“Өнөөдөр” сонины Уншигчсурвалжлагчаар УИХ-ын даргын зөвлөх С.Ламбаа ажиллав. 1996, 2004, 2008 онд Их Хурлын гишүүнээр сонгогдож, Нийгмийн бодлогын байнгын хороог хоёр удаа удирдан, 2008-2012 онд Эрүүл мэндийн сайдаар ажиллаж байсан түүнийг доктор, профессор, бас гавьяат багш гэдгийг хүмүүс тэр бүр ярьдаггүй. “Тоншуул” сэтгүүлд шог зураг нийтлүүлж байх үеэсээ эхлээд инээд хошигнолын талбарт хамт зүтгэж явсан Ардын уран зохиолч Т.Галсан гуайтай түүний хэрхэн хөөрөлдсөнийг хүргэе.
-“Өнөөдөр” сонины сэтгүүлч над руу ярьж, “Энэ удаагийн буланд оролцож, Галсан гуайн ярилцлагыг хөтөлж өгөөч. Хэр баргийн хүн түүнтэй ярилцахаас халшраад байх юм” гэлээ. Өөлд өвгөнтэй ярихад ч хэцүү дээ гэж бодсон ч зүрх зориг гаргаад тантай ярилцах гэж байна даа. Та сайхан хаваржиж байна уу?
-Сайхан хаваржиж байна. Хүний хилэнц ихдэхийн хэрээр дэлхийн бөмбөрцгийн энд тэндгүй байгалийн янз бүрийн гамшиг болж, хүмүүсийг сандрааж байхад манай нутагт харьцангуй тайван байна. Энэ жилийн хувьд хангай тэнгэр нар, хур, жавраа цаг цагт нь хайрлаж буйд монгол хүний хувьд баяртай байгаа. Хааяахан ороод байгаа жаахан цас бол цагаан сүү, ногоон өвс, алаг цэцэгс, шар өрөм юм шүү дээ. Надтай ярилцахаар ирсний тухайд гэвэл нэг их халшраад байх зүйлгүй. УИХ-ын гишүүн, төрийн сайд байсан хүмүүсээс цөөнгүй нь буян номын цагаан мөрөөр замнаж байна уу даа гэж боддог. Улс төрийн элдэв хонзогнолд хорхойтсон баавгай шиг болохгүй, эзний алба ээлжтэй, хааны алба халаатай, төрийн алба дөрөөтэй гэд гийг мэддэг хүмүүс гишүүн асан Л.Одончимэдээс эхлээд олон байна. Түүний нэгэн адилаар УИХ-ын гишүүн бөгөөд төрийн сайд байсан Ламбаа, инээд баяслын талбарт хамт ноцолддог нөхөр маань уруулаас угзарч, завьжнаас чангаах гээд ирэхэд би юунд нь дургүйцэх билээ. Тэр тусмаа Монголын томоохон чөлөөт хэвлэл “Өнөөдөр” сониноос таныг илгээж байхад шүү дээ. Уруулаас угзартугай.
-Таныг багадаа хэлд сайн орохгүй, зангаагаар голдуу ярьдаг хүүхэд байсан гэдэг. Сургуульд орох жилээ гэнэт хэлд орсон гэдэг нь үнэн юм уу?
-Үнэн. Тэр нэлээд учиртай юм шиг байгаа юм. Үеийн хүүхдүүд хөөрхөн дуулж, хурга, ишиг буцаадаг, араган дээрээс дэвхэрдэг, зарим нь бүр усанд сэлдэг болчихсон байхад би гэрийнхээ хойморт сууж л байдаг хүү байсан гэдэг. Явдаггүй, ярьдаггүй хүүтэй аав, ээж хоёр минь хээр гадаа явахаараа хийсэн нүгэл хилэнц юу билээ хэмээн бодож, зүрх нь зүсэгдэн, уушги нь урагддаг байсан юм билээ.
-Тэгээд аав тань зурхайчид очиж мэргэлүүлтэл “Хэлгүй бүү хэл, хэл ам нь загатнасан эр болно. Төртэй ч тэрсэлж төвөг удаж мэднэ. Насан хэвийхэд нартад нэгэн од болон алдаршина” гэсэн гэдэг. Эсэргүү нэр зүүж цөлөгдсөн, эцэст нь Ардын уран зохиолч хүртэл алдар хүндэд хүрснийг тань бодохоор тэр зурхайч мундаг хэлж дээ?
