Фердинад Оссендовскийн “Хүн, араатан, бурхад”, “Ленин“, Эдуард Тополийн “Кремлийн эзэгтэй ,Саддам Хусейны “Забиба хаан хоёр”, Сергей Есениний “Сонгодог шүлгүүд“, Владимир Высоцкийн “Бухимдал”, Айн Рэндийн “Атлантын нуруу тэнийв“ роман зэрэг орчуулгын олон ном, “Сэтгэл хазгар биш бол…” шүлгийн номоороо уншигчдын эчнээ танил болсон сэтгүүлч, яруу найрагч, орчуулагч Ж.Нэргүйг “Ясан хуягт мэлхий их далайг зоримой“ гэсэн нэртэй нийтлэлээ номоо гаргасны дараахан уулзаж ярилцсанаа хүргэе!
.
За, Нэргүй ах, орчуулаад л байна уу?
Яахав дээ, цаасаа нухаад л…
Одоо яг юун дээр ажиллаж байна даа?
Хүмүүс дандаа л ингэж асуух болж. Надад очиж ганц нэг хуудас буулгаж өгөх нь үү?
Тэр нь ч юу юм. Хүмүүс ингэж асуугаад байгаа бол их л эрэлт хэрэгцээтэй хүн болж байгаа юм байна даа. Тэгээд л ямар сайхан ном гар дээр нь тавихыг хүлээгээд байхгүй юу. Нээрээ одоо яг юун дээр ажиллаж байна?
“Алтан ордны улсын яруу найраг” гэдэг юм нухаж байна. Жоохон ном оо, гэхдээ их адармаатай золиг.
Яасан сайхан юм. Ердөө сонсоогүй юм байна. Урьд нь Орос, Европын яруу найраг, эртний Хятадынх гээд зөндөө л олон юм орчуулагдсан. Харин Алтан ордных гэхээр ёстой шүлс гоожуулчихдаг байна шүү. Хэр сонин юм бэ дээ?
Тансаг аа, тансаг.
“Гэрэлт наран дор чамаас гайхам нь үгүй л шүү дээ, гийгүүлэгч минь ээ!
Гуниг, уйтгар хоёрт минь уух эм үгүй л шүү дээ, гийгүүлэгч минь ээ!” гээд л.
Дундад Азийн яруу найраг чинь ер нь ийм л байдаг шүү дээ. Тэр агуу найрагчдыг чинь сүүлд л монголчуудын түүхээр зүрхээ зүсүүлсэн Европын нөлөөний урлагийн түүхчид Дундад Азийнх гээд нэрлэчихсэн болохоос биш, дандаа л манай монголчуудын орхидос байсан байгаа юм. Зүч, Цагаадай, Батынхан чинь дэндүү хурдан эрлийзжээд бусдын идэш болчихгүй юу. Хайрын уянгын шүлгүүд нь бол бүр ч ярих юмгүй. Ер нь Алтан ордны улсын соёл урлагийн түвшинг Италийн Сэргэн мандалтын үетэй харьцуулах болоод байгаа шүү дээ. Яах аргагүй нэгэн үед зэрэгцээ хөгжиж, худалдаа, соёлын ойрын харилцаатай улсууд байж. Даанч Доголон Төмөрийн байлдан дагуулалтаас хойш оросууд бүгдийг нь устгачихсан байдаг. Тодорхой хэлбэл, Догшин Иванаас хойшхи хаадууд нь зарлиг гаргаад, тэр Сарай-Бэрх, Сарай-Бат гэх мэтийн гантиг цагаан хотуудыг нь нураагаад, тухайлбал, шинэ хот Астраханийг босгоход зориулж орд харшуудыг нь нураагаад, задлаад тийш нь зөө, барилгын материалаа зөвхөн тэндээс ав гээд зарлиг гаргачихсан юм билээ. Тэгээд яахав дээ, нураагаад л, шоргоолж шиг зөөгөөд эхлэхгүй юу. Манайхан орос цэргүүдийн хуарангуудыг нураагаад зөөчихсөнтэй л адилхан. Маш сайн шатаалттай тоосгыг нь бүр XIX зууны сүүл үе хүртэл ухаад, зөөгөөд, тээвэрлээд л байсан юм билээ. Тэр бүдүүлэг гэгдэх Монгол гүрний өвдөг дор байсан тухайгаа хүн төрөлхтний ой дуртгалаас арчих хаант Оросын төрийн бодлого. Муу нэртэй коммунистуудын ч буруу биш.
