"Улстөрчид хэт оролцвол инфляци өсдөг"

“Ярилцах танхим” -ынхаа энэ удаагийн зочноор Монголын банкуудын холбооны ерөнхийлөгч, эдийн засагч М.Болдыг урилаа. Түүнтэй олны хүлээлт болсон эдийн засгийн зарим асуудлаар ярилцсан юм.

-Инфляци он гарснаас хойш нэлээд тогтвортой байх хандлага ажиглагдаж байна. Үндэсний статис­тикийн хорооноос бүр хурд нь саарч байгаа талаар мэ­дээлсэн. Гэтэл олны дунд бий болсон үнэн, ху­дал мэдээлэл ялангуяа улс­төрчдийн янз бүрийн байр сууринаас үүдээд ирэх тавдугаар сард инфляци өсчихвий гэсэн айдас байна?

-Нэг зүйл онцолж хэлье.

Улстөрчид, Засгийн газар аж ахуйн асуудалд хэт оролцсоноос болоод инфляци өсөх гол шалтгаан болж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр Засгийн газрын төсвийн хуваа­ри­лалт хэт муу, зарлага их, хувийн салбараар дамжуулдаггүй, мөн төр хамгийн муу менежер байдгаас болоод үр ашиг муутай хөрөнгө их бий болж байна. Түүнчлэн төр засгийн сувгаар хуваарилж байгаа хөрөнгө  эдийн засагтаа эргээд хүнд дарамт авчирч инфляцийг өсгөчихдөг. Үүнийг бууруулъя гэвэл төсвийн зарлагыг багасгах ёстой. Өнөөдөр манай улсын зарлага бараг 50 хувьд хүрээд байна.

-Тэгэхээр төсвийн зарлагыг яг хэдэн хувьд байлгавал эдийн засагт халгаа багатай байдаг юм бол оо. Тухайлбал гадны хөгжингүй орнуудад? 
-Өндөр хөгжилтэй, инфляци бага байгаа орнуудыг ажиглахад төсвийн зарлагын хэмжээ нь ердөө 20-30 хувь л байдаг. Өөрөөр хэлбэл үр ашиггүй зарцуулах мөнгөн хө­рөнгө бага байх тусам инфляци нь доогуур хувьтай байна. Төсвийн мөнгөн хөрөнгө яагаад үр дүнгүй зарцуулагдаад байна вэ гэхээр та бүхэн ч мэдэж байгаа хавтгайрсан халамж буюу иргэддээ хэт өгөөж­гүй, бараажаагүй бэлэн мөнгө та­раах хувилбарыг улстөрчид гол болгодог. Эцсийн дүндээ тэд цөөн хэдэн үйлдвэрлэгчид, тат­вар төлөгчдийн мөнгийг үрэн та­ран хийж, улс төрийн зорилгоор зарцуулж байгаагийн илрэл юм. Мөн инфляцийн өсөлтөд нөлөөлж буй бас нэг том шалтгаан нь эдийн засгийн бүтцийн гажуудал. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр энгийнээр хэлэхэд хатуу, зөөлөн дэд бүтэц манай оронд маш сул дорой хөгжсөнтэй холбоотой. Тодруулбал цахилгаан, авто зам, ложистик муу хөгжсөн мөн бараа үйлчилгээний хангамжийн тогтолцоо буюу төв­лөрсөн, тогтвортой, нэгдсэн бод­лого байхгүйгээс болоод Засгийн газрын хийсэн ажил нь байнга зөрж, бараа, бүтээгдэхүүний догол­долд орж ирсэн. Үнийн хөөрөгдөл гарах байдал яг үүнээс болдог гэхэд болно. Хамгийн гол нь эдийн засагт байх ёстой дээрх эд ангиуд одоо алга учраас бугуйн цагтай харьцуулахад байнга эргэж байдаг хүрд нь ажиллахгүй байна гэсэн үг. Тиймээс инфляци доошоо нэг оронтой тоонд орно гэхэд бэрх л дээ.

-Түүнчлэн Монголбанк бод­логын хүүгээ дахиад нэг хувиар буурууллаа. Ер нь бодлогын хүү гэдэг ойлголт манай оронд сайн хэрэгждэггүй гэх яриа бий?
-Монгол Улсад мөнгөний хомс­дол байхад тодруулбал банкны салбарт буй 100 төгрөг тутмын 25 хувийг нь зээлийн эргэлтээс хасаж төв банкинд юмуу Засгийн газрын үнэт цаасанд барих шаардлага тавьж байгаа нь өнөөгийн эдийн засагт байж болохгүй хувилбар. Манай улсад мөнгө хүрэлцэхгүй байгаагаас болж Засгийн газар га­даадад бондоо зарж мөнгө олж ирээд байгаа биз дээ. Гэтэл дотроо гүйлгээнд буй өчүүхэн хэмжээний мөнгөнөөс 25 хувийг нь эргэлтэд оруулахгүй байна гэдэг нэг талаараа эдийн засгийн гажуудал үүсгэдэг. Ер нь бодлогын хүүгийн нөлөө бага учраас гажуудал бий болдог. Харин түүний оронд улс төсвийн зардлаа танаад ихэнх хөрөнгө оруулалт, мөнгөн хөрөнгийг хувийн хэвшлээр дамжуулж эдийн засгийн эргэлтэд оруулбал илүү оновчтой, инфляци ч буурна.