-Сайн ноён хан аймгийн Жанжин вангийн хошуу буюу манай нутгаас хүмүүс Эрдэнэзууд мөргөл хийхээр очих үед нэгэн тулгар бүсгүй халтирч унаад, хийдийн горломд хүүхдээ төрүүлсэн юм билээ. Энэ явдалд олзуурхсан хийдийн хамба нөгөө хүүг дэргэдээ аван өсгөснөөр их номтой зурхайч болсон гэдэг. Тэгээд Улаантны бослогын үеэр зүг буруулан явсаар нутагтаа ирсэн хойно нь аав минь тэр зурхайчид очиж л дээ. Тэр хүн ааваар сарын турш хонь хариулуулах үүрэг өгөөд, өөрөө зурхайгаа зурахаар болж. Аав буянтай хүн болохоор мал жаргаадаг байсан. Хаврын яргуй хөө сөн хонь, ямаа тогтдоггүй байхад аавын хариулсан мал шар торгон дээр наасан сувд шиг налайгаад байхаар нь зурхайч баярласандаа хугацаанаасаа хамаагүй эрт зурхайгаа зурсан гэдэг. Гэхдээ бас зурхайн ерөөл таарах, эсэхийг үзэж байж зурна гээд мөнгөн цөгцөнд бог будаа хийн, ааваар тоолуулжээ. Аавын тоолоод бичиж өгсөнтэй зурхайчийн зурсан тоо нийлсэн учраас зурхайгаа зурж. Тэгээд таны түрүүний ярьсныг аавд хэлсэн гэдэг. Орчин үеийн хэллэгээр бол тэр нь хожуу их донгосож, хожуу их доншуучилна гэсэн үг юм уу даа (инээв).
Нэг өдөр аавыг хонио хариулаад ирж явтал би гаднаа гүйж байж. Таван нас хүртлээ хөлд ороогүй хүүгээ анх удаа гүйхийг харсан аав минь баярласандаа мориндоо чангахан ташуур өгтөл өнөөх нь аваад давхичихаж. Дээр үеийн хүмүүс морио жигтэйхэн гамтай унадаг болохоор ташуур өгч үзээгүй хэрэг. Морь нь булгиснаас болоод үүрч явсан хурга, ишиг нь уутнаасаа унаж, морин дээрээ дүүрсэн аргал нь талаар нэг тараад, айлын ноход шуугилдаад бөөн юм болж. Харин аав “Хүү явж байна ш дээ” гэж хашгираад, намайг морин дээрээсээ шүүрэн авч хотоо гурав гороолоход хаврын өтөг бууц чинь одоогийн энэ Оюутолгойн тоос шиг хуйларна биз дээ. Айл хотлынхон уяран уйлж, намайг унага, даага, бяруугаар мялаасан гэдэг. Тэгж л их уньтай туньтай хөлд орсон доо.
-Хэлд харин яаж оров?
