Д.Тэрбишдагва: Ерөнхий сайдыг огцруулах хэмжээний бодитой үндэслэл харагдахгүй байна

Монгол Улсын Шадар сайд Д.Тэрбишдагватай ярилцлаа.

-МАН-ынхан Ерөн­хий сайдыг огцруулах асуудал тавьж байна. Энэ тал дээр МАХН-ын дэд даргын хувиар, Засгийн газарт ажил­лаж байгаа Шадар сай­дынхаа зүгээс ямар байр суурьтай хандаж байна вэ?

-МАХН бол ардчил­лын зарчмаар ажилла­даг нам учраас  асуудлыг нухацтай ярилцсаны үнд­сэн дээр олонхийн сана­лаар шийдвэрээ гаргана. Харин Шадар сайдын хувьд өнөөдөр Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд орол­­цож, улс орноо хөг­жүүлэх шинэчлэлт, өөрч­лөлтийн төлөө ажиллаж байна. Ялангуяа өөрийн­хөө хариуцсан зургаан агентлагийн үйл ажил­лагааг сайжруулж, бусад салбаруудад үлгэр жи­шээ болохуйц хариуцла­гатай болгохын төлөө зүтгэж байна. Энэ чиглэ­лийн эхний алхмуудыг ч хийсэн. Ард түмэндээ хүнд суртал гаргаж, авли­гын нүдээр ханддаг тэр байдлаас төрийн захир­гаа­ны байгууллага, ал­бан хаагчдыг холдуулж, иргэдээ "Хаан"-д дээдлэн харьцдаг болгох зорил­гын дор өөрийн хариуц­сан салбар бүрт дор­ви­той өөрчлөлтүүдийг хий­хийг хичээж байгаа.

Саяхныг болтол бид стандарт бус Засгийн га­зар гэдэг ярианд бүр дас­чихсан байлаа шүү дээ. Үүнийг өөрчилж, аливаа бүхнийг ёс горимд нь оруу­лахын төлөө ажил­лаж байна.

Засгийн газарт орж ажилласнаар шударга ёсыг тогтоож, үүрэг ха­риуц­лага, сахилга баттай ажиллах чиглэлээр бид­ний хийж байгаа ажил нийгэмд сайн үр дүн авч­рахад нөлөөлж байгаа гэдэгт итгэлтэй байгаа. Засгийн газар болохгүй бүхнийг өөрчлөн шинэч­лэхийн төлөө шат шатан­даа хичээн зүтгэж байгааг шударгаар хэлэх ёстой. Мэдээж алдаа дутагдал байгаа л байх. Үе, үеийн Засгийн газруудад то­хиол­дож л байсан зов­лон бий. Өргөс авч бай­гаа юм шиг бүхнийг сай­хан болгож амжихгүй шүү дээ. Манай Засгийн газар эрүүл саруул сайхан ний­гэм, сайн эдийн засагтай улс орныг хүлээж аваа­гүй болохоор эмчлэх, эрүүлжүүлэх ажил маш их байна.

-Ерөнхий сайдыг огц­­­­руулах асуудлыг УИХ-аар хэлэлцвэл танай намынхан эсрэг талд кноп дарахгүй юм байна гэж ойлгож болох уу?