Тэр номоо хэзээ гаргах вэ?
Хэзээ гэдгийг нь хөх тэнгэрээс бууж ирэх хөлгийн хурд л мэддэг байх даа. Энэ муу үсэн доорхи саарал бодис чинь жилээс жилд л ширхэг ширхгээрээ илжрээд байдаг юм шив дээ. Нийгмийн бачуурал ч онгодын минь хөлгийг бас үргээчихээд байх юм. Дараа нь тэгээд юугаараа, яаж хэвлүүлэх вэ гээд мөнгөний эрэлд таваргаж эхэлнэ. Энэ хавартаа л санаа байна.
Тан шиг хүнд ном хэвлүүлэх зардал эрж хайхын хэрэг байдаггүй байлгүй дээ. Баабар, та хоёрыг л номын мөнгөөр баяжиж байдаг улс гэх юм байна шүү дээ.
Болтугай, болтугай. Номын цагаан буян их ээ, их хөөрхий, гэхдээ номын мөнгөөр баяжих байтугай, мөнгөждөггүй юм шүү дээ. Би л лав. Номын мөнгө гэдэг бол бороо шиг дусагнаад байхаас биш, вагон цемент шиг сархийгээд ороод ирдэг зүйл биш. Долоо хоногтоо ч юм уу, сардаа нэг удаа тарваганы нүх шиг номын дэлгүүр тойрч “хавхаа эргээд”, цуглуулсан хэдээрээ амьжиргаагаа залгуулж л байна, хөөрхий. Эрхбиш хэвлүүлсэн хэд маань овоо тоотой юм болохоор “олны олон таван цэн” гэдэг шиг, болох юм аа, болох юм.
Уучлаарай, үгийг тань таслачихъя. Та ер нь хэдэн ном орчуулав аа?
Хэлэхгүй ээ, тоо нь дуусчихна.
Тэгээд цааш нь…
Дараачийн шинэ номоо гаргах болохоор хэвлэх үйлдвэрт бэлнээр нь аваачаад төлчих юман дээр хэзээний л гацчихна шүү дээ, би чинь. Өөр орлогогүй болохоор олсон хэдээрээ ходоодоо хуураад дуусгачихна. Аз болоход олон жил андалдсаных, тэгээд ч Чойномын өвийг хадгалдаг, хамгаалдаг “Өд” сан гэсэндээ хэвлэлийн “Жикомпресс” компанийн захирал Д.Ганболд надад хааяа зээлээр хэвлээд өгчихдөг юм. Одоо л гэхэд бэлэн юм гурав, дөрвөөрөө хэвтэж л байна.
Баабарын хувьд би юугаа мэдэхэв дээ. “Адмон”-ы Энхбат тэр хоёрыг төрийн яамны хийж чадаагүй юмыг ч хийж байгаа маш том соён гэгээрүүлэгч нар гэдгийг л мэднэ.
Нэг үеэ бодвол номыг ч уншдаг болж дээ. Оссендовскийн “Хүн, араатан, бурхад”-ыг чинь ёстой шууруулдаг гэж ярих юм билээ.
Тэрнийг чинь би анх хэвлээд нэг бүрийг нь 3000-аар зарж чаддаггүй байлаа шүү дээ. 1000-ыг хэвлүүлээд олонхийг нь бэлэглээд дууссан байх. Одоо дажгүй ээ, 5 дахь удаагаа хэвлүүлчихээд байхад номын дэлгүүрүүд авчраад өгөөч гээд л утасдаад байдаг юм. Хатуу хавтастай, 20 мянгын үнэтэй болчихоод байхад шүү дээ. Ном чинь ер нь удаандаа л нэр хүндээ чирж ирдэг юм байна.
Орчуулагч та нарын үнэлгээ ч их нэмэгдсэн байх даа. Таныг л гэхэд Айн Рэндийн “Атлантын нуруу тэнийв” романыг орчуулсныхаа төлөө 2 өрөө байр авсан гэж бичээд байдаг болсон.