-Нөгөөтэйгүүр төр засгаас инфляцийн өсөлтөд гол нөлөө үзүүлдэг махны үнийг бууруулах, тогтвортой байлгахын төлөө нөө­цийн махыг бэлдэж олон жилийг ардаа үдлээ. Энэ хувилбар ингээд удаан оршин тогтноод байх нь хэр зүйтэй юм бэ?
-Махны асуудал дээр ингэж толгой гашилгаж байгаа нь үнэхээр Монголын эмгэнэл юм. Дэлхий дээр нэг хүнд хамгийн их мах ногддог орон. Гэсэн атлаа олон улсын зах зээлээс өндөр үнэтэй мах иддэг бас нөөцийн мах бэлддэг нь үндэсний эмгэнэл. Дотооддоо махыг ингэж бэлдэж буй нь эдийн засгийн ойлголтоороо нэг худалдан авагчаасаа нөгөө худалдан авагч нь авчихдаг. Түүнчлэн Засгийн га­зар энэ асуудал дээр оролцоод байх шаардлагагүй. Түүний оронд гадагшаа гаргахад бодлогоо чиг­лүүлж, ариун цэвэр, агуулах, гаа­лийн татвар, хяналтын ситем, тарифын болон тарифын бус аргад ан­хаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл махны гадаад худалдаан дээр чиглэж ажиллах цаг ирлээ. Дотоодын махны зах зээл дээр Засгийн газар хувийн хэвшилтэй шахцалдаж, оролцоод байх хэрэггүй. Үүнээс гадна мах бэлтгэгчдийн монополийг зад­лах, энэ зах зээл дээр илүү их өрсөлдөөнийг өрнүүлэх, мөн бо­ловсруулах үйлдвэрийг хувийн хэвшлийг дэмжих журмаар барих нь зүйтэй. Ингэхдээ тэднийг за­хиргааны болон зээлийн эргэн төлөлтийн байдал дээр нь дэмж­лэг үзүүлж болох юм. Тэгж байж гэмээнэ махны нийлүүлэлт тогтворжино шүү дээ. Бид тагтан дээрх махаа зүсэж идээд байдаг соц нийгмийн үеийг халах нь чухал.

-Түүнээс гадна өнгөрсөн жил төв банк инфляцийг буу­руу­лахын тулд бодлогын хүүгээ нэмээд байсан. Гэвч төдийлөн сайн үр дүнд хүрч чадаагүй. Харин Монголбанк өнгөрсөн гу­равдугаар сард 13,25-12,5 хувьд бууруулахтай зэрэгцээд инфля­цийн хурд саарч байгаа талаар Үндэсний статистикийн хороо мэдээлж байв. Чухам энэ сааралт юуны үр нөлөө байж болох вэ?
-Үүнд маш олон хүчин зүйл бий. Гэхдээ төсвийн зарлага буур­сан болохоор инфляцийн хурдад эергээр нөлөөлсөн. Түүнчлэн улир­лын эдийн засагтай манай орны хувьд энэ өвөл орлого харьцангуй буурсан болохоор бэлэн мөнгө хэвийн хэмжээнд байлаа. Өнгөрсөн жилийн хувьд уул уурхайн сал­бараас орж ирсэн бараажаагүй мөнгөн хөрөнгийг халамж хэл­бэрээр зарцуулснаас болоод эр­гээд үнийн өсөлт, инфляцид нөлөөл­чихөж байсан.

-Ер нь инфляцийг бууруулахад үйлдвэржилтийг дэмжих хэрэгтэй гэдэг. Гэхдээ манай орны хувьд жижиг дунд үйлдвэрлэл рүү хэт их мөнгө хаяж байна. Өмнөд Солонгос шиг ч юмуу олон улсад өрсөлдөх хэмжээний томоохон компаниудаа түрүүлж хөгжүүлбэл эдийн засгийг аваад явчих боломжтой талаар учир мэдэх хүмүүс ярьдаг. Харин таны хувьд?
-Жижиг, том үйлдвэр нэг нэ­гийгээ үгүйсгэнэ гэсэн туйлшрал байж болохгүй. Үр ашигтай л бол аль аль нь ажиллаж байж эдийн засагт илүү тулгуур болно. Гэхдээ төрөөс дэмжинэ гэх хуучирсан нэр томъёог халах цаг ирсэн. Яагаад гэвэл ямар ч ашиггүй, явцгүй байгаа үйлдвэрт бидний татварын хэдэн төгрөгийг зүгээр өгчихдөг. Тэр үйлдвэр нь урт хугацаанд амьдрах чадваргүй байдаг. Харин тэрний оронд хамгийн ирээдүйтэйд нь дэмжлэг үзүүлэх нь зөв хувилбар байх. Мөн манайхан том үйлдвэр, компаниудыг түрүүлж хөгжүүлнэ гээд яриад байдаг. Энэ нь онолын хувьд байж болох ч Монгол Улсын хувьд хий дэмий ярианаас цаашгүй байна. Хамгийн гол нь жишээ, тооцоогоор батлах ёстой биз дээ. Тэгж байж илүү бодитой болно.