-Манай намын Гүй­цэтгэх зөвлөлөөр асууд­лыг хэлэлцэж эцсийн шийд гаргаагүй учраас тэгнэ, ингэнэ гэж хэлэх боломжгүй. Шадар сай­дын хувьд өнөөдөр энэ Засгийн газраас гарна, ажил нь муу явж байна гэж хэлэх эрт байна. Өнөөд­рийг хүртэл хариуц­лага­тай ажиллахын төлөө л хичээж байна. Энэ Зас­гийн газрын үйл ажилла­гааны алдаа, оноог шу­дар­га үнэний дэнсэн дээр тавиад алдаа нь дийлж байгаа бол тэр асуудлыг ярих л ёстой. Асуудлын гол нь Засгийн газрыг огцруулах, үгүйдээ биш, дэвшүүлсэн зорилтууд, үйл ажиллагаа, ажлын үр дүн нь ард түмний эрх ашигт нийцэж байна уу, үгүй юу гэдэгт байх ёстой болов уу. Мэдээж сөрөг хүчний зүгээс элдэв өө сэв хайх сонирхол байж л байгаа. Тэгэх ч ёстой. Хэрэв УИХ, ард түмэн, манай намынхан энэ Зас­гийн газар хангалтгүй ажиллаж байна гэж үзэж, дүгнэж байгаа бол миний хувьд  албан тушаалтай зууралдаад суух сонир­хол байхгүй. Тийм ёс сур­та­хуунаар хүмүүжээгүй. Ажлаа өгөхөд бэлэн бай­на. Ер нь бол Засгийн газрын гишүүд өдөрт дор хаяж 12 цаг ажиллаж бай­гаа. Бямба гаригт ч ажил­лаж байна. Ням гаригт хариуцсан салбарынхаа үйл ажиллагаатай танил­цаж зохих арга хэмжээгээ авдаг. Тиймээс Засгийн газрын гишүүдэд амрах цаг байдаггүй. Энэ байд­лаар бид төр, түмнээ ман­лайлан, төрийн сайн ал­бан хаагчийн үлгэр дуу­райллыг үзүүлэхийг зорьж байна.

-Ерөнхий сайдыг огц­руулах үндэслэ­лүүд нь хэр бодитой санагдаж байгаа вэ?

-Ямар үндэслэлүүд тавьсныг харж амжаагүй байна. Миний сонссо­ноор бол зөвхөн Ерөнхий сайдыг огцруулах асуу­дал тавилаа гэж ойлго­сон. Үүнийг манай нам ч өөрсдийн түвшиндээ  су­далж үзээд байр сууриа тодорхой илэрхийлэх байх гэж бодож байна.

-Гадаадын хөрөнгө оруулалт буурч байна, эдийн засаг өсөлтгүй  болсон нь Засгийн газ­рын буруу гэж үзээд байх шиг байна л даа?

-Тэр шүүмжлэлийг зөв­хөн МАН-ынхан хэ­лээд байгаа юм биш. Би сая Сонгинохайрхан дүүр­гийн 32 хороогоор явж 6000 гаруй иргэд­тэй уулзаж тэдний санал хү­сэлтийг сонслоо. Мөн "Шу­­дарга ёс" аяны хү­рээнд баруун, зүүн, төвийн бүсийн аймгуудад зөвлөгөөнүүд хийж ард иргэдийнхээ үгийг сонс­лоо. Үнэхээр ард түмний амьдрал өнөөдөр хүнд хэцүү, сайжрахгүй байна.  Гадаадын хөрөнгө оруу­лалт буурсан нь бодит үнэн шүү дээ. Гэхдээ ин­гэж буурах үндэс шалт­гаан хэзээ, аль Засгийн газрын үед тавигдсан бэ гэдгийг бас тунгааж, ялгаж салгаж авч үзэх  хэрэгтэй.  Мэдээж Оюу толгой, Та­ван толгойн гэрээг засч сайжруулах ажлыг энэ Засгийн газар хийхийг оролдож байгаа нь дээрх нөхцөл байдалд нө­лөөлж байгаа. Гэхдээ анх­наасаа тэр гэрээнүүдийг зөв, шударга хийчихсэн бол ийм байдал үүсэхгүй л байсан. Тэр маапаан буд­лиантай гэрээний асууд­лыг тухайн үед нь бидний хэсэг нөхөд ярьж, засаж залруулахыг шаар­­­­даж, УИХ-ын тог­тоол хүртэл гаргуулж байс­ныг хүмүүс мартаа­гүй байх.

-Бүтээн байгуу­лал­тын ажил эхлэхгүй бай­на гэдэг шүүмжлэл ч бий...

-Өвлийн тэсгим хүйтэн улирал одоо л дуусч урин дулаан цагтай золгох гэж байна шүү дээ. Үнэндээ Монгол Улсад бүтээн бай­­гуулалтын ажил дө­рөв­дүгээр сарын дунд үеэс л эхэлдэг. Тиймээс тавдугаар сараас эхлээд  энэ Засгийн газар юу хийх нь бодитоор харагдаад эхэлнэ дээ.

