УИХ-ын гишүүн Л.Болд: Иргэдийн оролцоо, шууд ардчиллыг эдийн засгийн бүтээн байгуулалтад дэлгэрүүлэх хуулийн төсөл болжээ

УИХ-ын гишүүн, Гадаад харилцааны сайд Л.Болдтой цаг үеийн зарим нэг асуудлаар ярилцлаа.

-Эрхэм гишүүнтэй ярилцах сэдвийн хүрээ өргөн байгаа ч энэ удаа Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тухай хуулийн төслийн талаар онцгойлон ярилцахыг хүслээ. УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэх олон чухал асуудлын дотор энэ хуулийн төсөл багтжээ. Яагаад?
-Түгээмэл олдоцтой ашигт малтмал өөрөө олон талт асуудлыг хөнддөг сэдэв л дээ. Өмнө барьж байсан төрийн бодлогоор бол элс, хайрга, дайрга, шар шавар мэтийн түгээмэл тархацтай чулуулаг хуримтлалыг бусад ашигт малтмалын адил Ашигт малтмалын тухай толгой хуулиар зохицуулж ирсэн бөгөөд үүнийгээ барилга, зам зэрэг дэд бүтцийн объектууд нь өндөр үр ашигтай аж ахуйн салбарууд гэдгээр тайлбарлаж ирсэн байдаг. Гэтэл Монгол Улсад барилга, дэд бүтцийн өргөн хүрээтэй ажлууд ундарч Засгийн газрын шинэчлэлийн болон бүтээн байгуулалтын ажлуудад ийм байр суурь хүндрэл учруулах болсон байна. Нэг томоохон зам барих ажилд богино хугацаанд шаардлагатай болдог элс, шавар, хайрганы олборлолтыг газар дээр нь зохион байгуулахад хэт төвлөрлөсөн зөвшөөрлийн систем дарамт, садаа болох жишээтэй. Эс бол хэт дураараа авирлан аль дуртай газраасаа хууль зөрчин ажлаа явуулах шалтаг болж байна. Нөгөө талаас, бидний урт нэртэй хууль гэгддэг хуулийн утгаараа элс, хайрганы ихэнхи ордууд ашиглах боломжгүй ангилалд багтах болжээ. Нэгэнт оновчтой зохицуулалт байхгүй, зам барилгын ажлын үргэлжлэх хугацаа Монголд маань ахархан богино байдгаас шалтгаалан асар богино хугацаанд том даацын машин механизмаар голын хөндий, сав газрыг онгичон сэндийлэх, ойр орчимд нь оршин суугаа айл өрхийн орчныг ихээр доройтуулахад хүргэсээр байгаа юм.

Миний сонгогдсон тойргийн нэг хэсэг нь болох Хан Уул дүүргийн 12,13,14 дүгээр хорооны нутаг дэвсгэрт л гэхэд 63 аж ахуйн нэгж ийм лиценз эзэмшиж, 46 нь Туул голын маань сав газраас олборлолт явуулж байна шүү дээ. Нэг талаас улсын маань нийслэлийн бүтээн байгуулалтын ажлын эрх ашиг, нөгөө талаас байгаль орчин, оршин суугчдын аюулгүй, хоргүй, амар тайван байдал зөрчилдөж байна. Нэгэнт элс, хайрга, дайрга, шар шаврыг алт, зэс, нүүрсний адил ашигт малтмал гэж үздэг учраас 2010 оны 6 дугаар сарын 17-ны өдрөөс хойш 3 жил гаруй хугацаанд шинээр хайгуул хийх тусгай зөвшөөрөл олгохыг Ашигт малтмалын тухай шинэ хууль дагаж мөрдөгдтөл хориглосон нь байдлыг улам хүндрүүлж байгаа юм. Иймд энэ асуудлыг тусад нь салгаж шийдэхээс өөр гарцгүй болж байна. Нэг үгээр хэлбэл, миний сонгогдсон тойргийн иргэдийн эрх ашгийг аваад үзсэн ч, улс эх орныхоо бүтээн байгуулалтыг бодоод үзсэн ч энэ хуулийг яаралтай баталж мөрдүүлэхээс өөр арга замгүй юм. Иймээс л би энэ хуулийн төслийг бүрэн дүүрэн дэмжээд байгаа хэрэг л дээ. Удахгүй хавар болж зам, барилгын ажил эхлэхэд ийм байдалтай байж болохгүй шүү дээ. Ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэх асуудлын нэг яалт ч үгүй мөн билээ.