-Эхэндээ ч аав минь хөлд л орсон бол яахав гэж боддог байсан гэдэг. Ямар сайндаа намайг зөвхөн хөлд орсны төлөө тугалтай үнээ, унагатай гүүгээр гаанс авч өгсөн гээд бод. Тэр бол буруу эрхлүүлсэн хайр байсан учраас аав минь хожим түүнийгээ тайлж, гаансаа хуга цохисон. Нөгөө зурхайч дээрээ дахиад очтол “Хүүгээ нэхий уутанд хийж унтуулаад, хар буурин дээрээ орхин, гол руу шахаж буу. Чи урд талын Дэл хадны тэнд нуугдаад харж бай. Өглөө нар мандахад хүү чинь сэрнэ. Тэр үед очиж болохгүй. Хүү эхлээд аааа гэж муухай орилно, дараа нь ээээ гэнэ. Тэгж байгаад зайлшгүй амаа нийлүүлэх учраас аабаа, ээдээ гэдэг авиа гарна. Энэ хоёр үгийг хэлсэн хүүхэд хэлд заавал ордог юм” гэж. Хуучин цагт элдэв муу өвчин туссан хүнийг л хар буурин дээрээ орхиж нүүдэг болохоос хайртай хүүгээ тэгнэ гэдэг аавын сэтгэлд багтаагүй нь мэдээж. Тэгтэл ч зурхайч чи өөрөө чадахгүй бол ээжийг нь тэнд суулга гэснээр муу ээж минь хар бууриа сахиад намайг сэрэхийг хүлээсэн гэдэг. Тэгээд л өглөө нь зурхайчийн хэлснээр хэлд орсон юм гэнэ лээ. Юмны ерөөл тавилан гэдэг тийм л байдаг юм билээ. Гэхдээ тэмээ хариулж явахдаа бол ч зурхайчийн хэлсэн шиг хожуу их явахгүй, ярихгүй юм байна даа гэж бодогдож байсан шүү. Сумын төвөөс гадагш гарах эрхгүй, миний хариул даг нөгөө хэдэн тэмээ чинь нам зас гийн шийдвэрийг мэдэхгүй. Манайхан явлаа, Москва орлоо гээд нэг хэсэг нь хойшоо алхчихна, би явлаа, Бээжин орлоо гээд нэг нь урагшаа алхчихна. Гэтэл хожим 1987 онд Москвагаас нисээд Ирландын эргийн Шанаан боомтод Монго лоос ганцаараа бууж, Атлантын далай дээгүүр явсаар Эрх чөлөөний аралд хүрэхдээ “Хүүе ээ, нөгөө зурхайчийн үг чинь үнэн байж” гэж бодож билээ. Одоо ингээд ярьж суугаа чинь хожуу их донгосож байгаагийн илрэл юм даа (инээв).
-Та чинь Баянхонгорын Заг Байдрагт төрсөн гээд л гайхуулдаг. Танай сумаас Ц.Баттөмөр, Ц.Намсрай, Б.Даваасүрэн гээд Гэгээрлийн гурван сайд төрсөн юм байна лээ. Б.Даваасүрэн сайдтай би олон жил хамт ажилласан, үнэхээр мундаг эрдэмтэн байсан. Ер нь энэ Заг Байдраг гэдэг чинь номын хүмүүс төрүүлдэг учиртай нутаг юм аа даа?
-Өө тэгэлгүй яахав. Тэр их учиртай. Монголын баруун талд Найман гэдэг улс байсан. Манай нутаг бол энэ хоёрын дунд байрласан учраас аль алиных нь соёлын нөлөө, удамшлын сэлгээ тэнд байсан байгаа юм. Нөгөө талаар Монголын нууц товчооноос эхлээд дэлхийн газрын зурагт хүртэл тэмдэглэсэн Заг Байд - ра гийн тэр багашаархан гол одоо ч ариун дагшин хэвээр байгаа. Тэр ус, удам шилтай яалт ч үгүй холбоотой. Манай нутгаас 20-иод эрдэмтэн, хоёр академич, хэдэн ч Төрийн шагналтан төрсөн юм бэ дээ. Харин Ардын уран зохиолч ганц төрсөн. Тэднээс чи зөвхөн гурван сайдыг нь л асуулаа. Ма най сум онгоцны буудалтай, цэргийн ангитай, ШТС-тай, бас таван аймгийн дундын цахилгаан станцтай байсан гээд л бод.
-Та 1986 онд Гэгээрлийн яамны сонин сэтгүүлийн нэгдсэн цэцэд дарга болсон гэхлээр говийн тэмээчин, Мах комбинатын ясчин, АПУ-гийн ачигч, Нацагдоржийн музейн манаач гээд янз бүрийн ажил хийж явсан таныг нутгийн сайд Даваасүрэн гуай татаж авсан уу?
