О.Магнай: Морьтой жагсагчид буруу харагдаж болно, агуулгаараа бол зөв

Иргэний хөдөлгөөний удирдагч О.Магнайтай ярилцлаа.Тэрбээр хэд хоногийн өмнө Египет орноор яваад ирсэнюм. Тус улсад хувьсгалын дараахь нөхцөл байдал ямарбайгаа болон өөрийн оронд болж буй жагсаал цуглааныталаар ямар санаа бодолтой явааг нь сонслоо.

-Гадаадад явсан сонин хачнаас тань яриагаа эхэлье?

-Өнгөрсөн нэгдүгээр сарын 25-ны өдөр Египетэд хувьсгал ялуулахад гол үүрэг гүйцэтгэсэн "Дөрөвдүгээр сарын 6" гэж залуучуудын хөдөлгөөн байдаг юм. Энэ хөдөлгөөний нөхдүүдтэй холбогдож очлоо. Надад хувьсгал болсны дараахь улс орны нөхцөл байдал ямар байдгийг үзье гэсэн бодол байсан юм. Гэвч аюулгүй байдалтай холбоотойгоор очих боломж тэр үед гараагүй. Тэгээд өнгөрсөн тавдугаар сарын дундаас арван хэд хоног яваад ирлээ.

-Яг хаагуур явав?

-Египетийн нийслэл Каир хотоос эхэлсэн. Египет орныг урьд нь хүмүүс Пирамидаар нь мэддэг байсан бол өнөөдөр яах аргагүй Тахрирын талбай, хувьсгал хийгдсэн гэдгээр нь дэлхий даяараа мэддэг болсон байна. Тахрирын талбай бол өнөөдөр Ойрхи Дорнодод буюу Арабын ертөнцөд зайлшгүй үзэх ёстой нэг газар болжээ.

Тэр их шашны нөлөө, тэр том дарангуйлагчийг хүчирхийллийн бус замаар, тайван жагсаал цуг­лаа­ны замаар түлхэн унагасан нөхдүүдтэй уулзахад сонин бай­лаа. Бас цаашаа Ливийн Бенгази гэж далайн эрэг дээр байдаг хотыг зорьсон. Ерөнхийдөө Каддафи­гийн эсрэг босогчдын гол төв. Харамсалтай нь иргэний дайнтай байгаа энэ газарт орох боломж алга. Дайнтай байгаа болохоор хилээ хаачихдаг юм байна. Яахав тэрхүү боомт дээр дайн байлдаа­ных нь ерөнхий байдлыг харчи­хаад ирлээ. Цаашаагаа Тунис руу явах зорилго байсан боловч бас л аюулгүй байдалтай холбоотойгоор болсонгүй. Намайг явж байх үед тэнд бослого хөдөлгөөнүүд идэвхж­сэн. Ерөнхийлөгчөө Саудын Араб руу хөөгөөд явуулчихсан улс шүү дээ. Зарим нөхөдтэй хариуц­лага тооцох асуудлаар жагсаал цуглаан нь идэвхжсэн учраас аюулгүй байдлын баталгаа алга болсон гэнэ. Ингээд буцаад ирлээ.

-Египетэд хувьсгалын да­раахь нөхцөл байдал ямар байна?

-Хувьсгалыг ялуулсны дараа зайлшгүй хийх ёстой нэг зүйл бол "Яагаад хувьсгал хийсэн юм бэ" гэдгээ нийт иргэддээ сайн ойлгуу­лах явдал юм байна. Суртал ухуул­гыг маш хүчтэй хийдэг юм байна. Энэ бол манай ерэн оных­ны хийсэн бас нэг алдаа. Өөрөөр хэлбэл өнгөрсөн нийгэм хамгийн адгийн нийгэм байсан учраас бид хувьсгал хийж энэхүү шинэ нийг­мийг бай­гуул­лаа гэдгийг жирийн иргэн бүр­дээ сайн ойлгуулж өгөх ёстой юм байна. Өнөөдөр Каир хот ямар байна гэхээр гудамжаар нь дүүрэн Тахрирын хувьсгалын та­лаар гадаа­дын том том удирдагч­дын хэлсэн үгийг хадчихсан байна. Америкийн Ерөнхийлөгч Барак Обамагийн хэлсэн үг байна л даа. "Бид өөрсдийн хүүхдүүдийг яг Египетийн залуу үе шиг хүмүүжүү­лэх ёстой юм байна. Эрх чөлөө, шударга ёсны төлөө ингэж тэмцэж чаддаг. Ялж чаддаг болгож хүмүү­жүүлэх ёстой" гэхчлэн. Мөн Их Британийн Ерөнхий сайд Дэвид Камероны үг, CNN-ийн дамжуул­сан үгүүдийг том томоор гудам­жин­даа хадсан байна. Мубаракийн дэглэм хамгийн адгийн дэглэм байсан учраас бид сэрсэн, өөрчил­сөн юм гэсэн суртал ухуулгын ажил тэр ард түмний дунд маш хүчтэй явагдаж байна. Бид ерэн онд үүнийг хийж чадаагүй. Тийм боло­хоор өнөөд­рийг хүртэл өнгөрсөн нийгмийг санагалзах, ерэн оноос өмнө илүү их сайхан байсан юм шиг дуртгал ярих өнөөдөр дуусах­гүй байна. Энэ бол хувьсгалын дараа зайлшгүй хийгддэг ажил бололтой. Хоёрду­гаарт Египетэд ганцаараа Засгийн эрх барьж байсан Үндэсний ард­чил­сан нам гэж байсан. Энэ намыг бүрэн тараа­сан. Хаасан. Хөрөнгийг нь хураасан. Манай МАХН л бай­сан. Төв байрыг нь шатаасан. Одоо музейн үзвэр байдлаар ашиглах шийдвэр гарсан юм билээ. Даран­гуйлал гаарвал ард түмэн ингэж устгадаг юмаа гэдгийг санаж байх үүднээс музей үзвэр болгох ёстой гэж тэнд буй нөхөд ярьж байна лээ. Ингээд ижил түвшинд бүх зүйлийг эхлүүлдэг юм байна. Хувьс­галын дараахь Египет оронд байдал ийм л байна.

-Үндэсний хөрөнгөтнүүд нь хувьс­­галын үеэр ямар байв, хувьс­­­­галын дараа ямар байна вэ?

-Египетийн хувьсгалын бас нэг бахархмаар нь хулгай дээрэм тэгтлээ газар аваагүй. Жижиг сажиг зүйл гарсныг үгүйсгэхгүй. Агуулгаа­раа ийм том үйл явц болж байхад харьцангуй тайван байсан гэж нөхдүүд дүгнэж байна. Хөрөнгө чинээтэй олон хүн Египетээс зуг­таах гээд хил дээрээс баригдаж байгаа юм билээ. Эдгээр нь хэн байна гэвэл төрөөс хулгай хийсэн нөхдүүд. Жишээлбэл сайд байсан, дэд сайд байгаад хөрөнгө чинээ­тэй болчихсон хүмүүс хил дээр бариг­даад ирсэн байдаг юм билээ. Тус улс нь аялал жуулчлалын томоо­хон бүс. Тийм байхад Аялал жуулч­лалын сайд нь 10 жилийн ял сонс­сон байх жишээтэй. Сүүлийн 30 жил ард түмнээ шулж мөлжсөн тог­толцоо. Эцэстээ ийм л байдалд хүр­дэг юм байна. Иргэний засаг гарч иртэл энэ байдал үргэлжилнэ гэж тэд ярьцгааж байна. Хувьсгал нийг­мийг ингэж л цэвэрлэдэг юм байна.

-Мубаракийн засаглал хэдэн жил тогтсон билээ?

-Гучин жил.

-Манайд хувьсгал гараад 20 гаруй жил болж байна. Одоо манайд хувьсгал ярьж байна. Та бас ярьжбайгаа."Манайд хувьс­гал хийх тохироо байна" гэж та түрүүн хэлсэн?

-Хувьсгалыг нэг хүн хийхгүй шүү дээ. Ард түмэн хийнэ. Египетийн макро эдийн засгийн үзүүлэлтүү­дийг манайхтай харьцуулахад манайхаас ч гайгүй байсан юм шиг. Тэдний ядуурал 40-50 хувьтай гэж байгаа. Гэтэл манайх 60-70 хувь­тай яваад байгаа. Дундаж цалин энэ тэрийг нь ярихаар манайхаас өндөр байгаа юм. Тийм байхад тэнд хувьсгал явчихаад байна. Шударга ёс гэдэг юм тэнд манайтай адилхан. Авлигын индексээрээ манайх Еги­пет хоёр дөрөв таван байрны зөрүүтэй явдаг. Ерөнхий­дөө хувьс­галын тохироо гэж ярих юм бол яг энэ харьцуулалтаараа тохироод байна. Яахав, Монголд өнгөрсөн хугацаанд олон засаг солигдсон нь үнэн. Энэ нь олон нүүр царай солигдсон гэсэн үг. Гэхдээ цаг хугацаа өнгөрөх тусам нүүр царай нь олон байсан боло­хоос агуулгаа­раа нэг л бүлэглэл энэ бүхнийг бариад байж гэдэг нь нийгэмд хүчтэй ойлгогдож байна. Энэ нь хувьсгалын нэг суурь шалт­гаан гэж би харж байгаа. Гэхдээ хувьсгал хувьсгал гэж ярьсаар байгаад хувьс­гал ялна гэж байхгүй. Өнөөдөр ард түмний амьдрал ямар байна вэ. Би өчигдөр Баянгол дүүргийн 10 ду­гаар хорооны иргэд­тэй уулзлаа. Үнэ­хээр манай ард түмний амьдрал гундуу байна. Нүүрэндээ галгүй, нүдэндээ цоггүй, хийморьгүй болчи­хож. Одоогоос дөрөв таван жилийн өмнө ард түмэн арай ч тийм байгаа­гүй санаг­дах юм. Энэ бэлэн мөнгө тарааж байгаа байдал, хүмүүсийн бэлэнч­лэх сэтгэлгээнд маш их оруулж байна. Ажиллах хөдөлмөр­лөх хүсэл эрмэлзлийг үгүй хийж байна. Дээр нь хамгийн гол нь шударга ёс гэж зүйл байхгүй учраас хүмүүс ажил хөдөлмөр хийх сонир­холгүй байна. Нэг зүйлийг миний бие маш сайн ойлголоо. Шударга ёс гэдэг бол боломж юм байна гэдгийг. Шүүхээр шударга шийдвэр гаргаад шударга ёсны хэмжүүр хэмжигдэх­гүй юм байна. Шударга ёс гэдэг бол боломж. Үүнийг сая Египе­тэд хамгийн ойроос харлаа. Тэнд ярьж байгаа юм. Мубаракийн дэглэ­мийн үед Мубаракийн эргэн той­ронд байсан нийгмийн таван хувь л амжилт олж байсан, мөрөөдөл нь биелж байсан гэж. Монголд яг л түүнтэй адилхан нийгмийн таван хувьд л бо­ломж байгаа. Бусдад нь боломж байхгүй. Гэр хорооллын иргэдтэй уулзахад дэлгүүр ажил­луулъя гээд зөвшөөрөл авч чадах­гүй. Гуанз ажиллуулъя гээд зөв­шөөрлийг нь авч чадахгүй. Зөвхөн зөвшөөрлийг нь авч чадахгүй бай­на. Энэ юу харуулж байна гэхээр шударга ёс байхгүйгээс шалтгаалж зөвхөн дарга нарыг тойрон хүрээл­сэн хэдэн хүний төлөө нийгэм бий болчихож гэдгийг. Энэ бүхнийг зайлшгүй өөрчлөх ёстой.

-Гэхдээ шударгаар хөдөл­мөр­лөж амжилт олж байгаа хэсэг байгаа шүү дээ?

-Үнэн. Гэхдээ манай нийгэмд байгаа ерөнхий үзэгдэл бол төрөөс дэмжлэг авахгүйгээр ямар ч бизнес явахаа больчихож. Энэ л үнэн. Одоо бол хүн бүрийн толгойд тен­дер гэж хамгийн түрүүнд бууж бай­на. Төр бол хамгийн том худал­дан авагч болчихлоо. Хэн төртэй ойр­хон, хэн дарга нарт ойрхон байна тэд нарын бизнес дээшээ явж байна.

-Тендерт оролцдоггүй биз­нес­менүүд гэж байдаг...

-Санал нэг байна. Нэг л юм харагдаж байна л даа. Ямар ч дарангуйллын тогтолцоо нэг л юмнаас айдаг юм байна гэж. Тэр нь юу гэхээр иргэд гудамжинд цуглахаас. Өөр юунаас ч айхгүй. Айж байгаа учраас 21 мянгыг тарааж байна. Ард түмэн одоо 21 мянгаа хүлээгээд хэвтэж байдаг боллоо. Энэ нь сэтгэлгээний ядуу­рал руу аваачиж байна. Үүнийг бас даруй өөрчлөх ёстой.

-Өнөөдрийн морьтой жагсаг­чид, их бага хуралдайг та юу гэж харж байна. Тэдний "Хөрөнгийг ньхураана, шоронд хийнэ..." гэсэн олон уриа лоозон таны хүсч байсан зүйл мөн үү?

-Бидний 2004, 2005 оны үед эхлүүлсэн хувьсгалт үзэл санаа гэж юм бий. Энэ хувьсгалт үзэл санаа улам бэхжиж байна. Хувьсгалын шинжтэй өөрчлөлт зайлшгүй хэ­рэг­тэй гэдгийг ойлгодог болчихож. Энэ үзэл санаан дээр л өнөөдрийн энэ бүх үйл явц явагдаж байгаа хэрэг. Тэгэхээр үүнийг буруутгаж болохгүй. Үзэгдлийн хувьд буруу зүйлүүд харагдаж байж магадгүй. Гэхдээ агуулгаараа зөв зүйл.

-Хувийн өмчийг шууд хураана, буулгана гэдэг үү?

-Хулгай хийсэн бол хураалгах­гүй яахав дээ.

-Хулгай хийснийг нь яаж илрүүлэх үү?

-Манай нөхдүүд ашигт малт­малтай холбоотой асуудлыг л түлхүү яриад байгаа шүү дээ. Үнэ­хээр ард түмэнд очих ёстой стра­тегийн ордыг хувьдаа авчих­сан ч юм уу. Иргэдэд очих ёстой хувийг нь өгөөгүй. Зарим нөхдүүд сонин дээр "Стратегийн орд гэж юу байсан юм, тийм юм зарчмын хувьд буруу" гэсэн ярилцлагыг өгч байгаа шүү дээ. Тийм нөхдүүдийн хөрөн­гийг бол хураах ёстой. Энэ бол зарчмын асуудал байхгүй юу. Тэр­нээс цалин­гаараа машин авчихсан хүний асуудлыг хэн ч яриагүй. Тодорхой нэр бүхий этгээдүүдийн асуудал л яригдана. Хамгийн эмгэ­нэлтэй нь тэр хүмүүс нь өөрсдөө шударга ёс яриад байгаа нь биднийг дором­жилж байгаа хэрэг байхгүй юу.

-Сонгууль ойртож байна, хувьс­гал яригдаж байна. Энэ бүхний эцсийн үр дүн юу байх вэ?

-Нийгэмд итгэл үнэмшил дүү­рэн бүрдэх ёстой. Тэр үед их хүчтэй хөдөлнө. Үүний үр дүн гэвэл иргэн бүрт боломж өгдөг нийгэмд хүрэх. Тавдугаар сарын сүүлээр Амери­кийн Ерөнхийлөгч Обама Ойрхи Дорнодтой холбоотой асуудлаар том илтгэл тавьсан. Дэлхийн бүх улс орнуудад хандаж 21 дүгээр зуунд шинээр тогтож байгаа хэм хэмжээний тухай ярилаа. Иргэд цуглаж тэмцээд засгаа авна гэдэг бол төрийн эргэлт биш. Сонгуу­лиар сонгогдсон нь тэр хүмүүст дархлаа болох ёсгүй. 20 зуунд ардчиллын баталгаа нь өөрөө сонгууль байсан. Гэтэл өнөөдрийн зуунд сонгууль нь ардчиллын баталгаа биш юм. Та сонгуулиар сонгогдсон байж болно. Гэвч ард түмэнд таныг буулгаад хаячихдаг эрх нь байгаа шүү гэсэн шинэ хэм хэмжээ юм. Үүнийг Америкийн Ерөнхийлөгч баталгаалжуулж хэл­лээ. Дэлхийгээрээ бүх юм ингэж өөрчлөгдөж байхад манайх ч өөрч­лөгдөх л ёстой.

-Египетээс та "Шударга ёс бол боломж" гэсэн үгтэй иржээ?

-Тэгж ойлгож болно. Египетэд яваад ирснийх нэг хүнд таларх­санаа хэлэх хэрэгтэй. Гэхдээ долиг­онож байгаа юм биш. Сайн ажиллаж байгаагийнх нь төлөө. Тэнд байгаа Монголын Элчин сайд Баярхүү гуай байна. Тэр хүний ажлыг харахад Монгол Улсыг гадаад ертөнцөд төлөөлж суугаа хүн бүр тэр хүний дайны байдаг болоосой гэсэн бахархал. Монго­лоо гэсэн сэтгэлтэй, мэргэжлийн дипломатч хүн юм. Саяын хувьс­галын үеэр улсын төсвөөс нэг ч төгрөг гаргалгүйгээр иргэдээ гарга­санд нь үнэхээр баярласан. Ийм л хүмүүс Монголын төрд олноороо зүтгэдэг байвал сайхан байнаа.

Сэтгүүлч П.Хашчулуун,

Эх сурвалж "Өдрийн сонин"