэл үлдээсэн, үзсэн үү?” гээд за­луус асуугаад, хариу нэхээд байдаг. Би хэд хэдэн удаа орж үзсэн. Өө­рийнхөө уншигчдаар бахархсан шүү. Зургуудыг нь харж удаан суусан. “Ийм гоё сайхан хүмүүс намайг уншиж байхад чинь...” гэж бодоод ахин дахин толинд харж, арзгар үсээ самнадаг болсон (инээв)

-Та уншигчдынхаа тоог мэдэх үү?

-Ерөнхийд нь мэднэ. Яруу найрагт дуртай хэдэн залуутай арваннэгдү­гээр сард тааралдсан юм аа. “Тэнгэрт ур­гадаг модод” номыг минь тэд мөн­гөө нийлүүлж хүнээс 230 мянган төг­рөгөөр худалдаж аваад арвуулаа дамжуулж уншсан гэж ярьсан. Энэ ном 2000 онд хэвлэгдсэн болохоор одоо гадуур байдаггүй юм. Асуусан сурсан хүн их байдаг болохоор нэг залуу тоглоомоор “дамлаж зарна” гээд хэлчихэж л дээ. Тэгээд бүлэг болон нэгдсэн 10 хүүхэд мөнгөө нийлүүлж аваад дамжуулж уншчээ (инээв). Монголд зохиолч хүн уншигчдынхаа тоог нарийн гаргах хэцүү. Оюутнууд бол ганцхан номыг ангиараа дамжуу­лаад уншчихна. Авч уншсан хүн цааш нь бэлэглэнэ. Эсвэл зээлж уншуулна. Зарагдаж буй нэг номын цаана багаар бодоход гурван уншигч байх магад­лал­тай. Гэхдээ хэдэн хүн унших нь биш хэн унших нь л миний хувьд чу­хал. Хүн бүрийн уншдаг зохиогч болчихгүй юмсан гэсэн далд бодол бас бий.

-Ярилцлагаас татгалздагийг чинь мэднэ. Гэтэл яагаад сая надад зөвшөөрөл өгчихөв өө?

-Бүр таван жилийн өмнө, бүтэн 10 жилийн өмнө өгсөн ярилцлагыг минь гарчгийг нь өөрчлөөд, зургийг нь солиод ахиад хэвлэчихээд байх юм аа. Оны өмнөхөн хоёр ч ийм явдал тохиолдлоо. Би ёстой ичсэн. 10 жилийн өмнөхөөсөө би ядахнаа ухааны хувьд ч болов өсч хөгжин, өөрчлөгдөх ёстой биз дээ? Гэтэл тэдгээр copy-дсон ярилц­­лагуудаас болоод үргэлжийн залуу нэг хүүхэн байгаад байх юм. (инээв) Миний утсанд ирдэг 10 дууд­лагын бараг зургаа нь сэтгүүлч сур­валжлагчдын гуйлт байдаг юм аа. Бүх аргаа хэрэглэж зугтсаар, сүүлдээ хэлэх үггүй болчихоор нь гар утсаа со­ль­сон. Энэ удаа бол харин, тодор­хой зорилготойгоор ярилцаж байна. За­хидлаас нь үзвэл их олон уншигч маань гадаадад амьдарч байгаа. Шинэ ном гаргаад бүтэн хоёр жил болж байхад л “Дараагийн ном чинь хэзээ гарах вэ?” гээд л, сонсоо ч үгүй явж байдаг уншигч цөөнгүй. Тиймээс шинэ номоо хэвлүүлсэн үедээ бол ярилц­лага өгвөл ч өгчихөж байя гэж шийдсэн юм аа.

-Бусад үед бол үнэнээсээ дур­гүй юү?

-Үнэнээсээ дургүй. Ярилцлагуу­даа эргээд уншихаар би нэг л их хэлэмгий доломгой, мэргэн цэцэн, тас тас гээд л бүгдийг оноод хэлчихдэг, асуу­далгүй их ухаантай хүн болж ха­рагдаад байдаг. Энэ нь ердөө сур­валж­лагчдын хандлага, өдөөн хатга­сан, түрэмгий асуултуудаас болдгийг хүн мэдэхгүй. Энгийн юмнаас л эн­гийн юм төрнө өө дөө. Ядахнаа ярьдаг сэдэв маань өдөр тутмын зүйлс, брэнд хувцас энэ тэр биш. Ганц мэд­дэг сэдэв болох уран зохиолын яриан дээрээ хариуцлагатай буурьтай хандахаас өөр аргагүй болдог тул нэг л гүн ухаанч маягтай, хөмсгөө зангид­сан хүүхэн шиг харагдуулаад байдаг. Амьдрал дээрээ бол би тийм хүн биш. Охин маань намайг “Миний ээж хорвоогийн хамгийн хөгжилтэй ээж” гээд биччихсэн байсан. Найзууд болохоор намайг “Хүүхэд шиг” гэдэг. Хэн нэг хүүхэнтэй хэрэлдлээ л гэхэд би дандаа дийлддэг.(инээв)

-Цаг хугацаа таны юуг илүү их өөрчилсөн бэ. Харахад бол гаднаасаа юу чинь ч өөрчлөг­дөөгүй санагддаг?

