С.Эрдэнэ: "Сонгуулийн ерөнхий хороо хууль зөрчих ёсгүй"

УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнийг “Ярилцах танхим”-даа урилаа.

-Та Сонгуулийн ерөнхий хороог хууль зөрчсөн хэмээн шүүхэд хандсан. Үүнээс хойш нэлээд хугацаа өнгөрсөн ч эцэст нь та яллаа. Ер нь Сонгуулийн ерөнхий хо­роог яагаад шүүхэд өгөх болсон юм бэ?

-Би Сонгуулийн ерөнхий хо­роо хууль зөрчин нэг жил гур­ван сар 11 хоног УИХ-д суух боломжийг минь алдаг­дуулсан гэх үндэслэлээр Чин­гэлтэй дүүргийн шүүхэд гом­дол гаргасан юм. Хамгийн гол нь хариуцлагатай байх ёстой гэдэг үүднээс л асуу­далд хандсан. Энэ ху­га­цаанд шүүх хурал нэг удаа хойшилсон. Хоёр дахь удаа­гийн хуралдаанаар шүүхийн шийдвэр миний талд гарлаа. УИХ-ын болон Сонгуулийн төв байгууллагын тухай хуу­лийн 15.2, 50.1.2-т Сонгуу­лийн ерөнхий хороо ард түм­нээс сонгогдсон УИХ-ын ги­шүүдийн нэрсийг нам, эвсэл бүлгээр нь жагсааж, Ерөн­хийлөгчид айлтган, нийтэд мэ­дээлэх үүрэгтэй. Энэ хороонд ямар нэгэн хяналт шалгалтын ажил явуулах, аль нэг нэр дэвшигчийг өргөн барихгүй, нийтэд мэдээлэхгүй байх эрх хуулиар олгогдоогүй. Тиймээс л хууль зөрчсөн байгаа юм. Тухайн үеийн хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан хуулиар бол сонгуулийн дүнтэй хол­боо­той маргаан гарсан тохиол­долд 14 хоногийн дотор тойр­­гийн хороо эцэслэн шийд­­вэрлэнэ гээд бүрэн эрх ол­го­чих­сон. Үүний дагуу 25 ду­гаар тойргийн хороо 16 тоот тогтоолоо гаргаад Сон­гуулийн ерөнхий хороонд хүргүүлчихээд байхад тус хороо үл ойшоон 25 дугаар тойргийн хорооноос дэвшсэн дөрвөн нэр дэвшигчийн нэ­рийг өргөн бариагүй.

-Тантай цуг хэн, хэн бай­сан юм?

-УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил, Х.Тэмүүжин, Д.Энх­бат бид дөрвийн нэрийг өр­гөн бариагүй шүү дээ. Сонгуу­лийн ерөнхий хорооны өмнөх дарга Д.Баттулга тухайн үед удаа дараа хууль бус тайлбар хийж байсан. Эрүүгийн хэрэгт шал­гагдаж байгаа асуудлыг шийд­сэний дараа өргөн ба­рина, тойргийн хороон дээр мар­гаан үүссэн, тойргийн хо­рооны тогтоол нь хүчин төгөлдөр биш гэх мэт хууль бус үндэслэлээр хойшлуулж байлаа. Долоодугаар сарын 3-нд гаргасан тойргийн хорооны тогтоолыг Сон­гуулийн ерөнхий хороо гурван са­рын дараа 70 дугаар тогтоол гар­гаж, хүчингүй болгосон байдаг юм. Гэтэл наймдугаар сарын 28-нд Ерөнхийлөгчид айлтган УИХ-д өр­гөн мэдүүлсэн 55 дугаар тог­тоолоор 66 хүний нэрийг өргөн барь­сан. Энэ үед тойргийн хорооны тогтоол хүчин төгөлдөр хэвээрээ бай­сан. Үүнээс хойш бараг хоёр сарын дараа 70 дугаар тогтоолоор хү­чингүй болгосон. Харин уг тог­тоолыг зөвшөөрөөгүй учир өмнөх тог­тоолоо баталгаажуулан 17, үүний дараа 18, тэгээд 19 дүгээр тогтоолыг гаргасан. Ямартай ч тойргийн хороо хуу­лиар олгогдсон эрхийнхээ дагуу тогтоолоо дөрвөн удаа гаргалаа. Уг нь Сонгуулийн ерөнхий хороо хам­тын удирдлагатай байгууллага. Хамтын шийдвэрээ тогтоолын хэл­бэрээр гаргадаг учиртай. Түүнээс биш албан тоотоор аль нэг тойрог, хэс­гийн хороонд үүрэг даалгавар өгөх эрхгүй. Хэт улстөржсөн ийм хандлага явсаар байгаад 2009 оны нэгдүгээр сарын 13-нд 25 дугаар тойр­гийн хорооны нэр дэвшигчдийг өргөн барихдаа зөвхөн миний нэрийг үлдээсэн.

