УИХ-ын гишүүн, Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайд С.Оюунтай ярилцлаа.
-Шинэчлэлийн гэгдэж буй Засгийн газар гарч ирснээр байгаль, орчны салбарт ямар өөрчлөлт мэдрэгдэж байна вэ?
-Манай улс хүрэн эдийн засагтай. Өөрөөр хэлбэл, үйлдвэрлэл нь байгаль орчинд ээлгүй, технологи нь ус, агаарт өөрчлөлт оруулж бохирдуулдаг. Үүний дээрээс эрчим хүчнийхээ 90 гаруй хувийг нүүрснээс гаргаж авдаг. Энэ бол хүрэн эдийн засгийн нэг том үзүүлэлт юм. Тиймээс энэ бүхнийг байгаль орчинд ээлтэй, ногоон эдийн засаг руу шилжүүлэх нь чухал байгаа юм. Тиймээс шинэчлэлийн Засгийн газар нэлээд олон бодлогын баримт бичиг, шинэ дүрэм журам гаргаж байна. Юуны түрүүнд ногоон хөгжил, үзэл баримтлалын стратегийн баримт бичгийг тавдугаар сарын сүүлээр Засгийн газраас өргөн барих гэж байгаа. Үүн дээр ногоон эдийн засаг руу шилжихэд юу хийх ёстой тухай нарийн төлөвлөгөө бий. Гэхдээ заавал энэхүү төлөвлөгөөгөө хүлээгээд суулгүй өмнө нь хийгдэж байгаа зүйл олон бий.
-Тухайлбал?
-Усны хувьд хэд хэдэн шинэчлэл хийгдэж байна. Ингэхдээ үйлдвэрлэлийн усны төлбөрийг нэмэхээр журам боловсруулж, Засгийн газрын хуралдаанаар хоёр удаа хэлэлцүүлсэн. Нарийн судалгаа хийгээд дахин танилцуулах үүрэг авлаа. Энэхүү үүрэг нь үйлдвэрлэл, бизнест тийм ч их сөрөг нөлөөгүй байхад чиглэгдэж байгаа.
Усан дээр хэрэгжүүлэх өөр нэг шинэлэг зүйл гэвэл гол, усны сав газрын захиргаанд хуваагдан, тус тусдаа захиргаатай болно. Хамгийн түрүүнд Туул голын сав газрын захиргаа бий болсон. Манай Улсад Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн захиргаа гэж бий. Мөн 29 байдаг. Тохиолдлын хувьд тоо нь ингэж таарсан. Гол, усны сав газрын захиргаа нь менежментийг хэрхэн явуулах, нөөц нь ямар байгаа, цаашид хайгуул судалгаа хэрхэн явуулах, бохирдох юм бол хэн яаж хариуцлага хүлээх вэ гэх мэт араас нь хөөцөлддөг эзэн нь болж байна гэсэн үг.
Хоёр жилийн дотор байгуулагдах эдгээр захиргаанаас хамгийн түрүүнд говийн сав газрын гурван захиргаа байгуулагдана. Үүнд бид олон улсын байгууллагуудтай хамтраад гурван жилийн төсөл хэрэгжүүлж, говийн усны менежментийг хэрхэн зөв явуулах вэ гэсэн нарийн төлөвлөгөө гаргаж ирнэ.
-Тэгвэл ой модны асуудал ямар шинэ зүйл бий болж байна вэ?
-Ойжуулах, ногоон байгууламж бий болгоход эдийн засгийн хөшүүрэг заавал бий болгох шаардлагатай юм билээ. Улсын төсөвт жил бүр ойжуулалтын зардал гэж суудаг. Гэвч тэр нь хангалттай ой тарих хэмжээний мөнгө биш. Тиймээс иргэд, аж ахуй нэгж байгууллагуудыг ойжуулалтад оролцдог хөшүүрэг бий болгох хэрэгтэй байгаа юм. Ингэхийн тулд эхний ээлжид Сангийн сайд, Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайдын хамтарсан тушаалаар төгөл бий болгож, ойжуулалт хийснийхээ дараа улсын ойн санд шилжүүлж өгч болохоор болсон. Ингэхдээ мэдээж улс нь худалдаж авна. Гэхдээ одоохондоо тариф нь тийм ч өндөр биш байгаа. Нэг га нь 350 мянган төгрөгөөр худалдаж авч байгаа. Энэ зохицуулалт хэдийгээр одооноос үйлчилж эхэлж байгаа ч 2000 оноос хойш тарьсан ой төглүүдийг улсын санд шилжүүлж болохоор зохицуулагдсан.
Ойжуулалтыг нэмэгдүүлэх өөр нэг хөшүүрэг бол хэрэв тухайн хүн ой мод таривал түүнийгээ өмчилж авах шинэ зохицуулалт мөн бий болж байгаа.
Түүнчлэн гаднаас мод оруулж ирэхэд хөнгөлөлт чөлөөлөлт үзүүлэх бодлого баримталж байгаа. Бид эх орноосоо аль болох нойтон мод огтлохгүй байх зарчим баримтална. Тухайлбал, Булган аймгийн иргэд болон Зам тээврийн сайд А.Гансүх бид хоёрын хамтарсан тушаалаар төмөр замын дэр модыг ашиглахыг таван жилээр хориглох шийдвэр гаргасан.
-Төмөр замын бүтээн байгуулалт хийхээр төлөвлөж байгаа энэ үед өөр юу ашиглах юм бэ?
-Бетонон дэрийг хэрэглэхээр болж байгаа. Манайх өөрсдөө бетонон дэр үйлдвэрлэж эхэлж байгаа. Үнэхээр мод шаардлагатай уян хатан газар нь Төмөр зам нь нэгэнт Монгол, Оросын хамтарсан байгууллага тул Оросоос мод оруулж ирэх боломжийг хай гэдэг зүйлийг хэлж байна.
Үүнээс гадна цахилгааны шонд мод хэрэглэхийг хориглох саналыг Эрчим хүчний яаманд тавьчихсан байгаа. Тус яам тодорхой бэлтгэл хангаж байж шийдвэрлэе гэсэн. Энэ хоёр ажлыг хийж чадвал төмөр зам, эрчим хүчний шонгуудад жил бүр зарцуулдаг хамгийн сайн чанарын, нойтон, 40 мянган шоо метр модыг хэмнэх боломжтой болох юм.
-Манай улс ирэх жил ой модоо тоолох гэж байгаа гэл үү?
-Тийм. Бид ирэх жил анх удаа нэгдсэн хэмжээний тооллого явуулах гэж байгаа. Өмнө нь нэг жил гурваас таван аймгийн ойг тоолчихвол дараа жил нь дахин өөр аймгуудыг тоолох байдлаар 10-15 жилийн давтамжтай ойгоо тоолдог байлаа. Тиймээс 10 жилийн өмнөх тоо нь тооллого дууссаны дараа тийм ч бодитой биш болсон байдаг учир бид НҮБ-ын хөтөлбөрийн хүрээнд нэг удаа ойгоо тоолох зорилго тавьж байгаа. Энэ нь уур амьсгалын гэх мэт эсвэл ойгоо хамгаалах ажилд ач холбогдолтой юм.
-Ан амьтнаа хамгаалах тал дээр ямар бодлого баримталж байгаа вэ?
-15 жилийн өмнөөс эхлэн ан амьтнаа агнуулах юм бол улсын төсөвтөө нэмэр болдог байлаа. Өөрөөр хэлбэл, үүнээс бид гурав орчим тэрбум төгрөг олдог байсан. Тэгвэл өнөөдөр заавал мөнгө олохын тулд ан амьтнаа агнуулах нь нэгдүгээр асуудал биш болсон. Тиймээс өнгөрсөн жилээс эхлэн шонхорын экспортыг таван жилээр хорилоо. Цаашид ч гэсэн хорих бодлого баримтална. Нөгөөтэйгүүр тусгай зориулалтын ан гэгдэх аргал, угалз, тэхийг гадаадынхан ирж агнадаг. Үүний квотыг манай яам олгодог байсныг орон нутагт нь шилжүүлж, тоог нь эрс цөөрүүлсэн. Өмнө нь хэдэн зуугаар нь өгдөг байсан бол өнөө жилээс эхлэн 15 аргал, угалз агнах зөвшөөрөл өгсөн байх жишээтэй.
Хоёрдугаарт, орон нутаг нь ан агнуурын менежментийн төлөвлөгөө боловсруулж, яаманд өмнөх жилийнх нь намар ирүүлдэг болж байгаа. Уг төлөвлөгөөнд тулгуурлан, зөвхөн төлөвлөгөө гаргасан аймгуудад дээрх квотыг бага багаар нь өгнө. Тэрхүү квотоос олсон орлого нь шууд улсын төсөвт орно. Ингэхдээ үүнийхээ нэлээд их хувийг байгаль орчноо хамгаалах, нөхөн сэргээх ажилд зарцуулна гэсэн журам шинээр гарсан. Өөрөөр хэлбэл, удаан хугацааны турш ярьж буй орон нутагт эрх мэдлийг өгөх тухай асуудал энэхүү журмаар хэрэгжиж байна гэж ойлгож болно.
-Манай аймгууд газарзүйн байрлал, ан амьтны нөөцөөрөө өөр өөр тул зарим аймгийн төсөвт энэ төрлийн орлого бага орж таарах нь ээ дээ?
-Ийм асуудал тулгамдаж байна. Тухайлбал, зарим аймгууд дээрх байдлаас 100 саяас доош орлого орж ирэх урьдчилсан төлөвлөгөө байхад зарим аймгуудад маш бага орлого орж байх жишээтэй. Тиймээс ахиу мөнгө авч байгаа аймаг нь өөрсдөө санхүүжилтээ зохицуулах, дутуу байгаа аймгуудыг улсын төсөв, байгаль хамгаалах сангаас дэмжих бодлого явагдана.
-Таны яриаг цаг үеийн асуудалд хандуулах гэсэн юм. УИХ-д суудалтай намууд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчээ тодруулж байна. Танай нам энэ удаагийн сонгуульд хэрхэн оролцох вэ?
-Манай намын Үндэсний хорооны хурал маргааш (өнөөдөр) болно. Намын улс төрийн зөвлөл өмнө нь хоёр ч удаа хуралдаж уг асуудлыг хэлэлцсэн. Улмаар ажлын хэсэг гарч Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хэрхэн оролцох хувилбаруудыг судалсан юм. Бид 2009 оны сонгуульд АН-аас нэр дэвшсэн Ц.Элбэгдоржийг дэмжиж, хамтын ажиллагааны гэрээтэй оролцсон. Өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж анх дэвшүүлсэн хөтөлбөрийнхөө төлөө тууштай явсан. Тухайн үед шударга ёс, шүүхийн шинэчлэлд анхаарна гэдэгт бид хамтарч гэрээ байгуулж байлаа. Өнгөрсөн хугацаанд эдгээр төлөвлөсөн ажлаа ямар ч байсан чамлахааргүй хийсэн учир энэ удаа ч Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчийг дэмжих нь зүйтэй гэсэн саналыг ажлын хэсэг маргааш (өнөөдөр) болох хуралдаанд оруулах юм. Гэхдээ мэдээж Үндэсний хорооны хуралдаанаар өөр зүйл яригдахыг үгүйсгэхгүй. Асуудлыг олонхиороо л шийднэ.
Гэхдээ ажлын хэсэг урьдчилан хэрэв АН-аас нэр дэвшигч Ц.Элбэгдоржийг дэмжих санал олонхи болбол манай намын мөрийн хөтөлбөрөөс Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хэмжээнд таарах хөтөлбөрүүдийг санал болгохоор боловсруулаад байгаа. Ингэхдээ шударга ёс, авлига хээл хахуулийн эсрэг тэмцэх нь чухал санал хэвээр байгаагаас гадна ногоон хөгжлийн бодлоготой холбоотой, нийгмийн хамгааллын асуудлуудыг оруулж байгаа.
-Бусад нэр дэвшигчид эхнээсээ тодорхой болсон. Тэдний хувьд та ямар бодолтой байна вэ?
-Энэ бол намуудын дотоод асуудал учир зөв, буруу гэж хөндлөнгөөс хэлэх нь зохисгүй байх л даа. Би өөрөө нэр дэвшихгүй гэдгээ эхнээсээ хэлсэн. Намын даргын хувьд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийг дэмжих саналдаа тууштай байна.
-Танай нам дотооддоо нэлээд зөрчилдөөнтэй байх шиг байна. Намынхаа удирдах хүмүүсээ халж, солиод байгаа юм аа даа?
-ИЗНН дотооддоо зөрчилдөөд байгаа зүйл байхгүй. Саяхан манай н.Жаргал, Г.Бат-Ялалт нарын таван хүний хийсэн хэвлэлийн хурлын мэдээллийг уншсан.
2012 оны сонгуулийн өмнө эдгээр хүмүүс манай намд элсч, улмаар нэр дэвшсэн. Сонгуулийн дараа ч хамтраад сайхан ажиллах болов уу гэтэл н.Жаргал маань ерөнхий нарийн бичгийн дарга болоод нам дотроо хагалан бутаргасан, нэг нэгнийгээ ор үндэсгүй зүйлээр хутгасан зэрэг буруу үйл ажиллагаа их явуулсан. Үүнд бид үнэхээр харамсч байгаа. ИЗНН-ыг 2000 оноос байгуулан, тууштай явж ирсэн гишүүд маань анх тавьсан байр сууриндаа нэгдмэл явж байна. Ингэж 10 гаруй жил улс орныхоо төлөө гэсэн итгэл үнэмшлээр хичээгээд явж байхад түүнийг маань буцаж нулиман, буруу мэдээлэл түгээж байна.
Миний хувьд уг асуудалд хүлээцтэй, тэвчээртэй байгаа ч гэсэн нэг зүйлийг хэлмээр байна, Улс төрийн нам бол сайн дурын, нээлттэй байгууллага, гишүүд сайн дураараа элсдэг бас гарч болдог. Үнэхээр үзэл бодол нийлээгүй бол гарч болно. Үүнд бид янз бүрийн зүйл хэлэхгүй. Тиймээс хамгийн гол нь эр хүн шиг байж, орвол ороод, гарвал гараад л явчихгүй худал мэдээлэл тарааж байгаад үнэхээр харамсаж байна.