Тэгсээн, тэгсэн. Мансардных ч гэлээ сайхан байр. “Хар гэртээ хаан, бор гэртээ Богд” гэж нэг үг байдаг биз дээ. Дорнодоос орж ирснээс хойш 17 жилийн хугацаанд 8 удаа нүүж-сууж байж өөрийн гэсэн орох оромжтой болсон минь тэр. Тархиа ширгэтэл суусны минь хөлс. Харин яагаад тэрнийгээ дурдаад байдаг юм бэ гэхээр орчуулгын үнэлэмж, орчуулагчдын ажлын хөлсийг л нэмэх гэсэн санаагаар зарлаад байгаа хэрэг шүү дээ. Тэр чинь 110 хэвлэлийн хуудас ном. Тийм хэмжээний юмны орчуулгын хөлсийг тэр жишгээр тогтоог гэсэн хатгаас байхгүй юу. Ирээдүйн орчуулагч нарт хэрэгтэй. Нарийн учрыг нь мэдэхгүй атаачид нь болохоор тэгж байгааг маань “Юм үзээгүй амьтан онгирлоо” гэдэг юм гэнэ лээ. Тэгж л байна биз, атаа нь хөдлөөд байвал өөрөө орчуулаад 5 өрөө авах нь яасан юмб. Эсвэл эх хэл дээр нь л уншиж байна биз.
Яруу найргийн орчуулга чинь ч, түүх соёлын ном чинь ч, энэ “Атлантынх” шиг эдийн засгийн номын орчуулга чинь ч ялгаагүй сайн болсон байдаг. Гэтэл ердөө л нэг муу техникум төгссөн байдаг. Яаж чадаж байна аа?
Яаж чадаж байгаа нууцаа хэлчих үү?
Харин тэг л дээ.
Нэг үе би инженершүү санаатай юм байлаа. Ус, сувгийн ерөнхий засварчин гэсэн үг л дээ. Тэгээд ажилчдынхаа дунд “Сайн засварчин хүнд усан онгоц, оёдлын машин хоёр адилхан” гэсэн хэлц үг бий болгох гэж оролдсон юм. Юуг ч хамаагүй засаж чадах ёстой гэсэн тушаал. Тэрнийгээ л өөр дээрээ туршиж байна шүү дээ.
Орчуулгын чадлыг ч их харах болж. Тийм үү?
Тэгдэг болсон юм шиг байна. Номын өндөр соёлтой ертөнцөд бол сайн зохиолчоо дундаж орчуулагчаас доогуур үздэг тал бий. “Муу орчуулагч дундаж зохиолчоос илүү” гэсэн үг ч байдаг. Ямартаа л, яруу найргийн орчуулгыг өөрийнх нь уран бүтээл гэж үзэхэв дээ.
Бүр орчуулсан шүлгийг нь бичсэн эзнийг нь гэж үзээд үү?
Харин тэгэлгүй яахав дээ. “Яруу найргийн орчуулга хийнэ гэдэг нь яруу найрагчтай нь өрсөлдөнө гэсэн үг” гэсэн Пушкины голч үг бий. Итгэхгүй байвал интернетийн сонгодог хуудаснуудаас эр, хай! Сонгодог вэйбсайтуудаас нь. Гадаадын үе, үеийн гайгүйхэн шиг орчуулагч нарт өгдөг дүгнэлтийг унш, уран бүтээлийн жагсаалтыг нь олоод үзчих!
Одоо чинь ер нь Монголын байтугай, хүн төрөлхтний уран бүтээл мухардаж эхлээд байна. Дорж, Дулмаа хоёрын хайрын явдал хэнд ч сонин биш. Уншигчдын оюуны хэрэгцээ түүнээс даваад гарчихсан. Ухаан, чадвар хоёрыг нь нэмж өгдөг бичлэг нь ч мартагдсан. Тиймээс л гадаадын гайгүй юмнууд руу ус үзсэн ангасан үхэр шиг дайрч байгаа хэрэг. Хаа сайгүй. Сайн юм гэж сайтар мартагдсан хуучин юмыг хэлнэ. Түүх рүүгээ эргээд хөгжиж байгаа нь тэр. Цаг үеийн шалгуурыг давсан юм л хүн төрөлхтөнд нэмүү ухаан өгдөг. Харин манайхан бол нэмүү оюуны ухааныг биш, нэмүү өртгийн татварыг л ноёрхуулах болж дээ.