-Тэгэхээр Ерөнхий сайдыг огцруулах асуу­дал цагаа олоогүй гэж үү?

-Үүнийг асуудал тавь­сан хүмүүсээс нь асуувал дээр байх.

-Үнэхээр МАН-ынх­ны яриад байгаа шиг Ерөнхий сайд огцрох­доо хүртэл муу ажилла­сан гэж та үзэж байгаа юу?

-Аливаа шүүмжлэлийг бид хүлээж авч, сонсох хэрэгтэй л дээ. Гэхдээ Засгийн газрын танхимд сууж байгаа, дотор нь ажиллаж яваа хүний ху­вьд Ерөнхий сайдаа огц­рох ёстой гэж хэлэх нь одоогоор зүйд нийцэхгүй. Өөрөөр хэлбэл, миний хувьд Ерөнхий сайдыг огцруулах хэмжээний бо­дитой үндэслэл хараг­дахгүй байна. Засгийн газар бол кабинетын зарч­­­маар ажилладаг бай­­­­гууллага. Үнэхээр болохгүй бүтэхгүй, хууль зөрчсөн үйлдэл хийсэн бол хэнбугай ч огцрох ёстой. Гэхдээ Шинэч­лэ­лийн Засгийн газар мэрийж ажиллаж байгаа. Хэрвээ огцрох ёстой гэдэг үндэслэл би олж харсан бол заавал хүнээр хэлүү­лээд чичлүүлээд  байх шаардлагагүй. Н.Алтан­хуягаа чи огцор, үгүй бол бид огцоръё гээд хэлчих­нэ. Н.Алтанхуяг  бол улс төрд олон жил болсон туршлагатай улстөрч, ажилсаг Ерөнхий сайд гэж би хэлнэ.

-Хаврын чуулганы нээлтийн хуралдааныг МАН, МАХН-ынхан хаяад гарсан.  Тэгэхэд сайдын албан тушаал авсан нөхдүүд суугаад үлдлээ гэдэг шүүмж­лэлийг намаасаа сонсч байгаа гэсэн...

-Бусад сайд нар нь суугаад үлдэж байхад Тэрбишдагва ганцаараа гараад явлаа гэсэн зэм­лэлийг нөгөө талаас авч байгаа. Би бол МАХН-ын дэд дарга. Тиймээс на­мын нөхдийнхөө шийд­вэ­рийг дагах учиртай. Намын даргаа шоронд суулгачихаад надад хамаагүй гээд суувал ёс жудаггүй хэрэг болно.
Тэгээд ч би Засгийн газрыг эсэргүүцэж УИХ-ын чуулганаас  гараагүй. Хэл­мэгдүүлэлтийг жиг­шиж байгаагаа илэр­хийлж гарсан юм.

-МАН-ынхантай хамт гараад явах бай­сан юм бол яах гэж тэр намаас гарсан юм бэ гэдэг асуулт гарч ирэх­гүй юу?

-Миний баримталдаг хамгийн гол зарчим бол шударга үнэний төлөө байх. МАН-ын удирдла­гад гарсан цөөн хэдэн нөхөд хууль журам, ёс суртахууныг улан дороо гишгэж эхлэхээр нь тэд­нээс салсан. Энэ салаа замын эхэнд мөнгө, эрх мэдэлд хэт дулдуйдсан хэдхэн хүн байгаа шүү дээ. Тэд МАН-ыг хувийн компани шигээ үзэж, өөрс­дийн эрх ашгаа гүй­цэлдүүлэх хэрэгсэл бол­гон ашиглах болсноор бидний дунд үзэл санаа­ны зөрчил үүссэн. Намын хамт олон жирийн гишүү­дэд буруу байхгүй. Чуул­ганыг эхлээд орхиж гар­сан нь манай намын­хан шүү дээ. Ха­рин бидний араас  МАН-ын­хан гарч ирсэн. Хэн нь хэнийгээ дагасан, хэн нь түрүүлж үг хэлснийг бүгд харсан биз дээ.

-Чуулганы хурал­даа­ныг орхиж гараагүй хүмүүсийг Н.Энхбаяр даргын гэргий дарамт­лаад байгаа юм уу?