-Энэ муу эсэргүүнийг чинь их бодлоготойгоор хүмүүжүүлж байгаа юм. Хөдөө арваад жил мал хариулуулсан хүнээ одоо ажилчин болгохын тулд Мах комбинатын ясчин, АПУ-гийн ачигч, музейн манаач хийлгэж дэвшүүлсэн хэрэг. Бас Кино үйлдвэрт хэсэг ажилласан. Тэгж байгаад дахиад эсэргүү болсон шүү дээ. Төв хорооны үзэл суртлын хэлтсийн нарийн бичгийн дарга, танай нутгийн Адьяа “Тоншуул”-д гарсан шүлгээс минь болоод Сэтгүүлчдийн бүгд хурал дээр авч өгсөн. Тэр нь яасан гэхээр энэ муу Доржготов, Зандраабайдий эд нар намайг шахсаар байж намрын тухай хэдэн мөрт бичүүлсэн юм. Би бусад хүмүүс шиг улиг болсон юм бичилгүй, гэнэн, хэрсүү хоёр хатуу улирлыг яаж угтаж байгааг дүрсэлье гээд Боохой, би энд байна гэж зарлах шиг Болчимгүй готил нь дандаа хад цуурайттал хошгирч байна Боодог болохоос бусдыг үзсэн бурхи нь Болгоомжтойхон мөлхөж хөеө юүгээ зөөж байна... гэхчилэн хэдэн бадаг өгсөн юм. Гэтэл дандаа хошгирч байдаг хүмүүс нь Төв хорооны Адьяа дарга, боодог болохоос бусдыг үзсэн бурхи нь Жалан-Аажав гуай байна гээд бөөн юм болсон. Тэгээд ажил гүй байж байтал Даваасүрэн багш намайг дуудсан. Тэр нь чиний бодож байгаа шиг нутгархсан хэрэг бус. Тухайн үед манай гэгээрлийн сонин сэтгүүл нэлээд шүүмжлүүлж байсан. Чи санаж байгаа байлгүй, “Оюунтүлхүүр оюуны цоож боллоо” гээд хүртэл шүүмж гарч билээ. Тиймээс харь хэлний модон орчуулгаар сэтгүүл гаргах бус, монгол сурган хүмүүжлийн өнгө аяс оруулах, мөн Гэгээрлийн яамны сэтгүүл нь уншигчдадаа эх хэлний багш байх ёстой гэдгийг тэр мундаг хүн тооцсоны үндсэн дээр тэгсэн байх. Энд тэнд цөлөгдөж явсан надад 850 төгрөгийн цалин өгөөд, хэдэн муу хүүхдээ тэжээх боломжоор хангаад өгөхөөр хүн чинь итгэлийг зүтгэлээр хариулах гэж хичээдэг юм билээ.
-Тэр үед чинь яамны Сэтгүүлийн нэгдсэн цэцээс ”Хүүхдийн хүмүүжил”, “Хүн болох багаасаа”, “Оюунтүлхүүр”гээд олон сэтгүүл гардаг байлаа шүү дээ. Бас “Багш” гээд сонинтой байсан. Сэтгүүлч Данаажав, Сумъяа, Цэвэгээ, шог зураач Идэрхангай гээд мундагчууд ажиллаж байсан санаж байна.
-Тийм шүү. Манай Сумъяа цэцэг цэцгийн туурцагнаас шимэн шимсээр яваад охь бал хийдэг зөгий шиг сүрхий хүн шүү дээ. Хөдөлмөр гавьяаг нь үнэлдэг бол тэр соёлын гавьяат зүтгэлтэн байтугай, ардын багшийн хэмжээний хүн. Би чинь бас өөрийгөө яая гэж байж ангийн нөхөр, хувь заяа адилхан давтагдаж байсан Жамъянгаа ажилгүй байгааг мэдээд Данаажав даргад хэлээд татаж авсан. Жамъян минь хуулан бичлэг хийж буй онц сурлагатан шиг цаасаа дэлгэж байгаад нийгмийн хамгийн эмзэг, хурц сэдвийг хөндөн бичдэг. Зураач Идэрхангай гэхэд л ямар хичээнгүй, иргэний үүргээ хэдийд ч байсан биелүүлдэг журамт хүн байсан бэ. Заримдаа олон зураг зурахаар нүд нь улайгаад нуухтана, тэгэхээр шар тостой хар даавуугаар дарж байгаад л ажлаа хийдэг.
-1960-аад онд Б.Ринчен гуайн “Монгол бичгийн хэлний зүй”, Ц.Дамдинсүрэн гуайн “Орос монгол толь”-ийн хавсралт гээд олон номыг шатаасан гэдэг. Таны “Төрсөн хүүгийн тань үг” гэдэг анхны түүврийг ч шатаачихсан байдаг юм билээ. Нөгөө тэмээчин болгосон зохиол чинь мөн үү?
-Тэр ном гарсны төлөө би чинь тэмээчин болсон юм. “Төрсөн хүүгийн тань үг” номонд миний алдарт “Арвай хээр” найраглал байсан. Гэхдээ тэрнээс болоогүй, дотор нь байсан хэдэн ёгт үлгэрээс болоод шатаахад хүрсэн. Тэр бол миний хоёр багшийн номын дэргэд өчүүхэн өргөс байхгүй юү. Хоёр багшийн минь ном бол Тужийн нарс юм уу, танай Их Тамирын ойг тэр чигт нь шатаасантай адил том зүйл. Гэхдээ яахав, галын дөл өөдөө гэдэг шиг тэр ном зохиолууд одоо түмэндээ дахин хүрч эхэлж байгаа.
-Таны элдэвтэй бүтээлүүд “Тоншуул” сэтгүүлийг чимж байсныг сайн санаж байна. 2002 онд манай С.Цогтбаяр, Ц.Ариунаа хоёр “Тоншуул” сэтгүүлийг сэргээхэд та редакцын зөвлөлд орж, өөрт хадгалж байсан сэтгүүлийн дугааруудаа бэлэглэсэн. Тэгэхэд л би хэдэн халтар зургаа ч олигтой цэгцэлж хадгалж авч чадаагүйдээ өөрийгөө зэмлэж билээ.
-Би чинь агуу их Б.Ринчен, Ц.Дамдинсүрэн, Ш.Лувсанвандан, Ш.Гаадамба тэргүүтэй мэргэдийн шавь учраас өв соёлоо нандигнан хайрлахыг багш нараасаа суралцсан. Зөвхөн цаасан дээрх өв соёл гэлтгүй шүү. Хөдөө байхдаа буган хөшөө, сүг зурагтай хад хясааг нурааж, хашаа хороо барих гэсэн хүмүүстэй муудалцаж, түүнээсээ болж бас л буруудаж явсан хүн. 1942 онд монгол бичгээр гарч байсан “Тоншуул” сэтгүүлийн анхны дугаараас эхлээд хөндлөн үсгээр хэвлэж байсан үеийн урт эгшгийг дээр нь зураасаар тэмдэглэсэн дугаарууд нь хүртэл надад байлаа. 1960-аад онд сэтгүүл худалдаж авах тэнхээгүй болох хүртлээ ямар ч гэсэн дугаар бүрийг нь хадгалдаг байсан шүү. Тэднийгээ хожим хэрэгтэй хүнд нь өгсөн чинь хүүхдүүд бүрэн хэмжээний үзэсгэлэн гаргаад, маш олон хүнд хүргэсэн байна лээ. “Матар”, “Туяа”, “Цог” зэрэг сэтгүүлийн дугаарууд ч байна. Тэр мэтээр аль нэг газарт урилгаар очоод, сайхан зан хөдөлсөн үедээ бэлэглэчихээр зүйлүүд надад байна аа байна. Дондогийн Цэвэгмид багшийн монгол бичгээр хэвлүүлсэн анхны ном надад бий. Үр хүүхдэд нь байтугай улсын төв номын санд ч байхгүй.
-Тэгвэл бидний ярилцлагыг уншаад тан руу нэлээд довтолгоо ирж магадгүй юм байна даа?
-Яахав яахав. Хүн юугаараа баян, түүгээрээ дайлна гэдэг. Нөгөө талаар юм хэрэгтэй хүндээ, эзэндээ очих нь зөв. Тэр хайран юмаар зуслан дээр гал ноцоочихвол яана.
-Яруу найраг, хүүхэлдэйн болон баримтат киноны зохиолууд, “Жирмийн сүлжээ”, “Товчит хэлцийн цоожийг домгоор тайлагч түлхүүр”, “Монгол ертөнцийн гурав” гээд 1957 оноос хойш таны хийсэн бүтээлийг тоочоод барахгүй л дээ. Тэр дундаа таныг “Монгол Жангар”-ыг цэцлэн хэлхэж, туурга тусгаар Монгол Улс бол “Жангар” туулийн голомт болохыг баталсан том гавьяатай хүн гэдэг. Үүнийг хэлхэхэд таны туульч удам, өөлд үндэс угсаа нөлөөлсөн үү?
-Мэдээж. Галдан Бошигтын Эгийн даваанд орхисон өөлдүүдийг Цагаан тайшийнхан олзлохдоо хоёр бол золтойгоор нутаглахыг зөвшөөрөөд гэрээ хийсэн гэдэг. Тэр нь юу гэхээр тууль хайлахгүй, нум сумтай байж болохгүй гэсэн хоёр болзол. Нум сумны өмнө тууль орж байна гэхээр харийнхан үндэсний хэл соёлыг устгах бодлогыг нэн тэргүүнд тавьдгийг эндээс харж болно. Тууль хайлаад эхэлбэл зүрх нь огшино гэдгийг мэдээд тэд манайхны экэл товшуурыг бүгдийг нь хурааж аваад, бүхэл бүтэн уулын дайтай хөгжмөөр сор залсан гэдэг. Харин өөлдүүд гэрээ хийхдээ ганц зүйл хүссэн нь чавхны ац шиг газар буюу Заг Байдрагийн голыг тэр чигт нь авах байж. Хожим Ардын засгийн үед хүртэл аав минь “Жангар” туулийг хайлаад, феодал магтсан хэргээр хоёр удаа шүүгдсэн. Өвөө минь ная гаруй насалсан лам хүн. Сүүлдээ унтаагаараа тууль хайлдаг байсан гэдэг. Удамшлын пянз гэдэг шиг туульч удам цаанаасаа өвлөгдсөөр ирсэн байгаа юм. Манай нутагт олон туульч байсан. Энэ тухай сая би ШУА-ийн хүрээлэнд бичээд өгчихсөн. “Нар гарснаас хойш өдөр болохгүй хэчнээн удна, ная гарснаас хойш хадан гэртээ очихгүй хэчнээн удна” гэдэг шиг би одоо хэр удах билээ.
-Өөлд гэснээс би Архангай аймгаас гурван удаа УИХ-д сонгогдохдоо Өлзийт сумын өөлдүүдтэй үй зайгүй найз болсон. Ажилсаг, сэтгэлийн хөдөлгөөн ихтэй, шулуун шударга, бас үерхэлдээ үнэнч ард түмэн байдаг. Галдан Бошигтын удам гээд л үндэс угсаагаа их дээдэлнэ. Ховдын Эрдэнэбүрэнгийнхэн Өлзийтөд ирнэ, Өлзийтийнхөн Эрдэнэбүрэнд очно. Ингэхэд Галсан гэдэг өөлд өвгөн энэ ард түмэнтэй хэр холбоотой байдаг вэ?
-Хачин шүү дээ. Архангайн Хотонт чинь угтаа Хатант уулын нэр юм. Гэхдээ Ану хатны тухай тэгж нуулгүй болохгүй л дээ. Д.Чимэд-Осор ах гэхэд надад дэндүү хайртай байсан.
-Тэр Чимэд-Осор гэдэг хүн чинь миний их шүтээн дээ. Өлзийт сумын Соёлын төвийг энэ агуу хүний нэрэмжит болгосон.
-Би ганц дурсамж хэлье. Кино үйлдвэрийн зусланд хавар эрт ганц айл гардаг нь манайх. Яагаад гэхээр “Барилгачдын-7” хэмээх хотын хамгийн их агаарын бохирдолтой хэсэгт ганц өрөө байранд амьдардаг бид хэдэн хүүхдээ зусланд гаргахын тулд эрт очдог. Тэгж чадвал уулын аман дахь тэр олон байшингийн алинд ч орж болно. Томчууд болохоор наадмын өмнөхөн гардаг байсан. Нэг өглөө Брежнев даргын бэлгийн цэнхэр манай гадаа дэнхэгнэж донхогносоор ирэв. Гэтэл бүхээгнээс нь агуу их Чимэд-Осор гуай бууж ирдэг юм. Хүүхдүүд маань түүнийг тал талаас нь ноцчихсон. Тэднийхийг нүүлгэж ирсэн хүмүүс юу юугүй л манайхыг буулгаж ачих болов. Тэгэхэд мань хүн “Юмаа буцаагаад ач. Энэ хэдэн амьтдыг цэцгэн дунд хэд хонуулах хэрэгтэй. Манай хүүхдүүд эднийг бодвол том болчихсон юм чинь” гэсэн. Ямар вэ дээ.