-Хуулийн шинэчлэл, давуу тал, нэгдмэл байдлын талаар дурдвал илүү тод төсөөлөл бий болох байх даа?
-Энэ бол цоо шинэ хуулийн төсөл. Бие даасан бөгөөд Монгол Улсын бусад хууль тогтоомж, Шинэчлэлийн Засгийн газар, Ерөнхийлөгчийн баримталдаг шууд ардчиллын үзэл санаатай амиараа нийлсэн төсөл болсон гэж үзэж байна. Түгээмэл олдоцтой ашигт малтмалын зөвшөөрлийг олгох, үйл ажиллагааг хянах, орлогын хувийг авах бүх ажлыг аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн эрх бүхий албан тушаалтан, нутгийн захиргааны байгууллагууд 100 хувь гардан хариуцах болсноороо энэ хуулийн төсөл эрс ялгарна. Иргэдийн оролцоо, оршин суугаа газраа тохижуулан сэргээх санаачилга юунаас ч чухал болж байгаа хэрэг юм. Тухайн газар орны иргэд хаана эдгээр олборлолтыг явуулах, олборлолтын үйл явцыг хянах, олборлолтоос олох ашгийг юунд зарцуулахыг шийдэхэд оролцох боломжтой болсныг энэ төсөл харуулах юм. Алт, мөнгө, зэс, молибден, цайр зэрэг тусгай хэрэгцээнд ашиглагддаг үнэт, ховор ашигт малтмалууд, нүүрс, нефть, занар, хий, уран зэрэг эрчим хүчний нөөцүүд, элс, хайрга, шавар, шохой, перлит, байгалийн чулуу зэрэг зам, барилга байшин болон сүндэрлэдэг бүтээн байгуулагч ашигт малтмалууд, улс орны хөгжлийн тулгуур хүчин зүйл болдог төмрийн хүдрийн олборлолтыг зөв зохистойгоор нь ангилан тус бүрт нь тохирсон даацтай, алсын хараатай бодлого явуулах эх суурийг тавьсан хуулийн төсөл ч гэж үзэж болно.

-Хуулийн өргөн барьсан төсөлд сул тал ч гэх үү, маргаантай ч гэх үү тал ажиглагдав уу?
-Тойргийн сонгогчдоос ирүүлдэг санал бодол, Хан Уул дүүрэг болон бусад мэргэжлийн байгууллагуудын хийсэн шалгалтын дүн, дүгнэлтүүд зэрэгт тулгуурлан харвал харьцангуй сайн хуулийн төсөл болжээ. Хуулийн төслийг эх барин боловсруулсан УИХ-ын гишүүн, Уул уурхайн сайд Д.Ганхуягийн ахалсан ажлын хэсгийн үйл ажиллагааг би сайшаамаар байна. Өөрийн салбарын эрх мэдлийн томоохон хэсгийг задлан нутгийн захиргааны байгууллагад харамгүй шилжүүлэн өгч, шууд ардчиллыг хэрэгжүүлэхэд оруулсан томоохон хувь нэмэр болох байх гэж үзэж байна. Аливаа юманд дутуу дулимаг зүйл байлгүй л яахав, нэг хоёр заалт нэмж хармаар санагдаж байна лээ. Түгээмэл олдоцтой ашигт малтмалын хайгуул, олборлолтыг нутгийн захиргааны байгууллагад бүрэн шилжүүлсэн боловч хуулийн төслийн зарим нэг зүйл заалтаар геологи, уул уурхайн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн өргөдлийг эцэслэн хянах зэрэг ойлгомжгүй, эргэж буцсан тал ажиглагдаж  байна лээ. Гэхдээ энэ мэт жижиг засварууд чуулганаар хэлэлцэх үед шигшигдээд жигдрэх биз. Бас энэ төсөлд элс, хайрга, дайрга, шар шавар дээр нэмээд байгалийн чулуу, шохойн чулууг нэмж оруулмаар санаа төрж байгаа.

Ерөнхийдөө иргэдийнхээ ахуй орчин болон улс орныхоо бүтээн байгуулалтын тэнцвэртэй байдалд санаа тавьж, нутгийн захиргааны байгууллагын эрх үүрэг, хариуцлагыг өргөтгөж, иргэдийн оролцоо, шууд ардчиллыг эдийн засгийн бүтээн байгуулалтад дэлгэрүүлж байгаа хуулийн төсөл болжээ гэж харж байна. 

ЯРИЛЦСАН Р.НАМДҮ