Л.ЭРДЭНЭЧИМЭГ: ЕРӨНХИЙЛӨГЧ ХҮҮХДҮҮДТЭЙ ОЙР ХҮН УЧИР БИДНИЙ САНАЛЫГ ДЭМЖСЭН ГЭЖ БОДОЖ БАЙНА

УИХ-ын гишүүн Л.Эр­дэнэчимэгийг “Ярилцах тан­хим”-даа урьж ярилцлаа.

-УИХ-ын эмэгтэй гишүүдийн санаачилсан Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хуулийн төслийг УИХ-ын эрэгтэй гишүүд нэлээд эсэргүүцсэн. Тиймээс уг хуулийн төслийг дэмжээгүй. Тэгвэл Ерөн­хийлөгч Ц.Эл­бэгдорж та бүхний санаачилгыг дэм­жиж бай­гаагаа илэр­хийлж, мөрийн хөтөлбөртөө тус­гасан байна билээ?

-УИХ шинээр бүрэлдсэн өдрөөс эхэлж эмэгтэй гишүүд маань Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хуулийн төс­лийг санаачилж, өргөн барьж эхэлсэн. Гэвч хуулийн төслийг маань УИХ-ын эрэг­тэй гишүүд дэмжихгүй өнөөг хүрснийг хүмүүс мэдэж бай­гаа байх. Тиймээс бид энэхүү саналаа Ерөнхийлөгч  Ц.Эл­бэг­доржид танилцуулж, дэмжлэгийг хүлээсэн. Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж    эхээсээ олуулаа.

Нөгөөтэй­гүүр, хүүх­дүүдтэй ойр байдаг хүний хувьд бидний саналыг дэжсэн байх. Ерөнхийлөгч өөрөө 20 гаруй өн­чин хүүхдийг өсгөж байгаа учир  хүүхдүүдийг цэцэрлэгт хамруулах нь ямар их асуудал дагуулдгийг өөрийн биеэр мэдэрсэн юм шиг санагдсан шүү. Тиймээс ч бидний саналыг мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан гэж бодож байна.

-Тодруулбал ямар асуудлыг мөрийн хөтөл­бөртөө тусгасан юм бэ?

 -Мөрийн хөтөлбөрийнхөө 2.18-д “Сургуулийн өмнөх насны хүүхэд асрах үйлчилгээ, бичил цэцэрлэг, түүний стандарт шаардлагыг хуульчилж дэмжинэ. Хоёр хүртэлх насны хүүхдийг гэрээр харах, 2-5 хүртэлх насны хүүхдийг цэцэрлэгт хамруулах бодлого, санаачилгыг дэмжинэ. Таваас дээш тооны хүүхэд асарч байгаа хүний ажлыг баталгаажуулж, гэрчилгээ олгоно. Энэ ажлыг УИХ-ын эмэгтэй гишүүдийн санаачилгад түшиглэж хэрэгжүүлнэ” гэж тусгасан байна билээ. Энэхүү мөрийн хөтөлбөрт нь эмэгтэй гишүүд төдийгүй эхчүүд, хүүхдүүд маань маш их талархаж байгаа.

-Дээрх заалтууд амьдралд бодит биелэлээ олох боломж хэр их байгаа вэ?

-Гэрээр хүүхэд харах үйлчилгээ бодит биелэлээ олох бүрэн боломжтой, нэн хэрэгцээтэй гэдгийг судалгаагаар баталсан. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд 2-5 насны бүх хүүхдийг хүүхдийн карттай болгоё гэж бид ярьж байгаа. Энэ картанд нь сар бүр 116 мянган төгрөгийг улсын төсвөөс шилжүүлэх юм. Өнөөдөр бол цэцэрлэгт явж байгаа хүүхдүүдэд л улсаас сар бүр 116 мянган төгрөгийг төсөвлөж байна. Гэтэл 2-5 насны 230 мянган хүүхдээс ердөө 150 мянган хүүхэд нь л цэцэрлэгт хамрагдаж байх жишээтэй. Үлдсэн 80 мянган хүүхдэд энэ мөнгөнөөс юу ч хүртэхгүй байгаа юм. Үүгээр үл барам цэцэрлэгт хамрагдаж чадахгүй байгаа 80 мянган хүүхдийг эцэг эхийнх нь аль нэг нь гэртээ харж, ажил хөдөлмөр эрхлэх цаг хугацаагаа алдаж, өрхийн орлого нь буурч байгааг хүн бүр мэдэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, тухайн өрх давхар, давхар хохирол амсаж байна гэсэн үг шүү дээ. Тиймээс бид 2-5 насны хүүхэд бүрийг хүүхдийн карттай болгож, улсаас үзүүлж байгаа тэтгэмжид бүрэн хамруулах хэрэгтэй гэж үзэж байгаа юм.

-Ингэснээр улсын төсөвт дарамт болох вий гэсэн айдас гишүүдийн дунд нэлээд байх шиг байна билээ?

-Бид   Боловсрол,   шинжлэх  ухааны яамныхантай хамтарч шаард­лагатай хөрөнгө мөнгөний тооцоог гаргасан. Улсын төсвөөс 300 гаруй тэрбум төгрөгийг хүүхдийн картанд жил бүр шилжүүлэх тооцоо гарсан. Өнөөдрийн байдлаар цэцэрлэгт явдаг хүүхдүүдэд зориулж жил бүр улсын төсвөөс 180 гаруй тэрбум төгрөгийг төсөвлөдөг юм билээ. Хүүхдийн картыг нэвтрүүлснээр цэцэрлэгт хамрагдаж чаддаггүй 80 мянган хүүхэд цэцэрлэгт явдаг хүүхдүүдтэй ижилхэн хангамж авах бололцоотой болох учир нэмэлтээр 120 тэрбум төгрөгийг жилд төсөвлөх шаардлагатай. Улсын төсөв сүүлийн жилүүдэд тэлж байгаа учир хүүхдүүдээсээ гар татах хэрэггүй байгаа юм шүү дээ.

-Тэгэхээр “хавтгайрсан халамжаас татгалзана” гэх уриал­га нэлээд асуудалтай болох биш үү?

-Хүүхдийн картнаас бэлэн мөнгө авах боломжгүй учир үүнийг хавтгайрсан халамж гэж олйгох нь өрөөсгөл болно. Энэхүү картанд орсон мөнгөөр хүүхдүүд цэцэрлэгийнхээ төлбөрийг хийх боломжтой болно. Өөрөөр хэлбэл, цэцэрлэгүүд улсын төсвөөс биш хүүхдүүдийнхээ картнаас хоолных нь мөнгийг авдаг болно гэсэн үг юм.

-Цэцэрлэгт хамрагдаж чадахгүй хүүхдүүд картан дахь мөнгөө хэрхэх юм бэ?

-Хуулийн төслийн маань нэрний гол утга учир энэ асуултад хариулт өгч чадах байх. Хүүхэд харах үйлчилгээний зорилго нь нэг ээж таван хүүхдийг гэрээрээ харах боломжийг бүрдүүлэх юм. Тухайлбал, хөршийн тань ээж ийм үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа бол та хүүхдээ цэцэрлэгт өгөхийн оронд хөршөөрөө харуулж болно гэсэн үг. 

-Энэ нь Ерөнхийлөгчийн мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан “Таваас дээш тооны хүүхэд асарч байгаа хүний ажлыг баталгаажуулж, гэрчилгээ олгоно” гэдгийн тайлбар гэж ойлгож болох нь ээ. Үүнийг илүү тодорхой тайлбарлаж өгөөч?

-Тийм. Тодорхой жишээн дээр тайлбарлаж өгье л дөө. Тухайлбал, гурван ээж нийлээд байр түрээслээд ч юм уу. Гэр хороололд байгаа тохиолдолд байшингаа тохижуулаад 15 хүүхэд харах боломжтой болно. Ийм хүмүүст гэрчилгээ олгож, батламжилсны үндсэн дээр хүүхдийн картнаас ажлынхаа хөлсийг авах юм. Хуулийг баталсны дараа хүүхэд харах үйлчилгээний ийм төрлийн цэгүүдийг маш олноор байгуулна. Ингэснээр ажлын байр нэмэгдэж, гэртээ байдаг хүүхдийн тоо багасах төлөв ажиглагдаж байгаа. Тухайлбал, эхний жилд гэхэд 5000 хүн, дараа дараагийн жилээс нь 15-20 мянган хүн ажилтай болох юм. Өөрөөр хэлбэл, цэцэрлэгт хамрагдаж чадахгүй байгаа 80 мянган хүүхдийн таван хүүхэд тутамд нэг хүн ажилтай, орлоготой болж байна гэсэн үг.

-Бичил цэцэрлэг байгуулах саналыг тань Ерөнхийлөгч дэмжиж, мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан байна билээ. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Таваас дээш тооны хүүхэд асарч байгаа хүний ажлыг баталгаажуулж, гэрчилгээ олгоно гэж дээр дурьдсан. Эдгээр хүмүүс үйл ажиллагаагаа өргөтгөөд жижиг, дунд үйлвэрлэлийг хөгжүүлэх сангаас зээл авах замаар ажиллаад ирэхээр бичил цэцэрлэг гэдэг ойлголт үүсээд байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр, бичил цэцэрлэг нь байгууллагын дэргэдэх цэцэрлэг байж болно. Байгууллагын дэргэд цэцэрлэг байгуулах боломж байгааг бид олж харсан. Тухайлбал, төрийн ордонд ажил хийж байгаа 400 гаруй хүний хүүхдийг харахад зориулсан цэцэрлэг төрийн ордонд байрлах боломж бий. Өнөөдөр байгууллагууд ажилтнуудынхаа хүүхдүүдэд зориулж дэргэдээ цэцэрлэг байгуулдаггүйн учир нь тус байгууллагын нуруун дээр маш их ачаалал ирнэ гэж айсандаа тэр. Харин бичил цэцэрлэг байгуулах хөрөнгийг нь улсаас шийдээд өгчихвөл энэ асуудлаас зугтахгүй болох юм. Тэгэхээр тус байгууллагад ажилладаг цэцэрлэгийн насны хүүхэдтэй хүн ажилдаа ирэхдээ хүүхдээ цэцэрлэгт нь өгчихөөд орой ажлаа тараад хүүхдээ аваад харих боломжтой болно. Нөгөөтэйгүүр, өнөөдөр 40-өөс дээш насны эмэгтэйчүүдэд ажил олдохгүй байгаа энэ нөхцөлд тэр хүмүүст ажлын байртай болох олон сайхан боломж бий болно. Хүүхэд харах үйлчилгээнээс гадна бид Олуулаа хуулийн төслөө Ерөнхийлөгчид танилцуулсан. Ерөнхийлөгч маань энэ бүхнийг дэмжихээ илэрхийлсэнд баяртай байгаа.

-Олуулаа гэдэг нэрнээсээ эхлээд сонирхол татсан хуу­лийн төсөл шиг санагдлаа. Хуулийн төслийнхөө талаар танилцуулахгүй юу?

-2.8 сая хүн амтай монголчууд маань ойрын хэдэн жилдээ багтаж хүн амаа өсгөх шаардлагатай гэж бид үзэж байгаа юм. Өнөөдөр Монгол Улсын нийт гэр бүлийн 40 гаруй хувь нь нэг хүүхэдтэй байна гэсэн судалгаа гарсан. Гурван хүүхэдтэй айл ердөө зургаан хувийг эзэлж байгаа. Тиймээс бид монгол айл бүрийг гурван хүүхэдтэй болчихоосой гэж хүссэний үндсэн дээр энэхүү хуулийн төслийг боловсруулсан. Ингэснээрээ эмэгтэй хүнийг хүүхэд төрүүлэх үүрэгтэй хүн гэж хэлж байгаа юм биш шүү. Тэр ч утгаараа хүүхдээ төрүүлэхийн хажуугаар өөрийн гэсэн хүсэл мөрөөдлөө биелүүлэх боломжийг эмэгтэйчүүддээ олгохыг хүссэн юм. Үүний тулд эхчүүдийг зургаан сартай жирэмсэн байх үеэс нь эхлээд бэлэн мөнгө болон хүнсний талоны тэтгэлэг олгож эхлэх гэж байгаа. Мөн хүүхдээ төрсний дараа хоёр нас хүртэл нь гэртээ харж байгаа ээж юмуу аавыг нь цалингийн доод хэмжээний 50 хувьтай тэнцэх хэмжээгээр эхний ээлжинд цалинжуулахаар тооцоолсон. Энэ нь 0-2 насны хүүхдээ гэртээ хараад сууж байгаа эхчүүдийн дэмжлэгийг маш ихээр хүлээж байна. Ялангуяа малчин эмэгтэйчүүд маань талархлаа ихээр илэрхийлсэн. Монгол Улсын иргэнийг төрүүлээд, гэртээ өсгөж байгааг бид ажил хийж байна гэж тооцох ёстой гэж үзсэн. Тиймээс Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нь 50 хувиар хөнгөлж, гурван жилийн хугацаанд ажлын байрыг нь хадгалж байя гэж хуулийн төсөлдөө тусгаж байгаа.

-Хүүхдээ хоёр нас хүртэл нь гэртээ харж байгаа эх, эцгийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 50 хувьтай тэнцэх хэмжээгээр цалинжуулна гэлээ. Энэ бүхэнд хэчнээн төгрөг хэрэгтэйг тооцоолсон уу. Ийм нөхцөлтэй хүмүүс хэр их байдаг юм бол оо?

-Жилд 60 гаруй мянган хүн төрж байгааг бид судалгаагаар тогтоосон. Цаашид энэ тоо мэдээж нэмэгдэх байх. Бид үүнийг л хүсэж байгаа шүү дээ. Энэ хуулийг баталчихвал хүүхэд төрүүлэх хүсэлтэй эмэгтэйчүүдийн тоо ч нэмэгдэх нь тодорхой гэж бодож байна. Тэгэхээр жилд 60-80 мянган хүн төрнө гэж үзэхээр жилд 100-200 тэрбум төгрөг шаардагдах байх. Өнөөдөр төсвийн орлого хангалттай байгаа үед бид хүн амаа өсгөх бодлого баримтлахдаа тодорхой хэмжээгээр хөрөнгийг төсөвлөх шаардлагатай гэж үзэж байна.

-Ярилцсанд баярлалаа. Танд амжилт хүсье.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                               Р.Сарангоо

http://www.demparty.mn

А.Урангоо: Маш цөөхөн хүнтэй учраас хүн бүр харьцангуй ачаалалтай байж улс орон маань хөгжинө

Хилийн чанадад ажиллаж байгаа  монголчуудыг эрх орондоо ирж ажиллахад нь тусалдаг Алтангэрэлийн Урангоо гэх бүсгүйтэй ярилцлаа. Тэрээр АНУ-ын Колорадогийн Их Сургуулийг улс төр-олон улс судлалын мэргэжлээр төгссөн Одоо “Mongolia Talent Network” компанийн “Ambassador”-оор сонгогдон ажиллаж байгаа хөдөлмөрч бүсгүй юм.

-Ингэхэд та яагаад энэ олон жил гадаадад байсан юм бэ?

-Миний хувьд Америкт найман жил амьдарсан. Колорадогийн их сургуулийг 2011 онд төгсөөд Монголдоо ирсэн. Өмнө нь Сингапур, Малайзад Английн консулын сургуульд сурч байлаа. 

-Ер нь хэзээ Монголдоо ирэхээр төлөвлөж байв?

-Монголдоо ирж амьдарна гэж боддог байсан ч яг хэзээ гэдгийг шийдэж чадахгүй байсан. Суралцаж байх хугацаандаа Америкийн засгийн газрын төсөл хэрэгжүүлэгч гэрээт төслийн албанд дадлагын оюутнаар удаан хугацаанд ажилласан. Ингэж туршлага хуримтлуулсан учраас Монголдоо ирээд ажиллахад алзахгүй гэж бодож байлаа. Болохгүй бол буцаад явна даа гэсэн давхар бодолтой байсан. Яг бат итгэлтэй шийдэж чадахгүй байтал аав минь өнгөрсөн жил бурхан болж айлын том охины хувьд ээждээ хань болохоор эх орондоо ирсэн. 

-Аав тань өөд болоогүй бол эх орондоо ирэх байсан уу?

-Ирэх байсан байх. Залуу хүний хувьд нэг хэсэгтээ гадаадад мэргэжлээрээ ажиллахад алдах зүйлгүй гэж бодож байлаа. Монголдоо ирээд хүний нөөцийн компанид ажилд орсноор одоогийн хөдөлмөрийн зах зээлийг илүү судалж чадварлаг боловсон хүчнүүд Монголд үнэхээр хэрэгтэй байгааг олж мэдсэн. Өнгөрсөн жил эдийн засаг 17.5 хувь өссөн. Энэ өсөлтөө дараагийн таван жил хадгалж чадах юм бол Монголын хөдөлмөрийн насанд хүрсэн бүх хүмүүс дээр нэмэгдээд гадны 60 мянган ажилчин хэрэгтэй болно гэсэн судалгаа гарсан байгаа.

Хүний нөөцийн салбарт ажилдгийн хувьд бид одооноос гадаадад байгаа боловсон хүчнээ татах хэрэгтэй гэж дүгнээд "Эх орондоо эргэж ирцгээе" төслөө эхлүүлсэн. Гадаадад байгаа Монголчууд маань нийт хүн амын 10%-г эзэлж байна. Тэд Монгол дахь ажлын байрны талаарх мэдээлэл маш муу байдгаас болоод эх орондоо ирэх шийдвэрээ гаргаж чадахгүй байгаа юм. Үүнийг би гадаадад удаан амьдарсан хүний хувьд мэдэж байна. Тиймээс энэ талаарх мэдээллийг тэдэнд хүргэж эхэлсэн. Тэдэнд Монгол дахь ажлын байрны талаарх мэдээлэл өгч бодит ажлын байрны санал тавьж байгаа. Мөн олон жил гадаадад амьдраад Монголдоо ирээд хэрхэн амьдарч байгаа тухайгаа хуваалцах уулзалтууд хийсэн маань хүмүүсийн сонирхлыг их татдаг болжээ.

-Энэ ажлыг хийж эхэлснээс хойш хаагуур хаагуур явж, “Эх орондоо ирцгээе” уулзалтыг хийв?

-Америкийн Вашингтон, Чикаго, Денвэр, Сан Франциско, Сакраменто, Лос Анжелес гэсэн зургаан муж болон Солонгос, Япон, Хятад гээд нийт есөн удаагийн лекцийг зохион байгуулсан. Удахгүй долоо хоногоос Англи, Герман, Турк, Польш гээд Европын дөрвөн оронд лекцээ хийхээр замдаа гарах гэж байна. 

-Ингэж олон улсаар явахад багагүй зардал гарна. Зардлыг танай компани гаргадаг биз дээ. Эсвэл та хувиасаа гаргадаг уу?

-Би анх хувийн ажлаар явангаа Америк дахь Монголчуудтай уулзаж Монголын ажлын зах зээлийн талаар мэдээлэл өгч юм. Энэ маань яваандаа хүмүүсийн ам дамжаад бусад улс орнуудаас урилга ирэх болсон. Америк дахь уулзалтыг би өөрөө зардлаа гаргасан, харин одоо лекц маань төслийн хэмжээнд очсон тул миний ажилладаг “Mongolia Talent Network”, “Хөгжил Трейд”  компани зардлыг хуваан гаргаж байгаа. 

-Уулзалтанд ихэвчлэн ямар хүмүүс оролцож байна?

-70 хувь нь оюутнууд, 30 хувь нь ажил хийж байгаа хүмүүс оролцож байгаа нь анзаарагдсан. Цаг давчуу явдаг учраас уулзалтанд ирж байгаа хүмүүстэй нэг бүрчлэн уулзах боломж гардаггүй. Нэг цагийн лекц маань чөлөөт ярилцлага маягаар 3-5 цаг үргэлжилдэг. Лекц маань гадаадад боловсрол эзэмших болон өөрийгөө хөдөлмөрийн зах зээл дээр хэрхэн сайн боловсон хүчин болгож бэлдэх вэ гэдэг сэдвээр өрнөдөг.

- Жинхэнэ дэлхий хэмжээний чадвартай хүмүүс нь ирдэггүй юм шиг санагдсан?

-Ер нь хаа газрын сайн сургуульд сурч байгаа болон чадварлаг боловсон хүчнүүдийг зарим том компаниуд тоочиглочихсон байдаг. Гадаадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдээд дотоодын компаниуд маань томроод бизнесийн цар хүрээ өсөөд эхлэхээр тэдэнд ажиллах чадварлаг,  олон улсад ажиллаж байсан туршлагатай боловсон хүчний шаардлага гарч ирсэн. Тэгэхээр “Эх орондоо эргэж ирцгээе” лекц маань ирэхгүй байгаа хүмүүсийн л шийдвэрт нөлөөлөх зорилготой юм. Манайх сая Англид долоон жил өндөр барилгын инженерээр ажилласан чадварлаг залууг эх орондоо авчирсан. Тэр залуу өндөр цалинтай олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн боловсон хүчин учраас “Blue Sky”, “Central tower” шиг олон өндөр барилгууд баригдана итгэж байгаа.

-Энэ хүмүүсийг Монголд ирэхэд нь юу саад болдог юм бол?

-Монгол дахь ажлын байрнуудын талаарх мэдээлэл дутмаг байдал. Хоёрдугаарт эх орондоо ирж ажиллаач гэж санал тавих, ятгах хүн байдаггүйтэй холбоотой. Засгийн газраас хэчнээн уриа гаргасан ч хувь хүмүүсийн шийдвэрт нөлөөлнө гэдэг амаргүй. Харин тэдэнтэй адилхан олон жил гадаадад амьдарсан хүмүүс Монголдоо ирээд амжилттай ажиллаж байгаа бодит жишээнүүд л тэднийг татах хөшүүрэг болох байх.

-Эх оронч сэтгэл дутаад ирдэггүй юм биш үү. Уг нь тэр чадвартай хүмүүсээ эх орон нь үгүйлж байна шүү дээ. Гэтэл тэд хувийн амьдралаа бодоод эх орондоо ирэхгүй байх шиг ээ?

-Би тэгж хардаггүй. Яах гэж гадагшаа явсан зорилго нь илүү чухал болов уу. Судалгаагаар гадагшаа гарсан Монголчуудын 41 хувь нь ажиллах, 38 хувь нь суралцах зорилгоор бусад нь солилцоо болон эрүүл мэндийн шалтгаанаар гарцгаасан байдаг. Уулзалтын үр дүнгээс харахад би мундагтаа олон хүмүүс цуглуулж лекц хийгээд яваад байгаа ч биш юм билээ. Эх орондоо ирж ажиллаж амьдрах хүсэлтэй хүмүүс олон байгаад уулзалтууд маань амжилттай болж байгааг сайн ойлгосон.

-Ер нь аль салбарт мэргэшсэн хүн дутагдалтай байна?

-Мэргэжилтэй гэхээсээ илүү мэргэшсэн боловсон хүчнүүд маш эрэлттэй байгаа. Барилга, уул уурхайн инженер, санхүү, хуулийн мэргэжилтнүүд Монголд их хэрэгтэй. Мөн сүүлийн үед хүний нөөцийн мэргэжилтнүүд бас их эрэлттэй болсон.

-Манай төрийн бодлого дэлхийн чиг хандлага, олон улсын харилцаатайгаа хэр нийцэж байгаа юм бол?

-Хүний нөөц талаасаа ард иргэд нь ажилтай орлоготой байх нь жинхэнэ бидний яриад байдаг эдийн засгийн өсөлт. Засгийн газрын бодлогоор нийгмийн халамжуудыг зөвхөн хэрэгтэй салбарт нь зориулж ажлын байрны тоог нэмж хүн бүрийг ажилтай орлоготой болгохыг хамгийн эхний зорилт болгон ажиллаасай гэж боддог.

-Манай үндэсний компаниуд дэлхий хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулахад юун дээрээ анхаарах хэрэгтэй байна?

-Олон улсын стандартад нийцсэн боловсон хүчнийг эх орондоо татаж тэдний оюуны хөрөнгө оруулалтыг Монголын хөрсөн дээр буулгах тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Монголд зүгээр нэг түц ажиллуулдаг байсан хүн дэлгүүртэй болохыг хүсч байна, гуанз ажиллуулж байгаа хүн ресторантай болохыг хүсч байна. Үндэсний том том компаниуд маань яах аргагүй гадаадын зах зээлийг сонирхоод эхэлсэн. Тэгэхээр дэлхийн стандартад нийцэн ажиллаж чадах боловсон хүчиндээ анхаарах нь хамгийн эхний алхам болов уу. Боловсон хүчин маань хамгийн гол капитал шүү дээ.

-Зах зээлийн хэмжээ, бизнесийн секторын хөгжлийн түвшин зэргээс харахад Монголд шударга, боловсролтой хүн амжилтанд хүрэхгүй байна гэж гадаадад ажиллаж байгаа залуус минь дүгнэдэг юм биш байгаа?

-Одоо тэр цаг үе өөрчлөгдсөн. Гадаадын улсад долоогоос дээш жил ажилласан байж ахлах түвшинд ажилладаг. Харин Монгол шиг хөгжиж буй оронд таван жилийн туршлагатай байхад ахлах түвшинд ажиллах боломж байна. Хэрвээ та доор хаяж гурван жил мэргэжлээрээ ажилласан туршлагатай бол гадаадад авч байгаа цалингаа Монголдоо авах боломжууд нээгдээд байна.

-Зүй нь гадаадад төгссөн, тэнд ажиллаж туршлага хуримтлуулсан, өндөр боловсролтой залуус маань төрийн байгууллагад ажилламаар. Гэтэл үнэндээ төрийн байгууллага цалингаасаа эхлээд, хүнд суртал гэх мэт асуудал нь үнэхээр чадвартай хүмүүсийг үргээгээд байх шиг. Гадны оронд төр засагт нь ямар хүмүүс ажилладаг юм бол оо?

-Гадаадад байгаа Монголчууд маань ирж л байвал сурч төгссөн мэргэжил, ажлыг нь туршлагаасаа шалтгаалаад хаана ажиллахаа сонгох нь тэдний эрхийн асуудал. Эх орондоо хэрэгтэй ажил хийхийн тулд заавал төрийн албан хаагч байх албагүй гэж боддог. Залуу хүмүүсийн хувьд салбар салбартаа тэргүүлэгчид байх нь чухал.

-Саяхан Монгол улсын иргэн Рио Тинто компаний зэсийн салбарын захирал болсон. Энэ нь нэг талаасаа бахархмаар ч, нөгөө талаас таны хийж хичээж байгаа зүйлийн эсрэг урсгал. Үүнтэй зэрэгцээд гадаадад ажиллаж байгаа залуусын хийж байгаа ажил, ярьж хэлдэг зүйлийг Монголд ойлгохгүй байна уу?

-Эсрэг урсгал гэж харахгүй байна. Миний хувьдаа санаа зовж явдаг нэг асуудал бол яг адилхан боловсролтой, яг адилхан туршлагатай Монгол мэргэжилтэн гадаад мэргэжилтэн хоёрын хөдөлмөрийн үнэлэмж харьцангуй байгаа явдал. Хөдөлмөрийн үнэлэмж гэж алга. Тиймээс анхнаасаа цалингийн үнэлэмжийг зөв тогтоох ажлыг бодлого боловсруулагчид хийх хэрэгтэй байна.

-Ер нь гадаадад ажиллаж байгаа өндөр мэргэжилтнүүдийн цалин нь төгрөгөөрбодвол дунджаар хэд байдаг вэ?

-Аль улс оронд ямар мэргэжлээр ажиллаж байгаагаасаа шалтгаалаад өөр өөр л дөө. Миний туршлагаас харж байхад гадаадаас ирсэн өндөр мэргэжлийн туршлагатай хүмүүс тэндээ авдаг цалингаасаа илүү цалингийн санал аваад Монголдоо ирж байгаа нь нэлээд ажиглагдсан.

-Гадаадад байгаа хүмүүсийн ирэх дургүй байгаа шалтгаанууд утаатай, түгжрэлтэй хот, стресстэй нийгэм, хүүхдийн хувьд баталгаагүй боловсрол гээд л хөвөрдөг байх.Энэ мэт сөрөг хүчин зүйлсийг та яаж эерүүлж, хүмүүсээ дуудаж байна вэ? 

-Тийм ээ, тэдний ирэхгүй байгаа гурван гол шалтгаан байдаг. 

1. Цалингийн дундаж үнэлэмж Монголд бага

2. Гэр бүлийн холбоо, жишээ нь гэр бүлээрээ гадаадад гарцгаасан юмуу гадны хүнтэй гэрлэсэн

3. Эрүүл мэнд, хүүхдийн боловсрол, түгжрэл, утаа, амьдралын стандарт

Тэгэхдээ Монгол улс харьцангуй хурдацтай хөгжиж байна. Бас нэг улс түүхэндээ нэг л удаа хөгждөг гэх үг ч бий. Энэ их бүтээн байгуулалт, эдийн засгийн хөгжлийн үед эх орондоо ажиллаж хувь нэмрээ оруулна гэдэг иргэн хүний үүрэг. Гадаадад нэгэнт хөгжсөн тогтсон системд ажиллаж байснаас Монголдоо ирж тэр системийг өөрсдөө бүтээж хувь нэмрээ оруулах алтан боломж байгаа гэдгийг хэлдэг юм.

-Гэхдээ л энэ олон сөрөг хүчин зүйл байхад жишээ нь “Зөгийн үүр” хөтөлбөрийг Монгол улс дотроосоо эхлүүлэх ёстой байсан юм шиг. Оросын Дубна, АНУ-ын Силикон хөндий гэдэг шиг цоо шинэ хот байгуулж, тэндээ эрдэмтэн мэргэдийг цуглуулж мэдлэг үйлдвэрлэдэг ч юм уу? Энэ тал дээр та төр засгийн албан тушаалтнуудтай санал солилцож байсан уу?

-Маш гоё асуулт байна. Хүн ам цөөтэй улс орны хувьд боловсон хүчний бодлого их чухал. Гадаадад байгаа Монголчууд нь эх орондоо ирж ажиллахыг сонирхоод эхэллээ. Боловсон хүчин гэсэн нэг төвлөрлийг бий болгох хэрэгтэй болов уу. Би боддог юм л даа... Монгол улс маань ядаж 30 жилийн том стратегийн төлөвлөгөө гаргаж ард түмэнд нээлттэй байлгах. 15 жилийн дараа Баянгол дүүрэгт ямар гүүр баригдах вэ, Ховд аймгийн хүн ам хэд хүрсэн байх вэ гэдэг ч юмуу. Тэрэн дээр үндэслэн намууд нь мөрийн хөтөлбөрөө гаргаад, ард түмэн нь тэр төлөвлөгөөг хэн хийж чадах дээр сонголт хийдэг байгаасай гэж. Монгол улсад маань эдийн засгийн солонгорсон хөгжлийн талаар ярьж эхэлсэн. Миний бодлоор нэг сая гаруй хөдөлмөр эрхлэлтийн насанд хүрсэн хүн амтай улсын хувьд хүний хөгжил дээрээ илүү анхаараасай гэж боддог юм. Миний санаачилсан гадаадад байгаа боловсон хүчнээ эх орондоо татах ажлыг дэмжиж залуучуудын оюуны хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулах гадны эрдэмтдийг урьж удаа дараагийн лекцээ зохион байгуулсанд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржид баярлаж байгаа.  

-Үнэхээр ирэх сонирхолгүй байна гэж бодъё. Ихэнх нь л тийм байгаа байх. Гэхдээ цахимаар Монголынхоо төлөө ажиллах боломж байгаа болов уу?

-Надад Монголдоо ирж ажиллах сонирхолтой хүмүүс эрс нэмэгдэж байгаа нь мэдрэгддэг. Магадгүй залуу хүний хувьд улс орондоо хэрэгтэй ажил эхлүүлсний маань бяцхан ч гэсэн үр дүн байж болох юм. Үнэхээр эх орондоо ирж ажиллая гэсэн залуустаа гадаад улс оронд зөвхөн боловсролоор зогсохгүй мэргэжил эзэмшээд тухайн улсынхаа соёлд суралцаад тэндээ ажиллаж туршлагажаад эх орондоо ирэх юм бол ажилд зуучлах байдлыг ямар ч байдлаар шийдэж болно. Цахим холбоогоор дамжуулан Монголдоо ирэхээсээ өмнө гэрээнд гарын үсэг зурж, эх орондоо ирэнгүүтээ ажилд орох боломжийг хүний нөөцийн компанийнхаа дагуу бүрдүүлж, боловсон хүчнүүдээ татаад эхэлсэн. Тэгэхээр энэ бол боломжтой.

-Ер нь дэлхийн хэмжээнд ажиллах чадвартай болох хэдий хэр хугацаа зарцуулж суралцдаг юм бол?

-Олон улсын туршлага маань өөрөө дэлхийн стандартад нийцэх эхний алхам болж байгаа. “Corporate culture, corporate governance” гэдгийг сурахад олон жилийн туршлага шаардлагагүй. Гол нь сурч төгссөн мэргэжлээрээ мэргэшиж дадлагажих явдал юм. 2-3 жилийн туршлага хангалттай.

-Их юм бүтээх хүн байгалиасаа бие нь хүртэл ачаалал даах чадвартай төрдөг гэсэняриа бий. Та санал нийлэх үү?

-Бурхан хүнд дааж чадахгүй ачааг нь өгдөггүй юм гэсэн. Бид маш сайхан түүх соёл, зан заншил, байгалийн баялагтай. Ийм улсын ид хөгжлийнхөө үед бид амьдарч байна. Цөөхөн хүн амтай байгалийн баялаг ихтэй улсын хувьд нэг иргэнд ноогдох ачаалал бусад улс оронтой харьцуулбал арай их байгаа болов уу. Тэхээр чадварлаг боловсон хүчинүүд маань улс орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулах хэрэгтэй байгаа юм.  

Б.Сандагдорж

www.zaluu.com

"Төрийн тамгыг орхиод явж байгаадаа л харамсаж байна"

Ш.Солонго: Толгойдоо итгэл үнэмшилгүй, сэтгэлдээ бурхан шүтээнгүй хүнд төрийн тамгыг орхиод явж байгаадаа л харамсаж байна

-Сайн байна уу. Ярилцах хүсэлтийг минь хүлээн авсанд талархал илэрхийлье. Засгийн газрын ХЭГ-т насаараа ажилласан хүн халагдсан нь “Яагаад” гэсэн асуултыг эрхгүй төрүүлж байна л даа. ХЭГ-аас ганц та биш, нэлээд хэдэн хүн халагдсан сураг дуулдлаа. Ер нь юу болоод байна аа?
-Төрийн ажил, албыг хүн өгдөг ч, авдаг ч. Өгөхдөө ч, авахдаа ч хүндэтгэлтэй хандах учиртай. Энэ бүхний гортиг, хэмжүүр нь хууль ёс байх ёстой. Мэдлэг боловсролгүй хэрнээ эрх мэдэлд шунаж, ёс зүйг умартсан хүмүүс тусгай сэдлээр хууль зөрчиж, хууль зөрчих үйлдэлдээ саад болсон хүнийг хулгайч, мөнгө төгрөг идэгч, завшигч мэтээр гутаан доромжлох замаар ажлаас халахыг би хэрхэвч зөвшөөрөхгүй. Ингэх хэрэггүй л байхгүй юу. Хэрэг эрхлэх газраас найман хүн халагджээ. Олон жил ажилласан туршлагатай хууччуул, мэдлэг чадвар сайтай, ирээдүйтэй залуус тэдний дунд байна. Тэд гадаадад гарч боловсролоо дээшлүүлэх, санал болгосон нэр хүндтэй албанд зүтгэх, хувийн секторт өөрийгөө сорих гээд олон замаар явах байх. Тэд алзахг үй ээ. Гэхдээ Засгийн газар уураг тархиныхаа судас, шим тэжээлийг л үгүй хийж байна гэсэн үг. Энэ алба итгэл зүтгэл, ёс зүй дээр тогтдог юм. Өөрөөр хэлбэл хүн болгон өөрийн үүрэг функцийг маш сайн мэддэг багийн тоглолт. Бие биенээ харддаг, итгэл эвддэг, хууль бус үйлдэл рүү түлхдэг байж таарахгүй. Туршлагагүй, мэдлэг чадварг үй, сэтгэлгүй хүмүүс юу ч хийж магадгүй шүү дээ. Тэдний буруу шийдвэрийн золиос болохыг хэн хүсэх юм бэ?

-Ер нь бол ХЭГ-ын мэргэшсэн төрийн албан хаагчид, Засгийн газрын тэргүүн, түүнийг тойрсон бүлэглэлийн хоорондох зөрчл өөс бүх юм үүджээ гэж ойлгож болох уу?
-Тэгж томруулж яриад яах вэ. Нэг жижигхэн “хүүхдийн” л тоглоом. Тийм “хүүхдээр” тоглуулж байгаа төрийн алба л хөөрхий байна. Албан тушаалын хэнээрхэл, дур зоргоороо авирлахын дон шүглэсэн Г.Дэнзэн гэдэг залуугийн замд би, Монголын хууль саад болсон. Эрх мэдлээр далайлган намайг зайлуулж болно. Хуулийг бол замаас нь гаргаж, мөргөж унагаж чадахг үй л дээ. Хуулийн замаас гадуур явахаар нэг л жим рүү сайварладаг гэдгийг тэд мэддэг л баймаар юм. Эрх мэдэлд тэмүүлж болно. Гэхдээ чаддаг, мэддэг байх хэрэгтэй. Эрх мэдэл бол ямба биш ажил, хариуцлага гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. 2012 оны УИХ-ын сонгуулийн дараа шинэ Засгийн газар байгуулагдсан цагаас эхлээд л Г.Дэнзэн гэдэг залуу “Би Засгийн газрын ХЭГ-ын Тэргүүн дэд дарга болно” гээд зарлаад явсан. Тэгээд миний орлогчийн үүрэг гүйцэтгэгчээр томилогдсон. Залуу хүн, математикч юм чинь арай өөрөөр сэтгэх байх, ажилдаа хурдан дадлагажих байх гэтэл маргаашнаас нь эхлээд л ангийн хүүхдээ, найзаа, нутгийн хүнээ ажилд авахыг санал болгож эхэлсэн. Эндээс л бид хоёрын зөрчил эхэлсэн дээ. Төсөв тооцоог нь хийгээгүй байж элдэв төсөл хэрэгжүүлнэ, тийшээ төчнөөн төгрөг шилжүүлнэ гэнэ. Хууль дүрэмд заасан шаардлага тавихаар шинэчлэлийг эсэргүүцлээ, садаа боллоо гэж Тэргүүндээ “алтан хошуу” хүргэнэ. Сүүлдээ бараг сар бүр над дээр орж ирж, “Чи муу зайлаарай. Чамайг халуулна даа” гэдэг болсон. ХЭГ-ын ажилтнуудыг цуглуулж хурал хийгээд “Би Тэргүүн дэд болохдоо л болно, Засгийн газрын тамгыг авч, нэгдүгээр гарын үсгийг зурахыг минь та нар хараарай” гэдэг байлаа.

-Г.Дэнзэн гэдэг чинь нөгөө 17 тэрбум төгрөгийн асуудалд холбогдсон, Ерөнхий сайдын хүргэн мөн үү? Энэ залуу ямар мэргэжил, туршлагатай хүн юм бэ?
-Улсын Их Хурлын чуулган дээр тэгж яригдаад л байсан, би мэдэхгүй. Харин өөрийгөө Хэрэг эрхлэх газрын дарга гэж хуурамч бичиг явуулсан нь үнэн шүү. Алтанхуягийг Тэргүүн шадар сайд байхад туслах нь байсан юм билээ. Өөрөөр төрийн захиргааны байгууллагад ажиллаж байгаагүй, 25 настай “хүүхэд”. “Хүүхэд” гэхээр намайг томорч байна гэж магадгүй, гэхдээ энэ газар ийм замын бацаан ажиллаж болдоггүй юм аа. Хэрэг эрхлэх газрын дэд дарга бол наад зах нь асуудал боловсруулж Засгийн газарт оруулах, хуулийн төсөл боловсруулах чадвартай байх ёстой. Гэтэл хоёр үг холбож, албан тоот зөв бичиж чадахг үй хүнийг томилж байна шүү дээ. Ганц жишээ дурдахад, Хэрэг эрхлэх газрын дарга өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард яам болон аймаг, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын үйл ажиллагаанд хяналтшинжилгээ хийх журмыг шинэчлэх үүрэг өгсөн. Хагас жил боллоо, одоог хүртэл хийж чадахгүй л байгаа.

-Хэрэг эрхлэх газрын Тэргүүн дэд дарга яг ямар ажил хийдэг юм бэ?
-Тэргүүн дэд даргын ажлын байрны тодорхойлолтод хийх ажлыг нь таван хуудаст багтаагаад заачихсан байдаг юм. Товчхон дурдахад, мэргэжлийн хувьд хуульч байх, Засгийн газраас гарах шийдвэрийг хууль тогтоомжид нийцүүлэх, хуулийн төсөл боловсруулах, УИХ, ЕТГ-т хандах асуудлыг хянах, яам болон Засгийн газрын агентлагуудын үйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулж асуудлыг нь Засгийн газрын хуралдаанд оруулж шийдвэрлүүлэх, Ерөнхий сайд, Шадар сайд, Хэрэг эрхлэх газрын даргын төсвийн багцын шууд захирагчийн үүргийг гүйцэтгэх, Монгол Улсын харьяат болох, харьяатаас гарах иргэдийн асуудлыг хянаж Ерөнхий сайдад танилцуулах гэх мэт олон үүрэгтэй. Би олон жил энэ үүргийг гүйцэтгэхдээ хууль зөрчсөн нэг ч зүйл хийж байгаагүй. Намайг энэ ажлыг эрхэлж байхад миний хариуцсан төсвийг Аудитын газраас шалгаад дандаа зөрчилгүй гэсэн дүгнэлт гаргаж байсан. Ажил алба, эрх үүргийн хувьд хууль зөрчих үйлдэл гарвал хаана ч, хэнд ч хэлдэг байсан. Засгийн газрын хуралдаан дээр ч зөвлөж, анхааруулдаг. Гарцыг нь хэлж өгдөг. Энэ бол миний үүрэг. Үүргээ сайн биелүүлж байсныг үе үеийн Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүд батлах байх. Миний зөвлөгөөг тэд авдаг, зөвшилцдөг байсан. Би өөрийгөө Гавьяат хуульч, энэ тэр гэж цоллохоо больё, гэхдээ 1992 оноос хойш гарсан бүх тогтоол шийдвэр, Үндсэн хуулиас авахуулаад бүх хуульд миний гар хүрч, хөдөлмөр шингэжээ. Улс орны нийгэм, эдийн засгийн өөрчлөлтийн томоохон хөтөлбөр, төслийн баримт бичгүүдэд бүгдэд нь би оролцсон. Монголын урдаа барьдаг хуульч, улстөрчидтэй гар сэтгэл нийлэн ажиллаж, тэднээс сурч байсандаа би баярладаг. Гадаадын олон зөвлөхтэй хамт ажиллаж, олон оронд зочилж, туршлагаас нь суралцаж байлаа.

-Таныг халах нэг гол шалтгаан нь үг дуугүй захирагдаж, үгэнд нь ороод яваагүйд байх нь ээ дээ?
-Би төрийн жинхэнэ албан хаагч тул зөвхөн хуульд л захирагдах ёстой. Төрийн албаны тухай хуульд удирдлагын өгсөн үүрэг даалгаврыг хууль тогтоомжид нийцсэн байвал биелүүлэх ёстой гэж заасан. Хэрэв хууль зөрчсөн байвал дараа нь надад хариуцлага ирнэ шүү дээ.

-Халагдах гол шалтгаан чинь Төрийн банкнаас авсан 15 сая төгрөгийн асуудал юм биш үү?
-“Зоос” банк дампуурсантай холбогдуулан хадгаламж эзэмшигчдийн мөнгөн хадгаламжийг эрсдэлээс хамгаалах, банк санхүүгийн салбарыг тогтворжуулах зорилгоор Засгийн газар 2009 онд 348 дугаар тогтоол гаргаж Төрийн банкийг шинээр эмхлэн байгуулсан. Энэ төсөлд Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банкны зээлийг ашигласан. Тухайн үед бодлогын баримт бичиг дээр хэдэн хүн ажилласныг Засгийн газраас өгсөн чиглэлийн дагуу ТУЗ-д оруулсан. Би хувьдаа оръё гэж гуйгаагүй, тэр ч байтугай цааргалсан ч Сангийн сайд С.Баярцогт “Маш олон баримт бичиг боловсруулах тул та орох хэрэгтэй” л гэсэн. Төрийн банк тэр үед гадаадын удирдлагын багтай байсан, бид бүх зүйлийг анхнаас нь хийсэн. Би тэнд зарчимч ажилласаан. Хурлынх нь протоколуудыг аваад үзэж болно шүү дээ. Намайг “идсэн, уусан” гээд байгаа 15 сая төгрөгийн тухай асуудлыг та хөндлөө. Би тайлбарлая. Төрийн банк хуулийн дагуу ТУЗ-ийн гишүүдэд сарын 250 мянган төгрөгийн цалин тогтоож өгсөн. Компанийн тухай хуулийн 14.3.4, 81.6-д, Банкны тухай хуулийн 29.2.9-д ТУЗ-ийн гишүүн цалин, урамшуулал авна гээд заачихсан байдаг, тэрнийгээ л баримталсан хэрэг. Удирдлагын баг нэлээд хүч чармайлт гаргаж ажилласны үр дүнд эхний жилдээ ашиг, алдагдлыг баланслуулж чадсан. Хоёр дахь жилдээ 1.1 тэрбумын ашигтай ажилласан. Дараагийн жилүүдэд 4.3 тэрбум төгрөгийн ашиг олсон. Таван жил шахуу ажилласан үр дүн маань л 15.0 сая төгрөг болж байгаа юм. ТУЗ-д байсан зарим хүн хүсэлт гаргаад зээл, тусламж энэ тэр авсан л юм гэсэн. Тэр бол банкны өөрийнх нь дүрэм журмын дагуу шийдэгдсэн асуудал гэж ойлгож байгаа. Ашиг тооцох, Нийгмийн хөгжлийн сан байгуулах журам гээд бүх зүйл хууль тогтоомж, дүрэм журмын дагуу, эрх бүхий байгууллагын зөвш өөр өлтэйгээр л явж байсан. Одоо миний оронд Төрийн банкны ТУЗ-д Г.Дэнзэн орсон байгаа. Очингуутаа сарын цалингаа 950 мянга болгочихож л байгаа юм. Ялгаа харагдаж байгаа биз.

-Ер нь Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын Тэргүүн дэд дарга хэтэрхий олон байгууллагын ТУЗ, удирдлагын багт ордог юм биш үү?
-Би ТӨХ, СЕХ, ТАЗ-ийн гишүүн. Хууль тогтоомжид зааснаар албан тушаалаараа ордог юм. Засгийн газрын ХЭГ-ын Тэргүүн дэд даргын албан тушаалыг хашиж байгаа хүн, хэн ч байсан гишүүн байна л гэсэн үг. Тэрнээс Солонго байна гэж заадаггүй.

-Та намд харьяалалтай юу?
-Би тангараг өргөсөн төрийн жинхэнэ албан хаагч. Нам бус.

-Таны нөхөр Ардчилсан намын гишүүн, тэр дундаа нэлээд нэртэй, идэвхтэй гиш үүн нь юм биш үү. Тийм байхад Ардчилсан нам засгийн эрх авангуутаа таныг халдаг, хажуугаар нь “Монгол кино” нэгтгэлийн дарга Ж.Солонгыг оролдож эхэлсэн нь сонин санагдахгүй байна уу?
-Миний нөхөр Монголын нийгэмд хүн болгон өөрийн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлдэг байх, төрсөн нутагтаа эрх чөлөөтэй амьдрах, хууль шүүхээс гадуур буруутгагдаж яллуулдаггүй улс орныг бий болгохын төлөө ардчиллын үйл хэрэгт эхнээс нь зүтгэсэн болохоос дарга сайд болох гэж яваагүй. Ардчиллын анхны цуглаанд оролцож, “Хонхны дуу”-г дуулж, тэр түүхэн мөчийг баримтжуулаад явж байсан хүн. Миний нөхөр ардчиллыг дээдэлдэг. Түүнээс биш дарга даамлын өмнө, хойгуур гүйж албан тушаал горилдог хүн биш. Ер нь бол аливаа юмыг анх хийхэд хэцүү, хүнд байдаг. Давааг туулж, саад бэрхшээлийг арилгасны дараа шимийг нь хүртэгчид ялсан талынх болж, хамгийн их бархирдаг юм биш үү.

-Хорь гаруйхан настай жаахан охин ХЭГ-т мэргэжилтнээр орсноос хойш Тэргүүн дэд даргыг нь хүртэл нэг байгууллагад дандаа өгсөх замаар явсан нь бахархал мөн биз?
-Би 1984 онд Москвагийн Улсын Их Сургуулийг төгсөж ирээд л энд орсон. Миний өнөөг хүртэлх албан тушаалын зам мөр бол өнөөгийн яригдаад байгаа мерит зарчмаар л явсан хэрэг. Чи ажлаа сайн хийж байна, одоо ийм албан тушаал хаших цаг нь болсон гээд л дэвшүүлдэг байсан. Манай улстөрчид аман дээрээ сайхан юм ярьдаг ч ачир дээрээ үйлдэл нь тийм биш. Үгийг нь мэдэхгүй хэрнээ аяыг нь мэдээд байдаг дуу гэж байдаг даа. Тэрэн шиг бүгдээрээ мерит тогтолцоо гэж ярьдаг хэрнээ түүнийхээ мөн чанарыг хэрэгж үүлдэггүй. Мерит тогтолцоо гэдэг нь тоймлон хэлбэл, хамгийн бага албан тушаалаас эхэлж, туршлага, мэдлэг хуримтлуулах, төрийн албан хаагчийн ёс зүйг өөрт өө төлөвшүүлэх замаар сонгогдон шалгарах замаар ахиж дэвшинэ гэсэн үг шүү дээ. Нөгөө талаар Төрийн захиргааны хамгийн дээд албан тушаалд би хүрсэн. Тэргүүн түшмэлийн тэргүүн зэрэг гэсэн зэрэг дэвтэй. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч олгодог, цэргийнхээр бол армийн генерал юм шүү дээ. Эмэгтэй хүн ийм өндөрлөгт хүрэхийн тулд эрэгтэй хүнээс гурав дахин их хүчин чармайлт гаргадаг байхгүй юу. Найрахгүй, бүлэглэхгүй, тал тохой татахгүй, чин шударга ажиллаж, хүлээн зөвшөөрөгдөж байж л тэнд хүрдэг юм. Энэ бол үр дүн, төрд хоёргүй сэтгэлээр 30 жил тууштай, шударга зүтгэсний үнэлгээ.

-Одоо бол эрх мэдэлтэнд үйлчилдэг хүмүүс, эсвэл найз нөхөд, ах дүү нь хэдэн ч шат алгасаж харайж болоод байгаа юм биш үү?
-Найз нөхөд, хамаатан садан нь орж болно шүү дээ. Хуульд заасан шалгалтаа өг, ашиг сонирхлын зөрчлийн мэдүүлгээ холбогдох байгууллагад нь өгч дүгнэлт гаргуул, шууд удирдлага дор нь ажиллахгүй бай. Ийм л эрх зүйн орчинд бид амьдарч байгаа. Төрийн албанд ажиллаж, туршлага хуримтлуулсан хүнийг бол Монгол төрийн үнэт капитал гэж үзэх ёстой. Байгууллагын ой санамж гэж байдаг. Өмнө нь ямар асуудлыг яаж шийдэж байсан, ямар хүч хөрөнгө зарцуулсан, бусад оролцогчдын байр суурь гэх мэт асуудал маш чухал байдаг.

-Төрийн жинхэнэ албан хаагчдыг гайтуулах, оронд нь хэн ч мэдэхгүй, юу ч чадахгүй хүмүүс ирж, төрийн албыг завхруулж байгаа жишээ захаас аван байна шүү дээ. Ингэж болохгүй гэж хэлсэн үү? Хэлээд дайсан болов уу?
-Засгийн газрын ХЭГ гэдэг бол тогтож төлөвшсөн, маш том байгууллага. Тосолгоо, үйлчилгээ нь цагтаа хийгдэж, торох гацах юмгүй болчихсон их том механизм. Засгийн эрхийг ямар улс төрийн хүчин авах нь хамаагүй, хийх ёстой ажлаа тасралтгүй хийж л байдаг байгууллага. Ажил албаа олон жил хашиж, туршлагажсан жинхэнэ шилдэг мэргэжилтнүүд тэнд байсан. Манайх 120 хүнтэй. Дэнзэн өөрийн хариуцдаг албаддаа 80-аад хүн шинээр авсан. Болохгүй юм байхгүй, гэхдээ батлагдсан орон тоондоо багтааж, хуульд заасан ажлын байрны тодорхойлолтыг нь батлуулан, төрийн албаны шалгалт өгүүлэх ёстой шүү дээ. Энэ бол хууль. Ямар газар ирснээ мэдэхгүй, юу хийхээ ойлгоогүй, байгууллагынхаа үүрэг, функцийг ч мэдрэх чадваргүй баахан хүмүүс сэлгүүцээд байж болохгүй биз дээ. “Чи юу хийж байна” гэхээр “Хяналт шалгалт хийж байна” гэнэ. Намайг жишээ нь, есөн сарын турш мөр тоолон, мөч мөшгин шалгалаа. Юм олдохоо болихоор манай байрны талбайн хэмжээг хүртэл шалгалаа шүү дээ. 2008 онд ХЭГ-ынхан “40000 орон сууц” хөтөлбөрийн хүрээнд ажилтнууддаа зориулсан орон сууцыг өөрсдийнх нь хөрөнгөөр барьсан юм. Тэндээс манайхыг илүү ам метр авчихсан байж магадгүй гэж хардаж байгаа юм байна л даа. Ажлаа өгөөд, гарах боллоо. Гучин жил байсан болохоор ном гэхэд л хэдэн авдраараа байна. Гавьяат хуульч боллоо гээд найз нөхдийн өгсөн бэлэг дурсгалын шил шаазан юмнууд ч байх юм. Миний хоёр дахь гэр шүү дээ. Гэтэл юмаа цэгцэлж байхад, дараа нь хайрцагт хийж байхад шалгалаа. Сүүлд нь үүдээр гарах гэсэн чинь шалгалаа. Юу авч гарч байна гэдгийг үзэж байгаа юм байх аа. Бичиг цаас аваад гарчихаж магадгүй гээд бүхэл бүтэн Ажлын хэсэг гаргаж бичиг хэрэг, архив, лавлагааны фондод хүртэл шалгалт оруулсан байна лээ. Тэнд хууль, тогтоолын хэдэн карт л байдаг юм. Би тийм юм авч гараад яах юм. Тэр бүх шийдвэр, дээд газарт явсан албан бичгийн эхийг зохиосон, хянан боловсруулсан хүн нь би. Миний толгойд бүгдээрээ байгаа шүү дээ. Миний явуулсан бүх бичгийг татаж авч үзнэ. Санхүүгийн баримт, төлбөрийн даалгавар, шилжүүлэг болгоныг хянана. Хүн өрөөлийг өөртэйгээ адил үздэг бололтой. Дэнзэн хуурамч бичиг хийсэн нь би тэгнэ гэсэн үг биш биз дээ.

-Та гучин жил тэнд ажиллажээ. Үнэхээр сэтгэл зүтгэл гаргаж ажилладгийг чинь мэдэх хүний нэг нь би. Хэзээ гэртээ харьдаг юм бол гэж гайхдаг байлаа. Гэр орны чинь нэг хэсэг болсон газраасаа, олон жил хамт ажиллаж дассан хамт олноосоо явах хэцүү байв уу? Үндсэндээ хавчигдаж, хөөгдөж гарахад гомдох сэтгэл төрсөн үү?
-Нэг л үг сэрхийтэл орж ирж байна лээ. “Монголын төр зүтгэсэн хүндээ халтай” гэж. Би сая ажлаа өгчихөөд гэртээ байж байтал цонхоор нар тусдаг юм байна. “Энэ чинь юу билээ” гэж бодогдсон шүү. Нартай байхад гэртээ байж үзээгүй юм билээ. Үзсэн байх л даа. Гэхдээ цөөхөн, тэр нь их дээр үед болохоор мартсан байх. Дандаа л ажил дээрээ байдаг байж. Намайг халагдсаны дараа “Үнэн юм уу”, “Арай ч дээ” гэж нэг хэсэг нь ярьж байна. Нөгөө нэг хэсэг нь ажлын санал тавьж байна.

-Гучин жил төрийн дээд байгууллагад ажилласан, төрд, төрийн албан хаагчдын дунд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүний чинь хувьд Ерөнхий сайд ямар нэгэн ажил санал болгоогүй юу?
-Үгүй дээ. Бушуухан зайлуулах хүсэл нь буцалсан хүн юун шинэ ажил санал болгох. Харамсалтай нь халах шийдвэрээ өнөөдрийг хүртэл гаргаж чадаагүй л байна. Хууль ёсны дагуу бол намайг халах үндэслэл байхгүй болохоор гарах тогтоол нь хууль бус байх болно. Гэхдээ энд нэг л эмзэглэмээр зүйл байгаа юм. Монгол төрийн түшиг, хаан төрийн долоон эрдэнийн нэг нь төрийн түшмэл гэдэг шүү дээ. Төрд 20-30 жил зүтгэсэн төрийн түшмэлүүдийг нэг этгээд өөрт нь таалагдаагүй, хүслээ биелүүлэхэд нь саад боллоо гээд халчихаж байгаа явдал бол завхрал. Энэ бол Солонго гэдэг хувь хүний асуудал биш. Төрд итгэгдэж,  төрийн шалгуур даасан хүмүүсийг зайлуулж байгаа нь төрийн дархлааг эвдэж байгаа хэрэг.

-Таныг халсан шалтгаан тэр 15 сая төгрөг гээд яриад байгаа зүйл арай биш бололтой. Цаана нь өөр юм байгаад байх шиг байна. Тийм үү?
-Сүүлийн үед бүх асуудлын шалтгаан юу байгаа билээ? Эрх мэдэл булаацалдах, мөнг өний баримт дээр гарын үсэг зурах хүсэл мөрөөдөл л болсон юм биш үү. Холч ухаантай, ноён нуруутай, юмны наад цаадахыг ойлгож ажилладаг хүмүүсийн оронд байгаа дээрээ амжуулж авах гэсэн хоноцын сэтгэлгээтэй, тулга тойрсон юмаар хөөц өлддөг хүмүүс эзэрхийлж байгаа нь харамсалтай.

-Таныг УИХ-ын сонгуулийн дараа өөр ажилд очих гэж байна гэсэн сураг дуулсан. Тийшээ очоогүйн шалтгаан юу вэ. Яагаад дарамтлуулан дарамтлуулан эндээ байгаад байсан юм?
-Өөр газраас надад ажил санал болгосон. Явбал ч явчихаар л байлаа. Гэвч нэг талаас Ч.Сайханбилэг сайд “Юу гэж байгаа юм бэ. Тэгж зангаа буруулахгүй шүү. Маш олон бодлогын баримт бичиг боловсруулна, таны л хийх ажил. Хамтран ажиллая” гэсэн. Нөгөө талаар Дэнзэн гэдэг залуугийн аашилж аагирхаж байгааг хараад ийм толгойдоо итгэл үнэмшилгүй, сэтгэлдээ бурхан шүтээнгүй хүнд төрийн тамгыг үлдээгээд явмааргуй санагдсан.

-Таны оронд тэгээд тэр Дэнзэн гэдэг залуу болох юм уу?
-Хуульд зааснаар бол томилогдох, орлон гүйцэтгэх ямар ч эрх зүйн үндэслэл байхг үй. Албан тушаалыг буруугаар ашиглах тун магадгүй хүн. Ерөнхийлөгч Элбэгдорж нэг үг хэлдгийг санаж байна уу. "Дурлаад байгаа хүнд тэр албан тушаалыг нь өгч болохгүй" гэж.

-Та тэгээд одоо яахав, Шүүхэд хандах уу?
-Холбогдох байгууллагад хандана аа. Нэр төрөө сэргээлгэнэ. Хууль зүйт нийгэмд бид амьдарч байгаа шүү дээ. Манай гэр бүл үр удмаараа төрд зүтгэсэн. Тэднийхээ нэр төрийг гутаагаагүйд, шударга, ёс зүйтэй, төрдөө үнэнч байж чадсаныгаа хууль зүйн дагуу нотлуулна. Юм нэгээр дуусахгүй... Маргааш нар гарна.

-Танд баярлалаа. Сайн сайхныг хүсье.

С.БАТБААТАР
"ӨНӨӨДӨР" сонин

А.Мөнхбат: Мөнгөтэй хүмүүст үйлчилдэг бүхэл бүтэн арми бий болжээ

Монголын Залуучуудын холбооны ерөнхийлөгч А.Мөнхбаттай ярилцлаа.

-Өнгөрөгч амралтын өдрүүдэд телевизийн олон суваг дамжиж гарсан “100 чухал сэдэв” нэвтрүүлэг олны гайхшируулсан. Та оролцогчийн хувьд ямар бодолтой байгаа вэ?

-Энэ нэвтрүүлгийн цаад зорилго ямар байсан нь хамаагүй. Гол нь хүүхдийн парк өнөөдөр ямар чухал сэдэв болохыг дахин харууллаа. Хүмүүс надаар хэлүүлэлтгүй хүүхэд залуучуудын тоглох, амрах ганц орчин болсон парк ямар байдалтай байгааг мэднэ. Би энэ нэвтрүүлэгт паркийг хүүхдүүд очиж тоглодог газар байх, бүрэн бүтнээр нь үлдээх тухай ярихаар очсон.

-Паркийн тухай ганц энэ нэвтрүүлэг биш, он дамжин ярьж байгаа?

-Энэ асуудлыг өнгөрсөн жилийн зун твиттерт анх гаргаж тавьсан. Жиргээчид зунжингаа энэ тухай цахим хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн, санаа бодлоо илэрхийлсэн. Паркийн тоглоом үнэтэй, цөөхөн байна. Хуучин цагт хүн болгон орж амарч зугаалж болдог байсан. Модны сүүдэрт суугаад, хуушуураа иддэг байлаа. Бүтэн өдөржингөө хөлөө цуцтал тоглодог байсан гээд хүүхэд насны олон сайхан дурсамжаа хуваалцсан. Сүүлдээ парк хэзээ бүрэн ашиглалтад орох, хувьчлал шударга болсон эсэх, яагаад тал талаас нь байгууллагууд хэмлээд, газрыг нь авчихсан юм бэ гэдэг асуудал болж хувирсан.

-Энэ үеэс та бүхэн паркийн газрыг эргүүлэн авахаар ажиллаж эхэлсэн үү?

-Залуучуудын, иргэдийн цахим ертөнцөд жиргээгээр тавиад байгаа асуудлыг тодруулах шаардлагатай болсон учир намар нь аравдугаар сарын 24-нд нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Бүх талуудыг урьж оролцуулсан.

-Бүх тал гэдэгт?

-Хүүхдийн паркад зочид буудал барьсан М-Си-Эс компани, 1.1 га талбайг авсан “Мон-Уран”-ы Б.Наранхүү өөрөө, “Бодь” группийг төлөөлж Үндэсний соёл амралтын хүрээлэнг шинчлэх төслийн удирдагч Б.Батнягт, “Сөүл” группийн хуулийн зөвлөх А.Энхтөр, нийслэлийн газрын албаны хүмүүс гээд бүгд оролцсон. Тэд бүгдээрээ өөр өөрийн арьсаа хамгаалахыг чухалчилсан. Хуулийн дагуу ажиллаж байна, маш их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийсэн гэх зэргээр ярьсан. Энэ үеэр нэг зүйл тодорхой болсон нь паркийн 12 га талбайд тоглоом байрлуулаад  үлдсэн 19 га-д бизнес төв, таван одтой хоёр зочид буудал барихаар болсон тухай юм.

-Хэн энэ баримтыг дэлгэсэн бэ?

-Үндэсний соёл амралтын хүрээлэн компанийн 24 хувь нь нийслэлийн мэдэлд байдаг. Нийслэлийг төлөөлж ТУЗ-д суудаг НИТХ-ын төлөөлөгч Л.Эрхэмбаяр “Бизнес төв, зочид буудал барих асуудлыг “Бодь” группээс тавьсан учир хэлэлцүүлэгт энэ талаар мэдэгдэх ёстой боллоо” гэснээр асуудал тодорхой болсон. Энэ цагаас хүүхэд залууст парк барьж өгөхийн төлөө зүтгэж байгаа гэж сайхан ойлголт нийгэмд төрүүлсэн “Бодь” группийн далд ашиг сонирхол ил болсон.

-Хэлэлцүүлэг үр дүн өгчээ. Зарим нь газраа буцааж өгөхөд бэлэн гэж мэдэгдсэн?

-“Мон-Уран”-ы Б.Наранхүү тэр үед УИХ-ын гишүүн болчихсон байсан. Тэр “Бодь группийнхэн газраа буцаагаад өгчихвөл, би бэлэн. Энэ газар дээрээ хүүхдүүдэд зориулсан паркийг жинхэнэ утгаар нь байгуулаад, арван жил үнэгүй тоглуулна” гэж хэлчихээд гараад явсан. М-Си-Эс-ийнхэн “Бид зочид буудлынхаа нэгээс таван давхарт найман танхимтай кино театр, түргэн хоолны газар гэх мэт хүүхэд залууст зориулсан үйлчилгээ үзүүлдэг болно. Зөвхөн өндөрлөг хэсэгт буудал байрлуулна. Парк хүүхэд залуусынх байх ёстой гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, та бүхний үйл ажиллагааг дэмжиж байна. Хамтарч ажиллая. Нийслэл, залуучуудын байгууллагатай хамтарсан санамж бичигт гарын үсэг зурахад бэлэн” гэсэн. Энэ хэлэлцүүлгээс ганцхан “Бодь” групптэй яаж хамтарч ажиллах юм бэ, тэд залуусын төлөө ямар шийдэл гаргах вэ гэдэг асуулт хариултгүй үлдсэн. Тэр үед Орон нутгийн сонгууль болж таарсан.

-Улс төр аливаа асуудлыг бүрхэгдүүлэх нэг хөшиг болдгийн жишээ. Сонгууль болонгуут энэ чухал асуудлыг хойш тавьсан байх нь?

-Э.Бат-Үүл баатар тэр үед паркад ач холбогдол өгч байгаа гэсэн. Тэрээр “Паркийг парк чигээр нь үлдээх та бүхний санаачилгатай бид  100 хувь санал нэгтэй байна. Би та бүхэнд паркаа аврах өөрийнхөө төлөвлөгөөг танилцуулна. Энэ асуудлаар шийдвэр гаргах түвшин бол Хотын захиргаа. Та бүхэн тэвчээртэй хүлээж байгаач” гэсэн. Гэтэл өнөөдрийг хүртэл бид тэр төлөвлөгөөтэй нь танилцаагүй, хүлээгээд л байна.

-Та бүхнийг хүлээж байх хугацаанд “Бодь” группийнхэн зүгээр суугаагүй бололтой. Бүхэл бүтэн нэвтрүүлэг хийлгэчихсэн байна?

-Энэ нэвтрүүлгийг өчигдөр, өнөөдөр л цацаж байгаа болохоос бичлэгийг хавар хийсэн.

-Өөрсдийнхөө гаргаж тавьсан асуудлынхаа эсрэг нэвтрүүлэгт орж л байдаг?

-Биднийг бичлэгт оруулахдаа “Нero” энтертайментийнхан “Парк үнэхээр чухал сэдэв учир бид нэвтрүүлгийнхээ анхны дугааруудын нэгийг зориулна. Бүгдээрээ тойрч суугаад яръя, шийдэл гаргая. Хүүхдийн баяраас өмнө асуудал нэг талдаа гаргах ёстой. Тиймээс та бүхнийг урьж байна” гэдэг сайхан зүйл ярьсан. Бид итгэсэн. Миний нэвтрүүлгийн бичлэг гэхэд нэг цаг 30 минут орчим болсон байдаг. Тэр бичлэг надад бий. Тэгтэл өнөөх нь эфирт цацахаар юу болж хувирсан гэвэл “Паркийг аврах нэрийн дор өөрсдөө авах гээд байгаа нөхдүүд коммунистууд шүү. Бөгсний алчуурууд хувьдаа паркийг авах гээд байна” гэдэг утгатай. Гэхдээ ингэж хувиргаж байгаа нь олон нийтийн хувьд баярлууштай хэрэг болсон. Энэ нэвтрүүлэг Монголын нийгэм ямар байдалд хүрснийг тод томруун гаргаж өглөө, баталгаа нь боллоо. Мөнгөтэй хүмүүст үйлчилдэг бүхэл бүтэн арми бий болсоныг харуулсан нэвтрүүлэг болсон. Монголд шударга зүйл байна уу, үгүй юу гэдэг асуулт хариулт нэхэж байгаад дүгнэлт хийх цаг болсны илэрхийлэл. Намууд, улстөрчид “Цөөхүүлээ хөлжих үү, олуулаа хөгжих үү” гэж уриалдаг. Бид олуулаа хөгжихийн талд байна. Гэтэл цөөнхөд үйлчилсэн ийм байдал байгааг бид өнгөрсөн өдрүүдэд хангалттай харлаа. Үүнийгээ яаж сайн хийдэг, яасан ичдэггүй, яаж мөнгөөр хүмүүсийг дуугаргаж чаддагийг бодитоор үзүүллээ. Сэтгүүл зүйд сэтгүүлч биш хүмүүс, тухайлбал эмч Б.Болдсайхан, П.Анужин нар орж ирээд яаж бужигнуулж байгааг харууллаа. Нэвтрүүлэг гарснаас хойш миний утас байнга дуугарч байна, цахим ертөнцөд дүүрэн сэтгэгдэл. Яаж сэтгүүл зүйг ингэж доромжилж чадаж байна вэ. Хэзээ сэтгүүлч хүн нэвтрүүлэгтээ урьсан ярилцагчаараа дамжуулж Монголын бүх залуусыг доромжилчихоод, орхиод явчихдаг болсон юм бэ гэж байна. Монголын сэтгүүл зүйн түүхэнд ийм зүйл хэзээ ч байгаагүй.

-Би хувьдаа нэг зүйлд илүүтэй гайхсан. Б.Ганчимэг сэтгүүлч бичсэн нийтлэлээ үгүйсгээд, өөрийнхөө эсрэг ярьсан?

-Б.Ганчимэг сэтгүүлч энэ нэвтрүүлгийн бас нэг хохирогч болсон. Тэр ч гэсэн цаг гаруй энэ тухай ярилцлага өгсөн байгаа юм. Тэр дундаас бас л өөрсдөдөө ашигтай хэсгүүдээ монтажлаад тавьчихсан. Өнөөдөр над руу мессеж бичлээ, утсаар ярилаа. Сэтгүүлчдийн дунд ч бөөн хэлэлцүүлэг өрнөж байна гэнэ. Энэ нэвтрүүлгийн хохирогчдын хувиар хоёулаа ярилцлага хийе гэсэн. Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат, Монгол банкны ерөнхийлөгч Н.Золжаргал нарын хувьд ч адилхан. Өөр нэвтрүүлэгт өгсөн яриаг нь оруулсан байх жишээтэй.

-Энэ нэвтрүүлгийнхний хэлээд байгаагаар та нар коммунистууд мөн үү?

-Бид коммунизм байгуулах үзэл сурталд тархиа хордуулаагүй хүмүүс. Коммунизмын тухай баримтат кино, нэвтрүүлэг, өвгөн партизаны ярианаас сонссон болохоос нүдээр үзэж, чихээрээ сонсож, үнэмшиж байгаагүй. Гэтэл бидэнтэй коммунистуудын хэрэглэдэг аргаар ажиллаж дарахаар оролдож байгаа нь хачирхалтай. 90-ээд оны залуучууд бүгд гажигтай болчихсон гэж тэр хүн яаж хэлж чадаж байна. Би хувьдаа тэгээд хэлчихсэн бол гудамжаар сэтгэл тайван явж чадахгүй. Хэн ч миний тархийг хага цохиж болно. Энэ соёлгүй хүмүүсийг сэтгүүл зүйгээс хөөж явуулах нь зүйн хэрэг гэж бодож байна. “100 чухал сэдэв” гэдэг нэвтрүүлэг анхны дугааруудаараа их аятайхан, зөв гольдролтой явж байна гэдэг талархал хүлээж байсан. Паркийн тухай дугаар гарснаар энэ төсөл нурж байх шиг байна. Энэ нэвтрүүлгийг захиалгаар хийдэг, мөнгөтэй хүмүүст үйлчилдэг гэдэг нь тодорхой болчихлоо. Бид ардчилсан нийгэмд амьдрах сонголтоо хийсэн 90-ээд оноос хойш нэгэн үнэт зүйлтэй болсон. Хүн бүхэн зурагт, радиогоор ярьж хэлж байгаа бүх зүйлсийг өөр өөрийнхөөрөө шүүж тунгааж, ялгаж салгадаг тархины шүүлтүүртэй болсон.

-Нэвтрүүлгийн төгсгөл хэсгийн хөтлөгчийн бодит бичлэгийг хараагүй бол магадгүй бид бүрхэг ойлголттой үлдэж мэдэх байсан. Тэр хэсэг яаж яваад орчихсон юм бол?

-“Нero”-гийнхон дотор дэвшилтэт үзэл санаатай, хэдийгээр хоолныхоо мөнгөний төлөө явж байгаа ч залуу хүний хувьд бусармаг байдалд эгдүүцэж байгаа хүмүүс байна. Тэд оруулж дээ гэж харсан. Хүүхдийн паркийн асуудалд Б.Болдсайхан гэдэг хүн ямар байр сууринаас хандаж байгааг харуулсан ганцхан дүр зураг тэр. Тэр хүнтэй би цаг гаруй ярилцсан.  Тавьж байгаа асуулт бүхэн нь гутаах, доромжлохын тулд егөөдсөн, хатгасан байсан. Гол зорилго нь биднийг арчиж хаях байсан нь ярилцлагын үед тодорхой болсон. Муухай харагдаж болох хэсгүүдээ бүгдийг нь монтажилсан байна билээ. Залуус бид үнэт зүйл, үзэл бодлоо худалдахгүй. Одоогийн залуус өөр болсон. Бид хэн үнэн, хэн худал ярьж байгааг ялгаж салгадаг болсон. Энэ цагийн залуус хэнээс ч айхгүй өөрийн үзэл бодлоо илэрхийлж сурсан. Өнөөдөр твиттерт хэн намайг яах бол гэсэн айдасгүйгээр зоригтойгоор өөрийгөө илэрхийлж байна. Бүгд өөр өөрийн байр сууриас оролцоод эхэллээ. Асуудлынхаа шийдлийг гаргах гэж бужигналдаж байна. Ингэж өөрчлөгдөж байгаа нийгэмд нэг нэвтрүүлэг хийгээд асуудлыг мушгиж харуулна гэдэг их гэнэн мөрөөдөл. Тэр хүмүүс нийгмээ сайн мэдэрч, залуусыг ойлгож, тэдний долгион дээр ажиллаж чаддаг болох хэрэгтэй. Уг нь бизнесмэнүүд эрсдлээ тооцож чаддаг хүмүүс. Паркад хөрөнгө оруулалт хийж чадахгүй, мөнгө босгох боломжгүй, өнөөдрийн үйл ажиллагааг нь авч явж чадахгүй болчихсондоо л “Бодь” групп ингэж захиалгат нэвтрүүлэг хийлгэж байна гэж дүгнэхээс өөр арга алга.