-Номуудаас минь өөрчлөлт хараг­дах л ёстой. Ухаан минь ядаж задар­сан байх гэж найдах юм. Гадаад бай­дал ч гэсэн хэвээрээ биш ш дээ. Үс зөндөө бууралтсан. Өдөр болгон өө­рий­гөө хөгширч байгааг олж хардаг. За­рим уншигч маань намайг 10 жи­лийн өмнөх номын минь зургаар тө­сөө­лөөд явдаг. Тэгж болохгүй шүү, гэнэт тааралдвал та цочоод хашгирна. (инээв) Тэгээд хашгирвал чинь би бас цочно.

-Амьдралын урсгалд элэгдэх нэг хэрэг л дээ. Харин бусдын төлөө өчүүхэн ч сайныг бүтээж чадахгүй атлаа үргэлж хорон юм санаж, муу бодолд идэгдэж явдаг хүмүүстэй таарч итгэлээ эвдүүлж, сэтгэлээ шархлуулах аймаар. Ийм зүйлтэй учирч байв уу?

-Хүн бүхэн ийм зүйлстэй тулгар­даг. Тэр тусмаа над шиг ном бичээд бүгдийн алган дээр тавьж байгаа хүнд өөлүүлэх, муучлуулах, бусдын ам хэлний зугаа болох аян шалтаг мун­дахгүй. Гэхдээ одоо хэн юу ч гэж хэл­сэн бичсэн байг, гуйвж дайвахааргүй, унаж нурахааргүй болсон. “Үзэхийн хяз­гаар” гэдэг энэ номоос минь бо­лоод над руу  дайрч давшилдаг хүний тоо улам нэмэгдэх бололтой. Түрүү­чээсээ элдвийг ярьж ч байгаа. Надад хамаагүй ээ. 

-Бусдаас болж эвдэгдсэн сэтгэ­лээ эргэж сэргээн засах хүнд байдаг. Таны хувьд ийм үеийг яаж амархан давдаг вэ?

-Урьд нь эмзэглэдэг байсаан. Одоо бол иймэрхүү тохиолдлууд ха­рин ч уран бүтээлийн сэдэл болоод, хөшүүрэг шатахуун болоод, санаа оноо өгөөд их тус болж байгаа. Үнэн шүү. Хүнд ер нь найзуудаас илүү дайс­нууд нь их тус болох юм. Би чинь амьд­ралын том юман дээр их тайван амга­лан, зөөлөн хүн. Мөрөөрөө явж байхад хорлох гээд гүйгээд байдаг хүн цөөн­гүй. Тийм хүмүүсийг зүгээр л орхи­чих­дог. Цаг хугацаа өнгөрөөд, бүхнийг ойлгоод буцаад хүрээд ирдэг юм аа, ихэнх нь. Тэгэхээр нь үнэнээсээ баярладаг, уяраад л эвлэрчихдэг.

-Ерээд он бол гайхалтай үе гэдэгтэй бид бүгд санал нэгд­дэг. Яруу найраг, утга зохиолд энэ үе одоо ямархуу орон зай­тай байгаа бол?