-Чухам яагаад таны нэрийг үлдээсэн юм бэ. Тухайн үед бол янз бүрээр ярьж байсан?

-Сонгуулийн ерөнхий хороо “Нэг сон­гогдогчийн нэрийг эрүүгийн хэ­рэгт шалгаж байгаа асуудал ший­дэгдсэний дараа өргөн барих нь зүйтэй гэж үзлээ” гэсэн. Энэ нь хуу­лийг дээд зэргээр, ноцтойгоор зөрч­сөн үйлдэл. Тойргийн хорооны тогтоол, шийдвэр хүчин төгөлдөр бай­саар байтал дур мэдэн өөрчилж, дөрвөн нэр дэвшигчээс нэгийг нь су­галж үлдэнэ гэдэг дэндүү улстөрж­сөн бүдүүлэг алдаа гэж хэлж болно. Энэ хугацаанд би эрүүгийн хэрэгт шалгагдаж дуусаад 2009 оны дөрөвдүгээр сард хэрэгсэхгүй болсон. Харин найм­дугаар сард цагаатгах тогтоол гарсан. Ингээд аравдугаар сард УИХ-ын гишүүнийхээ бүрэн эрхийг эдэлж ажлаа эхлүүлсэн юм.

-Жил гаруй парламентын гишүүнээр ажил­лаагүйн цалин гэж 10.3 сая төгрөг нэ­хэмжилсэн юм уу?

-Би мөнгөний төлөө яваагүй. Тө­рийн маш чухал байгууллага бол Сон­гуулийн ерөнхий хороо. Энэ бай­гууллага нь Монгол төрийг тогтвор­той, хуулийн дагуу байгуулах үүрэг­тэй. Гэвч хэтэрхий улстөржиж, олон­хийн санал авсан УИХ-ын гишүү­нийг санаатайгаар бүрэн эр­хийг нь эдлүүлэхгүй байх үйлдэл да­хин битгий гаргаасай гэсэндээ шүүхэд хандсан юм. Хэрэв дахин ийм зүйл гарвал хуулийн хариуцлага хүлээдэг юм гэдгийг ойлгуулахыг хүссэн.

-Өмнө нь ийм асуудал гарч бай­сан уу?

-З.Энхболд гишүүн 2004 онд жил таван сарын дараа УИХ-ын ги­шүүнийхээ бүрэн эрхийг эдэлж бай­сан. Сонгууль болгонд нэг гишүүн хууль бусаар хугацаанаасаа хоцорч ороод байгаа нь Үндсэн хуулийн заал­тыг зөрчиж байгаа хэрэг. Үндсэн хуульд “Монгол Улсын их хурал 76 гишүүнтэй, нэг танхимтай парла­менттай байна” гээд заачихсан. Гэвч үнэн хэрэгтээ 76 гишүүнтэй байна гэ­сэн заалтыг ноцтойгоор зөрчиж байгаа биз дээ.

-Сонгуулийн ерөнхий хороо хууль зөрчсөн тохиолдолд ийм, ийм хариуцлага хүлээлгэнэ гэсэн хуулийн зүйл, заалт бий юү?

-Тэгэхээр одоо Сонгуулийн ту­хай хуулийг зөрчсөн этгээдүүдэд хү­лээлгэх Эрүүгийн хуулийн хариуц­лагыг чангатгах ёстой юм. Аливаа сонгуулийн үр дүнг бу­ди­лаантуулах нь төрийн эрхийг Үндсэн хуулийн бус аргаар авах оролдлого гэж үзэх хэрэгтэй. Яагаад гэвэл сонгуулийн үр дүнгээр Мон­голын төрийг байгуулж байгаа шүү дээ. Тиймээс илүү хариуцлагажуулж, чангатгах нь зөв.

