Ж.Нэргүй: Ф.Оссендовски дэлхийн хэмжээний эр зоригтой цорын ганц зохиолч байжээ

Монголын зохиолчдын эвлэлийн шагналтзохиолч, орчуулагч ЖигжидсүрэнгийнНэргүйтэй ярилцлаа.

-Фердинанд Оссен­довскийг ма­най­ханта­ны орчуулсан "Хүн, араа­тан, бур­хад"хэ­мээх романаар нь илүү­­тэй мэдэхболсон. Тэгэ­хээр Поль­шийн зо­хиолч энэхүн Лени­ний тухай хэр ихийг мэдэхбо­лоод "Ленин" хэмээх энэ номыг бичихболов гэдэг нь хүмүүст сонин байгаабайх?
-Ф.Оссендовскийн ту­хай эхлээд ярихад, түү­ний үндсэн мэргэжил нь байгаль судлаач. Хэдий өөр салба­рын хүн ч гэлээ октяб­рийн хувс­галаас өм­­нө Польшийн нэг сэт­гүү­­лийг орос хэл дээр эрхлэн гаргадаг байсан юм билээ. Мөн залуу на­сан­даа утга, уран зохиол сонирхон оролдож, ху­вьс­­галаас өмнө зар­лаж байсан урал­даа­нуу­дын тэр­гүүн шагналыг удаа дараа  хүртсэн бай­даг. Өөрөөр хэлбэл Ф.Оссен­­довски бага залуу­гаасаа уран зохиолч бо­лон тө­лөвш­сөн хэрэг. Үүний зэрэгцээ тухайн үед эрэн сурвалжлах сэт­гүүл зүй жинхэнэ утгаа­раа хөгжиж эхлэхэд орос, польш хэл дээр сэтгүүл эрхлэн гар­гаж, тухайн цаг үеийнхээ сайн муу, болох болох­гүйг эрэн сурвал­жилж бичдэг байж. Сэт­гүүл зүйн салбарт ажил­лаж байх хуга­цаан­даа олж авсан мэдлэг турш­лага нь уг зохиолыг бичи­хэд түлхэц болсон юм шиг санагд­сан. Тэр ч бүү хэл октяб­рийн хувсгалын дараан­хан "Челсоны до­ку­мен­тууд" буюу Чел­со­ны ба­рим­туудыг гаргаж ир­сэн байдаг. Тэр нь ямар учир­тай юм бэ гэхээр, Оросын хувьс­гал­чид, еврей хувьс­галчид нь  октябрийн зэвсэгт бос­ло­год шаар­дагдах хө­рөн­гийг ба­руу­ны орнуу­даас хэрхэн бос­го­сон та­лаар нотол­сон баримт байдаг байх­гүй юу. Тэр баримтууд нь 1920-иод оны үед маш том шуу­гиан дэгдээж байсан юм би­лээ. Өөрөөр хэлбэл Оросын хувьс­галыг гад­наас экс­пор­толж оруулж ирсэн гэсэн шуугиан. Үүний үнэн худал нь одоо хэр   бүрэн шийдэг­дээгүй бай­на. Гэхдээ маш олон ба­рим­таар бат­лагд­сан бай­даг юм. Тухайл­бал, "Ленин" номонд ч хэнээс хэрхэн мөнгө сал­гаж бай­сан тухай нь жи­рийн жи­шээ­гээр өгүүл­сэн байгаа. Өөрөөр хэлбэл Оссен­довскийн эрэн сур­валж­лах сэтгүүл­чийн авь­яас нь яах аргагүй "Ленин" номын цөм болж байх шиг санагд­даг юм. Тэр ч утгаараа өнөөд­рийн ма­най сэтгүүлчдийн унших шаард­лагатай но­мын нэг болж байж болох юм.