-Одоо манай уран зохиолд тэргүү­лэх байр суурьтай байна гэж чи өөр ямар үеийг хэлж чадах вэ. Наяад оных­ныг гэх үү, 2000-аад оныхныг гэх юм уу. Аль нь ч гялалзан харагдахгүй бай­на. 90-ээд оныхон  хийх цагтаа хийх юмаа хийсэн. Хүн арван жил, хорин жил шинэчлэлээ хийгээд л, хийгээд л байх боломжгүй. Дашрамд хэлэхэд, уран зохиолын үе гэдгийг төрсөн он, насаар нь тооцон тогтоож болохгүй юм шүү. 90-ээд оны гол хүмүүсийг 17-20 настайдаа ид бичиж байхад зү­гээр л уншигч явсан, тэдэнтэй насаар яг чацуу хүмүүс тэднээс бүтэн 10 жи­лийн дараа уран зохиолд хөл гишгэх­дээ өөртэй нь нас чацуу, шинэчлэгч залуусын үзэл санаагаар хүмүүжин гарч ирэхийг олон харлаа. Зарим нь гурав дөрөвхөн насаар дүү мөртлөө тэдний ид бичиж байснаас бүтэн 10 эсвэл 15 жилийн дараа уран зохиолд орж ирээд, тэдний хийж хүлээн зөвшөөрүүлсэн хэлбэрээр бичмэгцээ 90-ээд онд хамрагдан яригдах болжээ. Японы нэгэн судлаач надаас энэ ту­хай дэлгэрүүлэн асууж байсан тул зориуд ярьж байна. Өөрчлөлт шинэч­лэлтийг хувьчилж өмчлөх гээд байгаа юм биш. Үүний цаана маш нарийн зүйлс байгаа. Шинэчлэх, өөрөөр сэт­гэх, тогтсон тигийг эсэргүүцэх, хөдөл­гөж чадах, өөрийнхийгөө хүлээн зөв­шөөрүүлэх зэрэг нь тухайн уран бүтээлчийн авьяас чадвар, төрөлх дав­тагдашгүй шинж, хувь ганц зан чанартай холбоотой төдийгүй эрсдэл­тэй, хатуу бэрх зүйл учраас үүнд нарийн хандаж, ялгаж салгах хэрэгтэй болж байгаа юм. Бусдыг дуурайж хийх бол амархан шүү дээ. Компьютерийг анх зохиох хэцүү байсан. Харин нэгэнт гараад ирсэн хойно нь яаж л бол яаж өөрчилж, янз донж нэмэнгүүтээ өөрийн шошгоор гаргаж, дээр дооргүй хэрэглэж байна. Тэгэхээр 90-ээд он гэдэгт далаад онд төрсөн хэн бүхэн орохгүй. Майкл Жексоны бүжгийг хэн сайн бүжиглэх вэ гэдэг уралдаанд түрүүлсэн залуу Жексоноос ч илүү бүжиглэж байсан гэдэг (инээв). Дуу­райх авьяасыг бүтээх авьяастай хольж болохгүй ээ.

-Сайн бичиж буй залуус байна уу?

-Байна. Билигсайхан, Болдсайхан, Лхагвадулам гээд нэрлэвэл ахиад хэд бий. Лхагвадуламыг би сэтгэлдээ үнэхээр хайрладаг. Яруу найрагч хүнд заяах ёстой юм бүхэн түүнд л байх шиг. Авьяастайгаас гадна на­рийн ухаантай, мэдрэмжтэй, бас ч хөөр­хөн боловсролтой бүсгүй. Хам­гийн чухаг нь, сэтгэл санаа нь их цэ­вэр. Хуурамч юмгүй. Сайн хүнээс л сайхан уран бүтээл төрдөгт итгэдэг ээ. Дан ганц авьяасаар юуг ч хийдэг­гүй юм байна. Авьяастай хүнтэй бол зөндөө л тааралдлаа. Нэг юм дутахад л тэгээд өнгөрдөг юм байна гэж ойлгож авсан. Ганбатын Лхагвадулам гэдэг нэрийг тогтоогоод аваарай. Номыг нь уншихад засах юм бараг байгаагүй ганцхан яруу найрагч охин доо. Би чинь хүмүүсийн номыг улаан эргээн болгоод л, өөрөө шинээр ахин бичи­хээс наагуур засаад л уншдаг шүү дээ. Олны танил байх тусмаа засвар их хэрэгтэй болдог юм. (инээв)

-Тийм үү. Үргэлж гэртээ амьд­рах гунигтай биш байна уу?

-Харин ч хэн нэг даргын дор, бусдын захиргаан дор удаан амьдрах гунигтай биш үү? Ямар нэг байгуул­лага, нам улс төрийн хүчин, элдэв биз­несийн бүлэглэлд хамаарагдал­гүй, зөвхөн уран бүтээлийн ажлаа хийгээд, бичсэн номоо зарж, түүгээ­рээ арваад жил амьдарч байгаа бараг анхны тохиолдол нь Аюур бид хоёр байх аа даа. Харин жаргалтай байна.

-Хойшид ч ийм л байдлаар амьдрах уу?

-Би чинь их огцом шийдвэр гар­гана аа. (инээв) Өнгөрсөн 9-12 дугаар сарын хооронд ажлын саналууд ихээр ирсэн. Тэгэхээр нь “Үзэхийн хязгаар” номоо гаргачихаад хэсэг зуур уран бү­тээлийн ажлаа завсарлая гэж шийд­сэн. Саналуудыг нь харьцуулаад суд­лаад бодож байгаа. Одоо хэсэг хуга­цаанд өөр маягаар амьдарна. Гэхдээ бас л хүссэн байдлаараа, чөлөөтэй хэлбэрээр ажиллана аа. Ажиллах эрх чөлөөг минь өгсөн хүнтэй нь л ажиллая гэж шийдээд байна.

2012 оны 2 сарын 28

www.ganchimeg.niitlelch.mn