-Мэдэхгүй. Намын дарга, ерөнхий нарийн бичгийн дарга, гүйцэтгэх товчооны гишүүд энэ на­мыг хамтын хүчээр удир­даж байгаа. Тиймээс Н.Энх­баяр даргын гэр­гийн асуудал тусдаа.

-Ер нь Н.Энхбаяр дар­­гыг суллуулж ча­дах­гүй байна гэдэг ханд­лагатай дарамт намын зүгээс ирдэг үү?

-МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр улс төрийн хоригдол мөн гэдгийг гад­на, дотнын хүний эрхийн байгууллагууд хэлчихсэн шүү дээ. Намын дарга нь улс төрийн хэлмэгдүү­лэлтэд өртөж, шоронд  хоригдчихоод байхад намын дэд дарга хүнд байдалд байлгүй яахав.  Н.Энхбаяр гэдэг хүнийг хэлмэгдүүлэх ажил өнөө­дөр ч зогсоогүй,  үргэл­жилсэн хэвээр байна. Түүнийг шоронд хорьс­ноосоо хойш нэг ч удаа салхинд гаргасангүй.  Дэл­­хий нийтээрээ шо­рон­гийн хоригдлыг сал­хи­луулдаг журамтай.  Мон­голын шоронд хориг­дож байгаа хүмүүс ч өдөрт ядаж нэг цаг сал­хилдаг биз дээ. Гэтэл энэ журам Н.Энхбаяр даргад үйлчлэхгүй байна.

Тэр бурхны тухай ном орчуулъя гэдэг хүсэлт өөрөө тавиад байгаа юм билээ. Тиймээс өрөөнд нь нэг компьютер оруулах гээд хоёр сар хөөцөл­дөөд дийлэхгүй байна. Хууль зүйн сайд, Ерөнхий сайд,  Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газар нь зөв­шөөрсөн.  Ингээд яг өрөө рүү нь оруулах дээрээ тулахаар АТГ зөвшөө­рөхгүй гэдэг шалтгаанаар дахиад хойшилчихож байна. Дэлхий нийтээрээ  өнөөдөр хоригдлууд зу­рагт үзэж байна, сонин хэвлэл уншиж байгаа. Н.Энхбаяр даргын өрөөнд  компьютер оруу­лах нь үүнтэй л адил. Түүний компьютерт гадаг­шаа ертөнц рүү нэвтрэх боломжгүй тусгай прог­рамм суулгана. Зөвхөн интернэт рүү орж юм ун­ших, word дээр юм бичих зориулалттай компьютер өгье гээд байгаа юм. Гэ­тэл зөвшөөрөхгүй байна шүү дээ. Өнөөдөр Энх­баяр гэдэг хүн ялтан бол­сон учраас АТГ-т хамаа­гүй болсон баймаар юм.  Ийм ярвигтай асуудлууд байсаар байхад  "Бид хамтарсан Засгийн га­зарт орчихсон юм чинь та нарыг танихгүй" гэж на­мынхандаа хэлэх эрх байхгүй. Намын нөхдүүд ч хэлэх зүйлээ хэлэх эрх­тэй. Тийм учраас дарамт гэхээсээ илүү улс төрийн амаргүй нөхцөлд ажил­лаж байна.

-Гэхдээ та Н.Энхбая­рын төлөө Засгийн газарт ороогүй биз дээ?

-Би Н.Энхбаярын тө­лөө Шадар сайдын ажил хийгээгүй гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Намын нөхөд надад итгэл өгч Шадар сайдын ажилд оч гэсэн. Тэр дагуу л энэ албыг хашиж байн. Нөгөө та­лаар МАХН-аас хэлмэг­дүүлэлтийн эсрэг явуулж байгаа үйл ажиллагааг бас зөвөөр ойлговол сайн байна. Бид зөвхөн Н.Энхбаяр гэдэг хүний төлөө яваад байгаа юм биш, ерөөсөө "хэлмэг­дүүлэлт" гэдэг нийгэмд амь бөхтэй оршсоор бай­гаа бусармаг зүйлийн эсрэг л тэмцэж байгаа юм.