-Нэвтрүүлэгт ярилцлага өгч байхад танд ямар байсан бэ. Доромжлуулж байгаа мэдрэмж төрсөн үү?

-Паркаа аврах хөдөлгөөн ариун зорилготой ажил байгаа юм. Нэвтрүүлэгт оролцохоор очихдоо  ийм сэтгэгдэлтэй оролцсон. Би Улсын Их Хурлын гишүүн болох гээд, өшөө илүү карьер хэрэгтэй болоод очсон юм биш. Нэвтрүүлгийн үед надад ямар байсан нь чухал биш. Харин ч эсрэгээрээ өнөөдөр би баяртай байна. Бүх асуудал нийтэд ил тод, хэн хэнийх нь зорилго тодорхой асуудал дээр энэ хүмүүс ингэж тэнэгтэх хэрэг байсан юм байх даа гэж бодсон. Үүл баатрынхаа төлөвлөгөөг хүлээгээд байсан бол хэдэн ч жил болох байсан юм. Гэтэл хүмүүс нь өөрсдөө гал асаагаад гаргаад ирсэн. 

-Яагаад хүлээгээд байсан тухай тодруулмаар байна?

-Бидэнд хүүхэд залуусын парк л хэрэгтэй болохоос хэн нэгэн буруутан хэрэггүй. Тиймээс бид маш тэвчээртэй хүлээсэн.

-Нэвтрүүлгийн үед ямар сэтгэгдэл төрж байсан гэдэг талаар хариулсангүй?

-Захиалгатай, мөнгөний төлөө ажил хийхээрээ, хөлсний  хүн ямар бүдүүлэг болдгийг ил тод харуулсан. Энэ нэвтрүүлэг өнөөгийн нийгэмд цоо шинэ ойлголт өглөө. Мөнхбат гэдэг хүн нэвтрүүлгийн үеэр гомдсон, гомдоогүй гэдэг 37 дугаар асуудал. Би энэ зэргийн нэвтрүүлэгт ороод тэр зэргийн доромжлол сонсоод гуньж гутраад байхгүй, ёстой яршиг байна.

-Яагаад үүнийг тодруулж асуугаад байна гэхээр та А.Мөнхбат гэдэг хувь хүнийхээ хувьд биш Монголын залуусыг төлөөлж тэр нэвтрүүлэгт очсон. Гэтэл хөтлөгч залуусыг цаг үеэр нь тархины гажигтай гэж доромжилж байна. Та дуугүй, хүлцэнгүй байх эрхгүй хүн гэж л асуугаад байна?

-Нэг тэнэгтэй хэрэлдэх бол нэг асуудал. Тэр олон тэнэгүүдийг нийтээр нь унагаах, бодит байдлыг харуулах нь хамгийн чухал байсан. Тиймдээ ч тэнд нэг хүнтэй барьцалдах авах миний зорилго байгаагүй. Тэр үгнийхээ төлөө хариуцлага хүлээх ёстой учир бид шүүхэд хандана. Б.Болдсайханыг өнөө өглөө манай байгууллагын Хууль эрх зүйн хорооныхон стратегийн өмгөөллийн фирмтэй гэрээ хийгээд шүүхэд өгсөн. Тэр хүн Монголын залуучуудыг, байгууллагыг, А.Мөнхбат гэдэг хүнийг доромжилсныхоо төлөө уучлал гуйх ёстой.

-Энэ нэвтрүүлгийн бичлэг хавар хийсэн гэлээ. Яагаад заавал өнөөдөр нийтэд үзүүлэх болсон юм бол?

-Би бас энэ асуудалд их гайхаж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгаа эхэлсэн байна. “Голомт” банктай холбоотой маш том асуудал үүссэн. Харилцагчид нь бужигнаантай байгаа энэ үед өөрсдөө захиалж нэвтрүүлгийг гаргаж байгаа нь сэжиг төрүүлж байна. Удахгүй манай банк дампуурсан нь “Паркаа аваръя” хөдөлгөөнтэй холбоотой гэж ярих гэж байна уу, эргэлзэж байгаа шүү. “М-Си-Эс”-ийн төлөөлөл хальт хэдэн үг хэлсэн. Хаа байсан Х.Баттулга сайд гарч ирсэн. Х.Баттулга сайдын хувьд анх паркийн тухайд биднийг тууштай дэмжигч байсан. Энэ агуулгаараа орж ирсэн байж болно. Гэхдээ түүний ганцхан санааг л нэвтрүүлэгтээ оруулсан. Сэжигтэй зүйл олон байна.

-Энэ нэвтрүүлэг таньд хандсан анхны дохио юу, эцсийн арга уу?

-Би аргаа барсан байна гэж ойлгож байна.

-Хувь хүнд чинь хандаж өмнө нь янз бүрийн санал тавьж байсан уу?

-А.Мөнхбат гэдэг хүнийг тэд тодорхой хэмжээгээр мэднэ. Тэд надтай яаж ярих вэ гэдгээ сайн мэдэж байгаа. Надад мөнгө өгье гэж хэлэх зоригтой хүн байхгүй. Гэхдээ л маш их гэнэн зүйл хийж байна. Би ч ялгаагүй. Залуучуудын байгууллагад ажиллаж эхэлснээс хойш их гэнэн цайлган болчихсон юм байна гэдгээ ойлголоо. Магадгүй, тэр нэвтрүүлэгт очиж оролцохгүй байх ёстой байсан  байж болох юм.

-Та өөрт байгаа нэг цаг 30 минутын бичлэгээ нийтэд дэлгэх үү?

-Шаардлагатай бол үзүүлнэ. Үндэсний соёл амралтын хүрээлэнг шинэчлэх төслийн удирдагч Б.Батнягт биднийг паркийн газрыг өөрсдөө авах гэж байна гэж гүтгэсэн мэдэгдлийг олон удаа хийсэн. Бид авахгүй гэдгээ хэлсэн. Хэлэлцүүлгийн төгсгөлд энэ тухай би тодорхой хэлсэн. Бичлэгүүд байгаа. Тиймээс Б.Батнягтыг гүтгэсэн гэдэг асуудлаар шүүхэд өгсөн. Бид асуудлыг баримттай ярина.

-Паркаа аврахын төлөө хийх дараагийн ажил юу байна?

-Хүлээж боллоо. Үүл баатрыг паркаа аврах төлөвлөгөөгөө хурдан танилцуулахыг шаардана. Тойрч суугаад ярилцъя, хүүхдийн паркаа ирээдүйд ямар болгох вэ гэдгээр нэгдсэн ойлголттой, дүр зурагтай болъё гэсэн чинь болдогггүй юм байна. Одоо бол хулгайчийг хулгайчаар нь, луйварчныг луйварчнаар нь нэг талдаа гаргах ёстой юм байна. Хүүхдийн парк бол зөвхөн эхлэл. Хүүхэд залуучуудын ордон, залуу зохион бүтээгчдийн ордон, номын сан, зуслан, соёлын төв гээд хүүхэд, залууст зориулж барьсан атлаа өнөөдөр луйварчдын гарт орсон 200-аад барилга байгууламжийн асуудал байна. Урлан бүтээх төвийг хар. Бүх газрыг нь зараад идчихсэн нэг нөхөр “Би хүүхдийн ордныг ийм гоё болголоо” гээд нүүр нь улайхгүй сууж байна.

-Мөрөөдлийн юм шиг сонсогдож байна. Парк гэдэг хүн бүхний мэддэг газар. Ганцхан үүнийг шийдэж чадахгүй байхад бусад нь хол байна?

-Хийх хэрэгтэй. Олуулаа нэгдэх ёстой. Уран шийдэл гаргах үүрэгтэй. Бид өөрсдийгөө хүүхдүүдээ бодож оролцмоор байна. Нэгдээд эхэлбэл энэ байдал өөрчлөгдөнө. Хүүхдийн баяр өнгөрөөгөөд маш олон шат дараалсан ажлуудыг хийнэ. Зүгээр суусныхаа төлөө бид мушгиуллаа. Тиймээс нэг ч өдөр зүгээр суухгүй, амар заяаг нь үзүүлэхгүй.

-“100 чухал сэдэв” нэвтрүүлгийн бас нэг зорилго нь сайхан зүйл хийх гээд байхад энэ нөхөд саад болоод байна гэсэн ойлголтыг үзэж байгаа бидэнд өгөхөд байжээ гэж харсан. Та бүхэн тэднээс яг юу шаардаад байгаа юм бэ?

-“Бодь” группээс бид үлдсэн 19 га талбайдаа тоглоом байгуулаач ээ гэсэн. Үгүй гэвэл ногоон байгууламж болгох. Хашаагаа нээгээч гэж хүссэн. Өнөөдөр Сүхбаатарын талбай, Ялалтын талбай яаж дүүрч, чихэлдэж байна. Залуучууд очих газаргүй болсон. Хүүхдүүдээ тоглуулах, болзох газаргүй байна.

-Паркад тоглох багц үнийн санал танилцуулсан. Тэр юу болсон бэ?

-Хавар нийтэд энэ тухай танилцуулсан. Хоёр хүүхэдтэй гэр бүл 100 мянган төгрөгөөр нэг удаа орох багц үнэ байсан. Аав ээж хоёр тоглохгүй. Хүүхдүүд бүх тоглоом дээр тоглож чадахгүй. Одоо байгаа үнэ ч үнэтэй гэж хүмүүс хэлдэг. Парк Өрсөлдөөний тухай хуулиар зүй ёсны монополь байгууллага. Ийм байгууллагын төлбөрийг  Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газар тогтоох хуультай. Бид паркийн санал болгох гэж байгаа үнийг хянах, хуулиар хүлээсэн ажлаа хийх талаар Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газрын дарга О.Магнайд хандсан. Тэд шуурхай хандсан. Хуучин мөрдөж байсан тарифаар үйлчлэх шийдвэрийг гаргаж өгсөн. Үүнд бас өширхөөд байгаа юм уу гэж хардаж байна.

-Хүүхдүүдийнхээ тоглох газраас соёлтой байдлаар хулгайлж авчихаад нэг нэгэнтэйгээ барьцаад тэр өгвөл би өгнө гээд сууж байгаа нь өнөөдрийн эмгэнэл. Энэ байдлыг шууд таслан зогсоох хэрэгтэй юм биш үү?

- Э.Бат-Үүл даргыг тэр хэмжээний төлөвлөгөө оруулж ирнэ гэж хүлээж байгаа. Өмнөх Хотын даргын захирамжийг Хотын дарга л цуцална.

Л.Энхтуяа

Зууны мэдээ сонин