-Мөн АНУ ч юм уу, гадны бусад хөгжингүй орнуудад Үнийн комисс, бүр эдийн засагчдын зөвлөл, зарим оронд нь тусгай яам хүртэл байдаг. Манай улсад ийм зөвлөлийг байгуулбал ямар вэ?
-Үнийн хувьд нэн түрүүнд улстөрчид оролцох ёсгүй. Хэрэв үүн дээр төр дуугаараад ирвэл хөндлөнгөөс боомилох асуудал гарч ирдэг. Бид хэт мартамхай улс юм шиг санагддаг. Учир нь бүтэн 70 жилийн турш үнэ зохицуулж хор уршгийг нь мэдэрч ирчихээд одоо дахиад үнийн зохицуулалтад төр оролцоно гэвэл тийм ч сайн зүйл болохгүй.

-Монголбанкны ерөнхийлөгч Н.Золжаргал энэ онд инфляцийн түвшинг найман хувьд хүргэнэ гэсэн төсөөллийг хэлсэн. Чухам эл амлалт тооны хувьд байж болох ч эдийн засагт хэр бодитой байх юм бол?
-Тооны хувьд боломжтой. Гагцхүү бодитой болгох ажлаа хийх хэрэгтэй. Ингэхийн тулд дээр дурьдсан эдийн засгийн бүтцийн гажуудлыг арилгаж, засварлах нь нэн түрүүний асуудал. Ингэж байж инфляцийг урт хугацаанд нэг оронтой тоонд барьж чадна.

-Түүнээс гадна уул уурхайн бүтээгдэхүүнээс олох орлого сүү­лийн үед нэлээд муудаж бай­гаа талаар судалгааны бай­гуул­лагаас онцолсон. Гэхдээ үнээс илүүтэйгээр хөрөнгө оруулагчид гараа татах байдал ажиглагдаж эхэллээ. Үүнийг та юу гэж харж байна вэ?
-Монголын төр засгаас гаргаж байгаа шийдвэрүүд залгамж ха­лаагүй байдгаас болж хөрөнгө оруулагчид гараа татахад хүрсэн. Өөрөөр хэлбэл өмнө нь гаргасан шийдвэрүүд эрс өөрчлөгдөж тэд­ний итгэлийг эвдэж байгаа нь их нөлөөлсөн. Нөгөөтэйгүүр шийдвэр гаргагчдын өөр хоорондоо уялдаа­гүй, зөвшилцөлгүй гаргасан шийд­лээс болж өөх ч биш булчирхай ч биш зүйл өнөөдрийн манай нийгэмд бий болчихсон байна. Мэдээж хэрэг энэ бүх хариуцлагагүй байд­лын эцсийн үр дүн нь улсын нэр хүндийг гад­ныханд огцом унагачихлаа. Шинэ Засгийн газар маш яаралтай га­даадын хөрөнгө оруулалтын хууль, тогтоомжиндоо өөрчлөлт оруу­лахгүй бол хөрөнгө оруулалт цааш­даа ч буурах болно. Бүтээн бай­гуулалтын улирал эхлэх гэж буй энэ үед цаг хугацаа их алдаж байна. Тэгэхээр одооноос ярихгүй бол намар, өвөл хөрөнгө оруулат орж ирэхгүй шүү дээ.
-Манай зарим улстөрчид “Бид Хятадад хямдхан ч гэсэн нүүрсээ өгч байх хэрэгтэй. Учир нь тус улс манайхаас им­портын нүүрсний хамааралтай болтол бид бүтээгдэхүүнээ өгөх хэрэгтэй” гэдэг. Өөрөөр хэлбэл 40 жилийн дараа ч юм уу, нүүрсний хэрэглээ бараг байхгүй болох мэдээ бий?

-Эдийн засгийн хувьд ямар ч үр ашиггүй, алдагдалтай энэ байр суурь муу хариулт байна.

-Монголд зээлийн хүү хэт өндөр байгаа учраас бизнесийн салбарын хүрээ тэ­лэхгүй байна гэдэг. Үүнд та ямар хариулт өгөх вэ?
-Хамгийн энгийнээр хэлэхэд эдийн засаг тогтворгүй мөн урт хугацааны хөрөнгө оруулалт, хад­галамж байхгүй байна. Түүнчлэн хадгаламжийн хүү бас өндөр бо­лохоор зээлийн хүү ч гэсэн тийм хэмжээний байдаг. Эдийн засагчид энэ талаар өчнөөн хэлдэг. Даанч шийдвэр гаргагчид нь яаж тусдаг юм бүү мэд. Тиймээс миний хувьд нэг их дэлгэрэнгүй хариулмааргүй байна.

Ярилцсанд баярлалаа. Танд ажлын амжилт хүсье.

Л.БААТАРХҮҮ
"УЛС ТӨРИЙН ТОЙМ" сонин