-Ардчилсан намын дарга Н.Ал­тан­хуяг таныг тагнаж, чагнасан хэ­мээн Тусгай хяналтын дэд хо­роонд хандсан. Уг хорооны хурал хойшилсоор байгаа. Хэзээ хуралдах талаар танд мэдээлэл байна уу?

-Үүнийг Тусгай хяналтын дэд хо­рооныхон л мэдэх байх. Миний хувьд асуудлыг тогтоож, шалгаж өгөөч ээ хэмээн өргөдлөө өгчихсөн. Тус хороо миний мэдэхийн гурав, дөр­вөн удаа хуралдаж чадсангүй. Чухам ямар үндэслэлээр, яагаад хурал­дахгүй байгааг мэдэхгүй юм. Энэ талаар асууж, сонирхсонгүй.

-Та намынхаа даргатай нэг бус удаа нэ­лээд ширүүхэн муудалцсан. Юунаас болж та хоёр хоорон­доо таагүй харилцаатай болчихсон юм бэ?

-Бид хоёрт хувь хүний хувьд таа­гүй харилцаа байхгүй. Ямар нэгэн зүйл булаацалдаагүй болохоор муу­дал­цах шалтгаангүй. Харин намын үйл ажиллагаа, улс төр, эдийн засаг, өнөөгийн нийгмийн нөхцөл байдлаас болоод л муудалцдаг. Тэр хүний үзэл бодол өөр. Минийх бас өөр. Жишээ нь би хамтарсан Засгийн газарт Ардчилсан нам байх ёсгүй гэж үздэг. Харин тэр хүн Тэргүүн шадар сайдын албыг хашиж байна. Би өөрт нь “Та энэ Засгийн газарт байвал намын даргаа өг. Эсвэл Тэр­гүүн шадар сайдынхаа суудлыг өг. Учир нь хамтарсан Засгийн газрын гадна Ардчилсан намын дарга байх ёстой. Ингэж байж гүйцэтгэх засаг­лалыг ташуурдаж, үгээ хэлж, Ард­чилсан нам амьд байгаагаа харуулах бо­ломж бүрдэнэ” гэж хэлдэг. Намын дарга нь хамтарсан Засгийн газарт бай­гаа юм чинь нам хөдөлье гээд яаж ч чадахгүй. Ийм шаардлага тавьс­ны төлөө бид муудалцсан. Над руу “Чамайг Н.Энхбаяртай есөн удаа уулзсаныг чинь мэднэ шүү” гэж л байсан. Үүнийх нь хариуд “Та Тагнуулын төв газрыг удирддаг юм уу. Таны мэдэлд байдаг юм уу” гэхэд “Тагнуулын төв газарт манай хүн байдаг юм шүү дээ С.Эрдэнээ” гэсэн. Тэгээд л би тагнаж, чагнасан гэдгээр өргөдлөө гаргасан юм. Ер нь хэн нэгнийг хадны мангаа болгоод л өөрт дургүй хүмүүсээ түүнтэйгээ холбож, нэр хүндийг нь унагаах гэсэн оролдлого их гарах болж.

-Зөвхөн таныг бус Ардчилсан хүчний холбоог Н.Энхбаяртай хол­бон ярьдаг.Үүнд та ямар тайлбар хийх вэ?

-Ингэж ярих хэрэггүй л байхгүй юу. Бүгдийг Н.Энхбаяртай холбож бай­гаа энэ үед манай нам ийм зүйлд оролцох нь дэмий юм. Манайх чинь Ард­чилсан нам. Харин МАХН-тай адил нэр, зүсээ өөрчлөөд явж бай­гаа биш. Н.Энхбаярыг өнөөдөр Мон­гол Улсын иргэн биш гэж хэн ч зарлаагүй. Ардчилсан нийгэмд хэн хэн­тэй ч уулзаж болно. Намайг есөн удаа уулзсан гээд гүтгээд байх шаардлагагүй. Миний хувьд Н.Энх­баяртай уулзсан уу гэвэл уулзаагүй. Харин урьд нь уулзаж байсан. Гэтэл есөн удаа уулзсан гэх нарийвчилсан тоо гар­гаад ирсэн нь сонин байгаа юм. Хүнийг дийлэх гэж амаараа гүт­гэж, зохиож ярьж болно. Гэхдээ ба­рим тавин тоо хэлж, гүтгэнэ гэдэг учиртай. Үүнд л эмзэглээд байгаа хэрэг.