-МАХН-ын дарга Н.Энх­баярын анх ба­ривч­лагдсан газар хана босгож байгаа нь ямар учиртай юм бэ?

-Тэр бол хэлмэгдүү­лэлтийг эсэргүүцэж хана босгож байгаа юм.  Мон­голд өнөөдөр болж бай­гаа хэлмэгдүүлэлт энэ хананаас цааш битгий гараасай, дахиад хэлмэг­дүүлэлт битгий болоосой гэдэг үүднээс хана босгож байгаа юм. Хэлмэгдүү­лэлт зогссон тохиолдолд энэ хана нурах ёстой.

-МАН, МАХН хоёр  ний­лэх тухай нэг хэсэг яригдсан. Ерөнхий­лөг­чийн сонгуульд хам­тарч орох асуудал яриг­даж байгаа юу?

-Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд хамтарна гэхээсээ илүү нэг угшилтай, үзэл баримтлал ижил төстэй намууд эх орон, ард түм­нийхээ  эрх ашгийн төлөө хамтарч ажиллах хэрэг­тэй. МАН, МАХН хоёр бол нэг угшилтай журмын нөхөд. Өнөөдөр бидэнд үндэсний эв нэгдэл гэдэг юм юу юунаас  чухал байна. Тэр байтугай эсрэг тэсрэг үзэл бодолтой на­мууд үүний төлөө хамтрах ёстой. Гэхдээ энэ хамтрал хуулийн хүрээнд л байх ёстой.

-Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших боломжтой таван хүнээ танай нам зарласан. Тэр дунд таны нэр бий. Хувь хүнийхээ хувьд танд дэвших бодол бий юу?

-Нам болгон Ерөнхий­лөгчийн сонгуульд нэр дэвших олон лидертэй гэдгээ зарлаж байна.   Ма­найд ч Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших чадвартай боловсон хү­чин олон бий. Монгол­чууд  ноён нуруутай,  ухаантай, эх оронч, шу­дарга, хүний мөс жудаг­тай хүнд хайртай шүү дээ. Ард нь аль нам байна гэхээсээ илүү хувь хүнийх нь мөн чанарыг харж сонгодог. Энэ үүднээс ард тү­мэн сонголтоо хийх биз. Ерөн­хийлөгчид ма­най намаас хэн нэр дэв­ших вэ гэдэг асуудлыг бага чуулганаар шийднэ. На­дад албан тушаалын амбиц байдаггүй. Ажил хий гэж итгэл хүлээлгэвэл ямар ч ажил оногдуулсан  түүнд нь эзэн болохын төлөө л зүтгэдэг.

-ОБЕГ-ын даргад өгөх ёсгүй байсан цол олгосон, хууль бусаар томилсон гэ­дэг асууд­лаар таныг Цэцэд өг­чих­жээ. Үнэхээр тийм зүйл болсон юм уу?

-Захиалгатай юм зөн­дөө явж байна. Тодорхой тайл­бар­лавал эхний асуу­­дал нь Гамшгаас хамгаалах тухай хуульд Онцгой байдлын асуу­дал эрхэлсэн байгууллагын төрийн тусгай албан хаагч нь Шадар түрүүчээс тэргүүн ко­мис­сар гэсэн цолны зэрэг­лэлтэй бай­хаар хуульчилж 2012 оныг хүртэл хэрэглэж ир­сэн. Хуульд нэмэлт өөрч­лөлт орж ахлагч нь онцгой байдлын дэд ахлагчаас ху­рандаа гэсэн цол хэ­рэглэхээр заасан. Намайг ОБЕГ-ын даргад цол ол­гох үед "Цол олгох журам батлах тухай" Монгол Улсын Ерөнхийлөг­чийн 2005 оны 51 дүгээр зар­лиг хүчин төгөлдөр бай­сан учраас түүний  хү­рээнд хуульд заасны да­гуу л  цол олгосон. Иймд Монгол Улсын Үндсэн хууль болон холбог­дох бусад хууль тогтоомжийг зөрчсөн зүйл байхгүй.