Уран бүтээлчдийн дотроос орчуулагч-дыг л хамгийн хүнд хөдөлмөр эрхэлдэг улс гэдэг. Тийм юм уу?
Мэдэхгүй… Лав л яруу найргийн орчуулга тэгтлээ их хүнд биш. Үргэлжилсэн үгийнх нь л адармаатай.
“Үгийн эрэлд хатаж үйлээ үзэх шиг хэцүү юм алга” гэж та хэлсэн бил үү?
Тэгж хэлдэг шүү. Ер нь орчуулагчдыг хамгийн ганцаарчилсан хөдөлмөр эрхэлдэг гэж нэрлэж болно. Чи бод л доо, яруу найрагч хүн л гэхэд олонтойгоо нийлж архидаж, дарвиж байгаад хэдэн гайхалтай мөр олоод авчихна, гэтэл бид чинь толь бичгээс өөр зөвлөх ханьгүй улс. Шадар цэрэг маань бол харин авъяас гээч юм байх. Гэсэн атлаа архины наймаачнаас долоон дор амьдардаг улс. Хохь нь, хохь нь. Чийдэнгийн гэрэл дор ёлтойж, цахим бичүүрийн дэлгэцээр нүдээ сохолж, дэлхийн шилдэгүүдийг монголчууд руугаа шидэж байгаа мөртлөө. Тэглээ, тэглээ гээд, Цэдэндорж шигээ л золбин нохой шиг үхчихнэ. Энэ бол гашуун ч гэсэн үнэн үг шүү. Айн Рэндээр шинэчлэгдэж байгаа атлаа оюун руу нь орж ирж байгаа юмны хэмжээг ер нь хэн ч анзаардаггүй юм шүү дээ. “Ухаан маань уншсан номноос биш, өөрийнхөө сайнд тэгширчихлээ” гэж андуурцгаадаг юм. Энийг л, орчуулагч нарын эс үнэлгээг л би жаахан эргэцүүлээсэй гэсэндээ элдвийн юм яриад ад үзэгдээд байдаг байх.
Бодоод байхад, нээрээ харамсалтай юм аа.
Миний хувьд бол харамсалтай биш, ирээдүй хойчид л харамсалтай байж мэднэ.
Та чинь бас орчуулагчийн хажуугаар сайн сэтгүүлч хүн юм байна шүү дээ. Сая би “Ясан хуягт мэлхий их далайг зоримой” гэсэн шилдэг нийтлэлийн чинь номыг уншлаа. 10-20 жилийн дараахийг яг л зөнч шиг харсан юм их байна. Юмыг мэдэцтэй бичнэ гэдэг л энэ байх. Таны тэр номонд байгаа “Боловсролоо хулхидсан засгийн газар”, “Наран гаригийг захирах гэж хөглөсөн нь”, “Бүлэг дээрэмчдийн эх орон”, “Алтан шаахай өмсөвч алцан майга чинь хэвээрээ” гэх мэтийн нийтлэлүүд чинь ч агуу юм аа.
Зөрүүлээд би асууя, “шилдэг” гэж хэн дэвэргэж байгаа юм? Би тэрэндээ “Задгай голдуу нийтлэлүүд” гэсэн давхар нэр өгсөн байгаа биз дээ? Арай ч тэгж сагсуурахгүйгээ мэднэ ээ. Доторхи нь яахав дээ, хүмүүсийн сэтгэлгээг л өөрчлөх хатгаасууд шүү дээ. Манайх чинь эрх чөлөө, эдийн засгийн хувьсгалаа улаан цусны дусалгүй хийчихсэн мөртлөө сэтгэлгээний хувьсгал хийж чадахгүй таварцаглаж уначихаад, тээглэж хэвтчихээд байна шүү дээ.
За баярлалаа. Ярилцлагынхаа төгсгөлд хэвшмэл болсон нэг асуулт тавъя. Ирээдүйн орчуулагч, сэтгүүлчдэд хандаж юу хэлэхсэн бол?
“Номыг унших биш, үмхэл. Юмыг харах биш, имхэр” гээд хэлчих үү дээ.
.
Ярилцсан Д.Уярал
Нөхөрсөг шогийг зураач А.Бат-Эрдэнэ
No comments:
Post a Comment