Нөгөө талаас одоогийн гуравдахь хүчний гэгдэж байгаа намуудын хувьд өнөөгийн сонгуулийн тогтолцоонд амжилтад хүрэхэд маш хүнд. Бид ямар ч байсан 10 гаруй жил парламентад байнга төлөөлөлтэй байж, өөрийн гэсэн орон зай, итгэл үнэмшилтэй явж байгаа. Аливаа улс төрийн намын гол зорилго нь өмнөө тавьсан зорилт, мөрийн хөтөлбөрөө Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт багтааж, төрийн бодлого болгох л байдаг. Энэ ч үүднээс бид цөөн суудалтай ч гэлээ Засгийн газарт багтаж, тодорхой асуудал хариуцаад намынхаа мөрийн хөтөлбөрөөс олон саналыг Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт оруулж чадсан. Энэ бол том боломж бас амжилт. Ямар ч байсан өнгөрсөн хугацаанд нүүр улайхааргүй ажиллаж байсан гэдэгтээ итгэлтэй байна.
-Таныг намынхаа гишүүдийг дарамталдаг, үргэлж сайд болж, "бялуу"-г нь ганцаараа хүртэж байдаг гэх юм билээ?
-Би бол тийм хүн биш гэдгийг энэ олон жил улс төрд явсан таньдаг, мэддэг хүмүүс маань мэднэ.
Ер нь бол УИХ-ын гишүүн эсвэл сайд болно гэдэг шагнал биш. Сая би анх удаа намын жагсаалтаар орж ирсэн. Өмнө нь 1998 оноос хойш дөрвөн удаагийн сонгуульд тойргоос нэр дэвшсэи. Мэдээж үүнд намын гишүүдийн дэмжлэг байсан. Гэхдээ тухайн үед би тойргийн иргэдийнхээ санал дэмжлэгийн хүчээр ялсан. Үүнээс гадна өнгөрсөн арав гаруй жилийн хугацаанд манай намын бий болгож ирсэн капитал гэж бий. Өнгөрсөн сонгуулиар л гэхэд нийслэлээс найм гаруй, улс даяар таван хувийн санал авна гэдэг чинь бид ямар ч байсан чамлахааргүй улс төрийн капитал, өөрийн гэсэн дэмжигчидтэй болчихсон байна гэсэн үг байхгүй юу. Тэр бий болгосон капиталыг ойлгохгүй, нэг л амар гэж бодоод шүүмжлээд, доромжлоод байх нь хэцүү л байна.
Нөгөө талаас би нэгэнт нам байгуулаад энэ олон хүмүүсийг уриалан дуудчихаад хаяад явах эсвэл нэр дэвшихгүй байх нь утгагүй шүү дээ. Нэгэнт бид Засгийн газарт орох асуудал дээр аль болох чадалтай, чанартай хийх, дээрээс нь намын гишүүдийн санал байсан учир сайд болсон. Түүнээс бус би хувиа бодсон бол заавал улс төрд байх шаардлага байхгүй.
-Танай намаас 1000 гишүүн гарчихсан юм уу?
-Би өчигдөр намынхаа Тамгын газар руу ярьж асуусан, хэдэн хүн намаас гарсан юм бэ гэж. Тэгтэл нэг ч хүн өргөдөл өгөөгүй байна лээ. Намын дүрмээр гишүүн болохдоо өргөдөл өгдөг, мөн гарахдаа өргөдлөө өгөөд гарах учиртай. Хоёр хоногийн өмнө болсон тэр хэвлэлийн хурал дээр таван хүн сууж байсан, бодвол тэр таван хүн гарч байгаа байх. Түүнээс бус олон зуу мянгаараа гараад байгаа юм байхгүй. Гэхдээ би энэ бүхний хойноос олон зүйл яримааргүй байна. Зүгээр л эр хүн шиг байгаач л гэж хэлмээр байна.
-Танай нам хэдэн гишүүнтэй юм бэ?
-Бид өнгөрсөн жил намынхаа дүрэмд хатуу гишүүнчлэл гэхээсээ илүүтэйгээр дэмжигч гишүүн гэдэг заалтыг оруулж ирсэн. Тиймээс сонгуульд манай намын төлөө өгсөн санал нь дэмжигчдийн тоо гэж ойлгож болно. Энэ бол олон улсын практик. Өнгөрсөн сонгуульд бид 5.5 хувь буюу 60 орчим мянган хүний санал авсан. Харин яг хатуу гишүүнчлэлээрээ бол тав орчим мянган гишүүн бий.
Т.ГЭРЭЛМАА
Өдрийн сонин
No comments:
Post a Comment