Хоёр­дугаар асуудал гэвэл Мон­гол Улсын Засгийн газрын тухай хуульд зааснаар аль ч агентлагийн даргыг Засгийн газрын гишүүн томилох эрх­гүй. Монгол Улсын Засгийн газар томилж, чөлөөлдөг. Харин Засгийн газрын гишүү­ний хувьд эрхлэх асуудлын­хаа хүрээнд хамаарч байгаа агентлагийн дар­гаар хэнийг томилох тухай санал л гаргах эрхтэй. Миний хувьд хуу­лиар олгосон эрхийнхээ хүрээнд саналаа гаргасан.

-Сүүлийн үед УИХ-ын зарим гишүүдийн нууц данс ил болж эхэллээ. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Эрэн сурвалжлах сэт­гүүлч­дийн олон улсын холбоо нууц данстай 130 гаруй мянган хүний нэрийг гаргачихсан юм билээ. Тэр дунд Монголоос  хэдэн хүн байгааг мэдэхгүй.  Ямар ч байсан С.Баяр­цог­тын нэр ил боллоо. Хүн данстай байж болно. Шударга хөдөлмөрөө­рөө мөнгө олоод түүнийгээ аль ч улсын банкинд данс нээлгэн хад­галуулах нь хүний эрх.  Харин тэр мөнгөө луйв­рын аргаар, эсвэл монгол­чуу­дынхаа баялгийг гадны­ханд өгч олж авсан бол байж болохгүй зүйл. Тиймээс УИХ-ын гишүүдийг нууц данстай эсэхийг шалгах хэрэгтэй. Төрийн өндөр алба хашиж байсан, одоо сайд, дарга хийж яваа хүмүүсийн дансыг шалгаж үзэх ёстой. Буруу аргаар олж авсан мөнгөө хадгалуулсан бол тодорхой хувийг нь Монголдоо авъя  л даа.

-Та тийм данстай юу?

-Байгаа, үгүйг нь шалгах л хэрэгтэй. Шударга байя л даа.

-Ерөнхий сайдыг Бурхан халдун ууланд төөрөхөд та газар дээр нь очсон гэл үү?

-Онцгой байдлын ерөн­хий га­зар Шадар сайдын эрхлэх асуу­далд хамаардаг. Энэ салбар бол үнэхээр ха­риуц­лагатай байхыг шаард­сан хүнд хэцүү ажилтай л даа. Яагаад гэвэл хүний амийг аврах ажлыг цаг минуттай уралдаж хийдэг учраас тэр. Энэ салбарыг өөрчилж, ажлыг нь сайжруулахын төлөө зүтгэж л байна.

Ерөнхий сайд төөрч, холбоо тасарлаа гэсэн мэдээг Төрийн тусгай хамгаалалттай газрын дарга Батбаатар ням гаригийн өдөр  над руу утас­даж хэлсэн. Түүнийг сон­соод би тэр даруй Ерөнхийлөгчид асуудлыг танилцуулсан. Ингээд улсын онцгой комисст хамаардаг хууль, хүчний байгууллагын хол­бог­дох хүмүүсийг орой 22.00 цагт цуглуулж яах вэ гэдгээ шуурхай ярилцаад шийдвэр гаргаж, газар  дээр нь өөрөө биечлэн очихоор явсан. Х.Тэмүү­жин сайд, Д.Бат-Эрдэнэ сайд хоёрт "Өнөө шөнө унтаж болохгүй шүү" гэдэг үүрэг өгөөд шөнө 12.30 цагт хотоос  машинтай гар­сан. Цаг агаар ер нь хүнд байсан л даа. Шөнөжингөө давхиад өглөө үүрээр Бурхан хал­дун уулын өвөрт очсон. Биднийг очсоны дараа араас нисдэг тэрэг ирж, уулан дээгүүр нисэж хайлт хийсэн. Аз болоход төөрсөн 70 хүн хоёр хэсэг болон тасарсан ч бөө­нөөрөө байсан. Тэгээгүй хоёр, гурваараа тасарч төөр­сөн бол цээжээр татсан их цасанд эрсдэх аюул бай­сан.  Ингээд аюул багатай тэр хүндрэлийг амжилттай давж гарсан шүү.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