-Н.Энхбаяр МАХН нэрийг авч чадлаа. Улстөрчийнхөө хувьд нөгөө намд болж байгаа улстөржилтийг юу гэж харж байна вэ?

-Хэсэг хүмүүс эвлэлдэн нэг­дэх, ямар нэгэн нам, төрийн бус бай­гуул­лага байгуулахыг үгүйсгэхгүй. Ардчилсан шударга ёсонд хүн бүр эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй. Үүнд гай­хаад байх зүйл огт алга. Нам байгуулж гарч ирээд өрсөлдөнө л биз. Эцсийн эцэст хэн нь хэн бэ гэдгийг ард түмэн л сонгоно. Түүнээс биш байж болохгүй юм гэж бодохгүй байна.

-Ардчилсан нам хэд, хэдэн хуу­лийн төсөлд завсарлага авч хуу­лийг гацаанд оруулж байна гэх шүүмжлэл бий. Халамжийн тухай хуульд гэхэд зургаа дахь удаагаа завсарлага авсан. Үүний цаана танай нам хэтэрхий улстөржөөд бай­гаа юм биш үү гэх хардлагыг төрүүлж байна?

-Үнэндээ Халамжийн хуулийн цаад зорилго нь юу юм. Монголд өнөөдөр халамж ихэдсэн үү гэхээс багадаагүй. Хүн бүрт 21 мянган төгрөг өгч байна. Энэ нь эцэс­тээ үндэсний цөөн хэдэн архины үйлдвэр, Хөх хот, Эрээнд хөрөнгө оруулалт л болж байгаа юм. Үүний тө­лөө л гэхэд жилд 705 тэрбум төгрөг төсөвлөж байна. Энэ их мөнгийг ингэж үргүй зарах хэрэг байсан юм уу. Уг хуульд бидний зөрчилдөөд байгаа гол асуудал бол зорилтот бүлэг буюу халамж авах хүмүүсийг өрхөөр бус иргэнээр нь тодорхойлох явдал. Ардын намынхан өрхөөр нь гэж байгаа. Бидний хувьд нийг­мийн халамж хүртэх ёстой иргэнд нь хүртээх хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байгаа юм. Бид хууль бат­лах дургүйдээ завсарлага авч байгаа юм биш.

-Сонгуулийг холимог тогтолцоо дотроо ямар хувилбараар явуулах вэ гэдгийг хоёр намын зөвшилцөх ажлын хэсэг хэлэлцэж байгаа. Зөвшилцөлд хүрч чадна гэж бодож байна уу?

-Бидний завсарлага авсан асуудал бол манай намын хийж байгаа асуудал биш. Ардын намынхан биднийг ийм байдалд аргагүй оруулж буй хэрэг. Тэдний сонгосон сонгуулийн тогтолцоо улс орны эрх ашигт хортой хувилбар. Нэг үгээр хэлбэл тэднийхээр баталвал 2008 оны долоодугаар сарын 1-ний үймээн давтагдах магадлалтай гэсэн үг.

-Зөвшилцөх ажлын хэсгийнхэн үр дүнд хүрээгүйгээс болж Ардын намын бүлгийн дарга, дэд дарга нар солигдлоо. Үүнийг та юу гэж үзэж байна вэ?

-Луувангаа иднэ үү, лаагаа иднэ үү гэдэг шиг Ардын намынхан хэнийг даргаар тавих нь бидэнд хамаагүй. Эцсийн эцэст уг хууль Монгол Улсад хэрэгтэй, төрөө бай­гуулдаг сонгуулийн эрх зүйн орчин бүрдсэн хууль батлагдаасай гэж бодож байна.

Ц.ЭНХЦЭЦЭГ

Эх сурвалж: