Т.Сайнжаргал: О.Магнайг гэмт хэрэг хийгээгүй гэж хэн ч хэлэхгүй

Цагдаагийн ерөнхий газар (ЦЕГ)-ын Хэвлэл, мэдээллийн төвийн дар­га, цагдаагийн ху­рандаа Т.Сайнжаргал­тай ярилцлаа.

-2008 оны долду­гаар сарын 1-нээс хойш гурван жил өнгөрлөө. Үймээний үеэр цагдаа нар МАХН (МАН)-ын бай­рыг л хамгаалж байсан юм биш үү?

-Нэгдүгээрт, "Долду­гаар сарын 1"-ний үйл явдал болохоос өмнөх өдөр нь жагсаал, цуглаан хийнэ гэдгээ зарим иргэ­ний хөдөл­гөөнийхөн зар­лачихсан байсан. Тод­руулбал, иргэний хө­дөлгөө­нийхөн зургаду­гаар сарын 30-ны өдөр Төв шуудангийн урд талын "0" цэгт замын хөдөлгөөн хаах зэргээр тэмцлээ илэрхийлсэн. Үүнийг хууль бус гэдгийг цагдаагийн зүгээс олон нийтэд мэдэгдсэн. Хоёр­дугаарт, долду­гаар са­рын 1-нд хуулийн дагуу жагсаал, цуглаан болох юм байна гэсэн ойлголт­той байсан. Нийтийг ха­марсан эмх замбараагүй байдал даамжирна гэж төсөөлөөгүй.

Тэр өдөр иргэний хөдөлгөөний 100 гаруй хүн Сүхбаатарын тал­байд цуглаад МАХН-ын байр руу чиглэж байна гэсэн мэдээлэл ирсэн. Яг тэр үед МАХН-ын байрыг гэ­рээт хамгаалагчид хам­гаалж байсан болохоор цагдаагийн хам­гаа­лалт, хүч тавиагүй байсан.

-Хэдэн цагийн үед билээ?

-Үд дундын үед. Ул­маар жаг­сагчид шаард­ла­гаа өгөхөөр орох гэтэл оруулаагүй. Тиймээс ч тэд хүчээр нэвтэрч орсон байдаг. Тэр үед намын­хаа байранд Ерөнхий сайд сэтгүүлчидтэй уул­залт хийж байсан. Цаг­даагийн байгууллагад "МАХН-ын байр руу хү­мүүс дайрч байна. Хууль бус ажиллагаа яваг­даж байна" гэсэн мэдээлэл ирсний дагуу Сүхбаатар дүүрэг болон холбогдох хэлтсийнхнийг тэнд ажил­луулсан. Үүнээс эх­лээд л цагдаа нар ажил­лаж МАХН-ын байрны өмнө үүргээ гүйцэтгэж эхэлсэн.

-Цагдаа нар хээрийн хув­цас­тайгаа бэлэн байдалд байсан уу?

-Үгүй. Эхний үед цэн­хэр цамц­тайгаа байсан. Байдал хүндэрсэн үеэс байгаа бололцоогоороо зарим дүүргээс нэмэлт хүч ажил­луулсан. Тэр үед гав, бороохой төдийлөн хүрэлцээтэй байгаагүй. Ер нь "Долдугаар сарын 1"-нд цагдаа нар ямар байдалтай байс­ныг бүгд л харсан шүү дээ. Эргээд тэр өдрийн тухай гэхэд овоо бос­гож, үймээнийг турхирсан хүмүүс нь өөрс­дийнхөө бурууг цагдаагийн байгууллага руу чихээд, өөрсдий­гөө цэвэр мэтээр ярьж байна. Овоо босгоогүй бол шувуу хаанаас буух билээ. Өөрсдөө баахан хүнийг өдөөн турхирч дуудаж хууль бус үйл ажил­ла­гаанд орол­цуулж, эмх замбараагүй байдлыг бий бол­гочи­хоод хянал­таа алдсаны­хаа дараа хаяад явчих­сан шүү дээ.

-Та О.Магнай, Ж.Батзандан нарыг хэлээд байна уу?

-Тодорхой. Тэр үйл явдалтай холбоотой зарим хүнийг шалгаад, хэрэг нь хэрэгсэхгүй болж, зарим нь Өршөөлийн хуульд хамрагдаад өнгөрсөн. Эцэст нь хууль бус ажиллагаа ямар үр дагаварт хүр­д­гийг харуулсан том сургаал болсон. Таван хүн эрдэнэт амиа­раа хохирч, цагдаагийн 300 гаруй албан хаагч гэмтсэн.

-Цагдаа нарын хувцасны хан­гамж ямар байсныг харуул­сан. Толгойны хамгаалалт нь хүртэл чанаргүй байсныг гэрчилсэн байх?

-Түүнээс цагдаагийн хамгаа­лал­тын хэрэгсэл, тусгай хэрэгсэлд анхаарах ёстойг харуулж, хаана хаанаа дүгнэлт хийсэн. Ард түм­нийхээ амгалан тайван байдал, хэрэгцээг хангах үүднээс цагдаа нарт сургалт хийдэг болсон. Төс­вийнхөө хүрээнд хангамжийг сайж­руулахад анхаарч байна.

-Үймээний өдөр цагдаа нар хэдэн цагийн үеэс зодуулж эхэлсэн юм бэ?

-17.00 цагаас хойш байдал хүндэрч хяналтаас гарсан. Цагдаа нарыг барьж байшин барилгад оруулаад зодож байсан. Орой цагдаа нарыг хамгаалалтын бүсээс татчихсан.

-Эргээд шөнө нь цагдаа нар жагсагчдыг зодож хариугаа ав­сан. Бүр "Дэнжийн 1000"-д аваа­чиж эрүү шүүлт тулгасан гэдэг.

-Тухайн үед Хүний эрхийн үндэс­ний комиссынхон, УИХ-ын гишүүд "Дэнжийн 1000"-д очиж бодит байдалтай танилцсан. Тэнд 100 гаруй хүн саатуулах хүчин чадалтай байхад 300 орчим хүнийг түр хугацаанд саатуулж, хууль бус ажиллагаанд оролцсон хүмүүсийг ялгаж салгах ажиллагаа хийсэн. Харин зодсон гэх асуудлыг янз бүрээр тайлбарладаг. Энэ асууд­лыг Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх мөрдөн байцаах алба, Хүний эрхийн комиссынхон шал­гаж эцсийн шийдвэрээ гаргана. Үүнд би тайлбар хийх боломжгүй.

-Тэнд иргэдийг тамлаж, өшөөгөө авч байсан тухайгаа цагдаа нар ярьсан шүү дээ.

-Төр иргэнээ албадаж хяналтад авчихаад эрүү шүүлт тулгах эрх байхгүй, байж болохгүй. Өшөө хорслоо иргэдээс авсан хүн цаг­даагийн байгууллагад тэнцэхгүй гэсэн үг.

-"Дэнжийн 1000"-д ажиллаж байсан цагдаа нараа өнөөг хүртэл Ёс журмын албандаа дуудаж байцаадаг, хэлж ярих үгийг нь заадаг юм биш үү?

-Энэ тухай сонсоогүй юм байна.

-Та олон нийтийн хэрэгслээр "Цагдаа нарыг зодож байна" зэрэг мэдээлэл хийснээс үүдэж иргэн, цагдаагийн хоо­рондох тэмцэл хурцадсан гэж ярьдаг. Зарим хүний яриа­гаар ЦЕГ-ын албан хаагч худлаа мэдээлэл өгөөд байсан юм биш үү?

-Цагдаагийн байгууллагыг төлөөлж би яриа­гүй шүү дээ. Онц байдлын штаб телевизэд мэдээ­лэл өгөх үүрэг чигийг надад өгсөн. Сайнжаргал санаанаасаа худлаа, үнэн ярьсан асуудал байхгүй. Онц байдлын штабынхан ажиллаж мэдээллийн дүрс зэрэг бүх зүйлийг бэлтгэсний үндсэн дээр ярих, тайлбарлах үүргийг л надад өгсөн. Иргэний хөдөлгөөнийхөн өөрсдөө цагааныг хар болгочихоод бусдыг буруутгах асуудлыг ярих нь утгагүй. Бүр сэтгэл мэдрэлийн өвчтэй хүнийг би яриулсан мэтээр ярьж байсан.

-Тэр Баярмагнай гэдэг залууг цагдаагийнхан л үг зааж яриул­сан биз дээ. Тэгээд ч Онц байд­лын үед МОНҮРТ-ээр тэр хүний яриа олон гарсан.

-Үгүй. 25 дугаар суваг телевиз тэр хүний яриаг анх олон нийтэд цацсан. Дараа нь Онц байдлын штабынхан тэр мэдээллийг нийтэд хүргэхээр болсон. Харин ярих, тайлбарлах үүрэг л надад өгсөн. Угаасаа ч Жагсаал цуглааны тухай хуулиар сэтгэл мэдрэлийн өвчтэй, согтууруулах ундаа хэрэглэсэн хүнийг жагсаалд оролцуулахгүй байх үүргийг зохион байгуулагчид нь хүлээдэг. Гэтэл тэр үүргийг зохион байгуулагчид хэзээ ч биелүүлдэггүй. Хууль бус үйл ажиллагаа ямар эмгэнэлт байдалд хүргэв гэдгийг дахиад хэлье.

-Онц байдлын үед 25 дугаар суваг телевиз түр хаагдсан байсан биз дээ?

-Онц байдал зарлахаас өмнө Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвд очиж сурвалжлага хийгээд мэдээллээ цац­чихсан байсан. Би сэтгүүлчид нь "Чиний хийсэн мэдээллийн дүрсийг Онц байдлын штабынхан ашигласнаас болж үйлийг нь би үүрч байна" гэж тоглоомоор хэлдэг.

-Онц байдлын штаб таны үгийг зааж байсан юм уу?

-Зааж өгөх биш. Ийм дүрсэн дээр ийм мэдээлэл өгье, бодит байдал ийм байна л гэж хэлж байсан. Би болсон үйл явдлыг л ярьсан, түүнээс биш тийм гаж буруу зүйл мэдээлээгүй.

-Та "Жагсагчид цагдаагийн нүд сохолсон" гэх зэргээр мэдээлэл өгч, иргэдийг улам бүр турхирсан юм биш үү?

-Цагдаагийн нүд сохолсон гэж огт яриагүй. Цагдааг зодож, гэм­тээсэн асуудал байгаа шүү дээ. Онц байдал зарлахаас өмнө буюу МАХН-ын байрыг шатааж байхад "Ийгл"-ийн шууд нэвтрүүлэгт мэ­дээ­лэл өгч байсан. Дараа нь 25 дугаар суваг телевиз очиж мөн л шууд нэвтрүүлэгт орсон. Тэндээс МҮОНРТ-ийнхэн намайг байран­даа аваачиж ярилцлага авсан. Тэр бүрт тухайн нөхцөл байдлын бо­дит байдал ийм байна гэх мэ­дээл­лийг сэрэмжлүүлэх үүднээс өгсөн.

-Хэний ч зааваргүйгээр ярьсан гэсэн үг үү?

-Яг тийм. МҮОНРТ-д мэдээлэл өгчихөөд эфирээс буухад нэвт­рүүлэгч нь зөрөөд Онц байдал зарлаж байсан. Харин Онц байд­лын өдрүүдэд Онц байдлын штаб ажиллаж тийм мэдээллийг Сайн­жаргалаар өгүүлнэ гэх зэргээр шийдсэн.

-Гэхдээ таныг ЦЕГ-ын биш МАХН (МАН)-ын хэвлэлийн төлөөлөгч шиг ярьж байсан гэдэг.

-Үймээн МАХН-ын төв байрны ойролцоо болсон. Тэнд намын байр шатааж, бусдын эд хөрөнгө шатсан, үрэгдсэн асуудал гарсан. Тэгэхээр миний мэдээлэлд "МАХН-ын байрыг шатаасан, бусдын эд хөрөнгийг сүйтгэсэн" зэрэг үг орохоор л ингэж дүгнэдэг юм. Надад намын харьяалал байхгүй. Тэгээд ч нэг намыг өмөөрөөд байсан асуудал байхгүй.

-Үнэндээ тэр үед МҮОНРТ-ийн эфирийн ихэнх цагт та мэ­дээлэл хийж байсан. Буу­дуул­сан хүмүүст тусламж үзүүлсэн эмч, хохирогчдыг яриулаагүй байж таны мэ­дээллийг олон давтаж бай­сан. Та яг бодит мэдээлэл өгч байсан уу?

-Онц байдлын үед би гурван удаа л мэдээлэл хийсэн. Тэгэхдээ хуулийн зүгээс эмх замбараагүй байдал үүссэн шалтгаан нөхцөл, бодит байдал ямар байсныг л тайлбарлаж ярьсан. Тэр мэдээл­лийг МҮОНРТ хэдэн удаа давт­саныг мэдэхгүй байна.

Шууд хэлье. Бодид байдлыг хуулийн хүрээнд ярьсан. О.Магнай нар хариуцлагаас бултахын тулд ийм яриа гаргадаг. Тэгээд ч тэд хариуцлагаас мултарч чадсан шүү дээ. О.Магнайг гэмт хэрэг хийгээгүй гэж хэн ч хэлэхгүй, ард түмэн хар­сан. Янз бүрийн аргаар хариуц­ла­гаас мултрах гээд байгаа нь ар­чаагүйн л шинж.

Гэхдээ миний өгч байгаа мэ­дээллийг хувь хүн яаж хүлээж авах нь тухайн хүний асуудал. Тухайн үед цагдаагийн байгууллага руу, над руу маш олон хүн утасдсан. Тэднээс улс оронд замбараагүй байдал бий болсонд харамссан, хүнд хэцүү үед цагдаагийн байгуул­лагыг дэмжиж байгаагаа илэр­хийлсэн нь олон байсан. Бас на­майг утсаар заналхийлж байсан нь ч бий. "Чи ингэж ярилаа" гэж айлгаж байсан нь ч бий, миний өгсөн мэдээлэлтэй санал нийлэхгүй хү­мүүс ч байсан. Гэхдээ би үүнд огт эмзэглээгүй. Хүмүүсийн үзэл бод­лоо илэрхийлэх эрхийг хүндэтгэл­гүй яахав.

-Онц байдлын үед олон аав, ээж хүүхдээ хайж байсан. Цагдаагийн байгууллагаас ч хүүхдээ сураглаад олохгүй байна гэсэн олон хүн манай сонинд хандаж байлаа.

-Хүүхдүүдээ асуусан цөөн хү­нийг албадан саатуулах байр зэрэг холбогдох байгууллагуудтай нь холбож өгч байлаа. Саатуулагдсан хүмүүс овог нэр, хаягаа буруу хэлж байсан нь бэрхшээлтэй байсан.

-"Дэнжийн 1000" дахь түр саатуулах байранд хэдэн зуун аав, ээж хүүхдээ хаана байгааг мэдэхгүй үймж байс­ныг манай сонин мэдээлсэн. Та эсвэл Онц байд­лын шта­бынхан тэнд юу болж байс­ныг очиж үзээгүй юү?

-Би очоогүй. МҮОНРТ очиж байд­лыг олон нийтэд харуулсан байх. Сониноос чиний ярьж байгаа мэдээллийг уншиж байсан. Гэхдээ тэнд саатуулагдсан хүмүүсийн нэрсийг тухай бүрт нь жагсаагаад гадаа нь хадаж байсан байх. Яг манайхан тэнд очоод байдлыг мэдээлсэн зүйл байхгүй.

-Үймээний үеэр таван хүн амиа алдсан тухай мэдээл­лийг хэзээнээс олон нийтэд өгсөн бэ?

-Хүн нас барсан асуудлыг цагдаагийн байгууллага гаргаж ирсэн. Онц байдал тогтоосны дараа хэргийн газрын үзлэгийг цагдаагийн байгууллага хийсэн шүү дээ. Тэр үеэр буудуулсан хэд хэдэн хүн байгааг тогтоосон. Мөн Гэмтэл согог судлалын төвөөс буудуулсан хүний тухай мэдээлэл цагдаагийн байгууллагад ирсний дагуу цагдаагийнхан очсон зэрэг асуудал байгаа. Улмаар энэ тухай мэдээллийг холбогдох байгуул­лагуудад нь мэдээлж, шалгалт эхэлсэн.

-Мэдээллийн хэрэгслээр хэзээ нь мэдээлсэн юм бэ?

-Гурав хоногийн дараа мэдэгд­сэн. Онц байдлын штабаар энэ мэдээлэл дамжиж мэдээлээгүй. Тиймээс ч би энэ тухай яриагүй. Намайг ярьсан яриагүй сонинуу­даар мэдээлэгдчихсэн байсан.

-Та бодит байдлыг ярьсан гэж байсан. Тэр бодит байдалд чинь таван хүний амь ороогүй юу?

-Орсон. Эрнэдэт хүний амь нас хохирсон асуудалд харамсалтай байна. Энэ хэргийг шалгаж байна гэж Онц байдлын хоёр дахь өдөр мэдээлсэн. Дараа нь энэ хэрэгт хэн ч бай хуулийн дагуу хариуцлага хүлээх ёстой гэж хоёр ч удаа хэлсэн шүү дээ.

-Цагдаагийн байгууллага хэр­гийн газарт ажилласнаас болж нотлох баримтууд уст­сан. Улсын ерөнхий прокуро­рын дэргэдэх Мөрдөн бай­цаах алба хэргийн газар хам­гийн түрүүнд ажилласан бол буруутанг тогтоочих байсан гэх яриа байдаг.

-Анхан шатны шалгалтын бүх баримтыг Улсын ерөнхий прокуро­рын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албанд шилжүүлсэн гэж ойлгодог. Гэхдээ нэгдүгээрт, би энэ хэргийг шалгаагүй. Хоёрдугаарт, шалгаж байгаа хэргийн талаар ярих бо­ломжгүй. Хэрвээ нотлох баримтыг устгаж, далдалсан бол албан тушаалын гэмт хэрэг болно.

-Та Онц байдлын үед эрдэнэт хүний амь эрсэдсэнд хэн ч бай хариуцлага хүлээх ёстой гэж мэдэгдсэн юм байна. Гэтэл өнөөдрийг хүртэл бу­руутныг тогтоогоогүй байна?

-Хэргийг шалгаж буруутай этгээдэд хариуцлага хүлээлгэх ёстой. Тавын таван хүний амь. Хэн бугай ч бай хариуцлага хүлээх ёстой.

-Үймээний үеэр Улаанбаатар зочид буудалд таныг "Манай намын ялалт мандтугай" гээд виски тулгаж байсан гэдэг. Үнэн үү?

-Үүнийг А.Баатархуяг ярьсан байна лээ. Тэр өдөр би энгийн хувцастай хэд хэдэн телевизэд мэдээлэл өгч өнжсөн тухай ярьсан шүү дээ. О.Магнай бүр намайг АНУ руу явуулахгүй байх асуудал гарга­сан. Виз гаргахыг хориглох ёстой гэсэн 15 хүний олонхи нь О.Маг­найд холбогдох хэргийг шалгаж, хянаж байсан хүмүүс. Бүр шүүгч ч байгаа. Энэ бол өс хонзон шүү дээ. Ийм хүн эрх мэдлийн өндөрлөгт гарвал яаж ч мэднэ.

-Таныг МАН-ыг сайн хам­гаалс­ныхаа төлөө цагдаа­гийн хурандаа цолоор шаг­нуулсан гэх юм билээ?

-Надад хамгийн хэл амтай ирсэн цол бол хурандаа. Дэд хурандаагаас хурандаа болох хугацаа зургаан жил байдаг. Би цагдаагийн байгууллагад 30 гаруй жил ажиллахдаа 20 гаруйд нь удирдах ажил хийсэн. 2008 оны долдугаар сарын 1-ний үйл явдал ч болсон, миний цол авах хугацаа ч болсон. Ерөөсөө л цаг хугацаа давхацсан хэрэг. Миний ажил үйлс, амьдралыг миний хамт олон, намайг таньдаг хүмүүс мэднэ дээ.

Намайг ЦЕГ-ын Хэвлэл мэдээллийн төвийг тэргүүлэх үед нийгэмд хүнд хэцүү явдал их гарсан. Багануурт арав гаруй хүн архинд хордож амиа алдлаа, "Долдугаар сарын 1" боллоо. Ямар үеэр нь энэ албыг тэргүүлж байна вэ ч гэж боддог. Намайг бүр "муу мэдээ" гэж сонинд бичиж байлаа. Та нарын асуудаг нь гэмт хэрэг, хэв журмын зөрчил. Миний ярьдаг ч тийм юм байна. Т.Ганди сайд хүртэл "Чиний нэр чинь сайхан юм аа. Ярьдаг зүйлээс чинь болоод "муу мэдээ" гэдэг болчихсон байна" гэж байсан. Гэхдээ би аль болох муу зүйл ярихгүй байх юмсан гэдэж боддог.

-Хавар бүрт л жагсаал, тэм­цэл болдог. "Гал үндэстэн"-ийхэн хүртэл таныг "Машин­тай чинь хөмөрчихнө" гэж дарамталж байсан.

-Тийм хандлага мэдээж сайхан санагдахгүй. Хэрэг дээрээ "дол­дугаар сарын 1" битгий давтагдаа­сай л гэж хууль тайлбарлаж явдаг. Иргэний хувьд "Гал үндэстэн"-ийхний уул усаа гэсэн тэмцлийг дэмждэг. Жагсч, цуглаж байгааг нь хэзээ ч буруу гэхгүй. Гагцхүү хуу­лийн хүрээнд л тэмцээсэй. Тайван бус хүмүүс янз бүрийн ааш авир гар­гадаг. Тэр бүрт цагдаагийн албан хаагч тэвчээртэй байх ёстой.

-"Долдугаар сарын 1"-ээс хойш цагдаа нар үймээний үеэр яаж ажиллах талаар нууцаар бэлтгэл их хийдэг болсныг муу зүйл зөгнөлөө гэж дүгнэх хүн ч байна.

-Бэлтгэл, дадлага хийж байгаа нь үнэн. Дадлага, сургуультай байж аливаа асуудлыг хохирол багатай туулах болно. Иргэдээ амар тайван байлгахад цагдаагийн байгууллага бэлэн байх ёстой.

-Үймээний үеэр гэмтэж бэрт­сэн цагдаа нараа удирдла­гууд нь яагаад тоодоггүй юм бэ. Бүр ажлаа өг гэж дарам­талдаг гэсэн.

-Тоогоогүй гэж хэлж болохгүй. Боломжоороо тусалж байгаа. Ажил үүргээ гүйцэтгэж яваад эрүүл мэндээрээ хохирсон алба хаагч­даа хаяна гэж байхгүй. Гэхдээ цаг­даагийн байгууллагын тусгай шаардлага гэж бий. Эрүүл мэндийн хувьд тэнцэхээ боливол группт ороод бүрэн эдгэснийхээ дараа эргээд ажилдаа орох боломжтой шүү дээ. Сэтгэл байвч бие нь ажлаа дийлэхгүй бол хэцүү шүү дээ.

-Муугаар бодоход, "Долду­гаар сарын 1"-тэй адил үймээн боллоо гэхэд цаг­даагийн байгууллага бэлэн үү?

-Тийм явдал давтагдахгүй гэж боддог. Битгий давтагдаасай ч гэж олон хүн хүсч байгаа.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР
С.НОМИН-ЭРДЭНЭ

Эх сурвалж "Өдрийн сонин"