-Үндсэн хуулийн “загалмайлсан эцэг” гэгддэг Чимид багшийг бурхан болсны дараа та үгэн зул өргөхдөө “Б.Чимид надад аман хуулиар дөрвөн мөрт бичих үүрэг өгсөн. Амьд мэндэд нь өргөн барьж чадсангүй” гэсэн байсан. Энэ бүтээлээ хийж дууссан уу?
-Бичиж дууссан л даа. Наян насных нь ойд хадаг болгож өргөе хэмээн бодож байтал хожимдчихлоо. Алгуу залхуу байдал эцэстээ эмгэнэл дагуулдгийг ойлгож байна. Одоо тэр их хүний гэгээн дурсгалд зориулж, номон хөшөө найргийн зул болгож барихаар боллоо. Б.Чимид гуай амьд сэрүүндээ миний үгийг сонсчихоод “Үгүй ээ хө, наадах чинь аман хууль байна шүү дээ. Бид Монголынхоо хуулийг бас ч гэж доторлоно, гаднынхны хуулийг гадарлана. Наадахаа юм болгооч” хэмээн олзуурхсан. Энэ маань цаашид хоёр ч боть болон гарах бололтой. Ингэснээр манай хуульчдын ширээн дээр хэвтэж байдаг бус, хэрэгтэй цагтаа аваад ашиглах багаж ном нь болох байх гэж бодно.
-Гаднаа А.С.Пушкины хөшөөтэй “Русская гимназия” хэмээх цогцолбор дахь таны урланд анх удаа ирж тантай хөөрөлдсөндөө таатай байна. Хамгийн гол нь эндээс залуу үеийнхэн маань бага ч болов ухаарал авбал бидний ярилцлагын үр дүн тэр болно. Эрхэм танд урт насалж, номон судар бүтээх ажилдаа их амжилт гаргахыг ерөөе.
-Би залуу байхын л завгүй хүн байлаа. Энэ маань л намайг жаал зугаа юм бүтээх, хүний хүүхдээс хүзүү доргүй, амьтны хүүхдээс авхаалж дутуугүй явуулахын түлхүүр байсан болов уу. Тиймээс “Өнөөдөр” сонины уншигчдад завгүй байхыг хүсье дээ.
Ардын уран зохиолч ярилцлагынхаа эхэнд манайхыг “Өнөөдөр” бол Монголын анхны хувийн хэрнээ жинхэнэ чөлөөт хэвлэл. Ардчиллын мөн чанарыг хүмүүст сэнхрүүлэхэд, үнэнийг өмгөөлөхөд, худлыг хуйхлахад мөн ч их үүрэг гүйцэтгэсэн сонин хэмээн тодорхойлсон. Түүнд ингэж хэлэх үндэслэл байжээ. Өөрийнх нь хэлснээр “Өнөөдөр” сонин хэмээх том айлын их ууцных нь ард гурван жил балиус бариад сууж байсан хүн болохоор арга ч үгүй биз. Мөн Т.Галсан гуай “Нэрт сэтгүүлч Ц.Балдорж манай Загийн голын хүргэн. Нэг өдөр хүргэн хүү дээрээ яваад очлоо. Ер нь энэ үзэг барьж, үг хэлхдэг хүмүүс сонины газарт түр ажиллах хэн хэндээ хэрэгтэй байдаг. Залуу сэтгүүлчдэд тэднээс авах үлгэр дуурайл их. Түүнийг мэддэг учраас манай хүн намайг сониндоо ажиллахыг урьсан. Тэр үед би өдөрт хэдхэн мөр егөө бичиж өгдөг байсан. Тухайн үед миний бичсэн егөөний мөр бүрийг мянган төгрөгөөр үнэлдэг байсан гэхээр тэр хүн оюуны хөдөлмөрийн үнэ цэнийг айхтар мэддэг, үнэлж чаддаг байсныг илтгэнэ. Сүүлд Ц.Балдорж бичихдээ “Егөө бол жинхэнэ яруу найргаас язгуур гаргахын нэр юм байна. Үл бүтэх юм бүхэнд үгэн мэс засал хийх жишээ аж” хэмээн олзуурхаж байсан” хэмээн гэгээн дурсамж хуучилсан юм.
Тэмдэглэсэн Л.ГАНЧИМЭГ
No comments:
Post a Comment