-Тэгэхээр та "Ленин" номыг хэзээ уншаад орчуу­лахаар шийдсэн бэ?
-Ф.Оссендовскийн дэл­­­хий да­яар түгсэн гол намтарт ердөө хоёрхон номыг нь дурдсан бай­даг юм. Нэг нь "Хүн, араа­тан, бурхад", нөгөө нь энэ "Ленин". "Ленин"-ий өөр нэг нэр нь Европт түгснээр "Бурхангүйчүүдийн бур­хан Ленин" юм билээ. Үүнийг би "Хүн, араатан, бурхад" номыг орчуулж байх үедээ, аль 2000 оноос өмнө олж мэдээд, за нэг ийм айхтар ном байдаг юм байна даа, олоод үзчих юмсан гэж хорхойссон. Гэтэл ер олд­доггүй. Хайж яваад аль 1930 онд анх хэвлэгдээд Европын олон оронд ху­раагд­сан, шатаагдсан гэж сонс­соноос цаашгүй. Тэгтэл 2011 оны эхээр интернэт рүү ороод үзсэн чинь "Ленин" хэвлэгд­чихжээ. Уг нь 2006 онд  Беларуст бүртгэлтэй ОХУ-д үйл ажиллагаагаа явуулдаг  "Партизан" гэ­дэг хэвлэлийн газ­раас эрхлэн гаргасан байв. Гэвч интернэтэд танил­цуулга нь байгаа боловч эх зохиолыг нь бас олж үзэж чадахгүй яваад бай­лаа. Тэгж 2011 онд баг­таан Орост худал­даа­лагдаж байсан дэл­гүү­рээс нь ганц ном хү­нээр захиулж авчруулсан юм. "Ленин"-ийг уншиж үзэ­хээсээ ч өмнө би Оссен­довки болоод Лени­ний тухай роман гэ­хээр со­нир­холтой л байж таар­на гэж бүр зүүдлэх шахуу юм болж байлаа. "Ленин" номыг Европын орнуудад оросынх шиг зэвсэгт бос­лого гарахаас сэрэмж­лүүлсэн гэж суд­лаачид үздэг байхгүй юу. Анх 1930 онд хэвлэгдэхэд Европын коммунистууд, социалистууд нь октя­б­рийн хувьсгалын тухай хирд­хийм баримтуудыг олж үзээд өөрс­дийнхөө явж буй замыг дахин няг­талж үзсэний үндсэн дээр үйл ажиллагааныхаа эр­чийг сулруул­сан гэдэг юм. Товчхондоо бол олж үзэ­хээсээ өмнө орчуу­лахаар шийд­чихсэн бай­сан.

-Лениний тухай ху­вийн үзэл бодол тань "Ленин" номыг унш­са­наар шинэчлэгдэн өөрч­­­лөгдсөн үү?  
Үгүй ээ. Надад тийм юм байхгүй. "Ленин" ном­ноос оочин цоочин, хэсэг бусаг шинэ мэдээллийг л олохоос биш ерөнхий дүр зураг нь надад тэртээ тэргүй ойлгомжтой бай­сан. Яагаад гэвэл би нэ­лээн юм үзэж харсан, уншиж мэдсэн хүн шүү дээ. Тийм учираас надад айхтар нөлөөлсөн юм байхгүй. Гэхдээ л би бод­сон. Өнөө бол­тол комму­нист үзлийг тахин шүтээд байгаа хү­мүүст үзүүлэх­сэн, мөн коммунистуудыг дагаж гүй­гээд байгаа за­лууст зөв ойлголт өгөх юмсан, Лени­ний сургаал зөв зүй­тэй зүйл байсан боловч залгамж­лагч нар нь буруу тийш нь аваад явчихсан юм гэж эндүү бодож явдаг  зарим хү­мүүст уншуу­лахсан гэж бодож явдаг байсан юм. Тэрэндээ хү­рээд л орчуул­лаа. Түүнээс биш одоо­гийн уншигч­дын хүлээж аваад байгаа шиг, тод­руул­бал Лениний хөшөөг буулгах зорил­готой гэх ч юм уу, тийм санаа агуул­сан юм ердөө байхгүй.

-"Ленин" номын ар­ван тавду­гаар бүлгээс харж байхад Ленин, Кинг гэдэг америк эртэй ярил­­цаж буйхэсгээс л бүх юмны гол сэжүүр гарах юм шиг анзаа­рагдсан?
-Тэр чинь ёстой жин­хэнэ хор­воог, хүн төрөлхт­нийг, хүний нийгмийг ямар замаар, хааш нь хөтлөх вэ гэсэн хүн хүний үзэл санааны болоод сонголтын туйл гарч ирж байгаа юм шүү дээ. Кинг гэдэг америк эр бол уран сайхны зохиомол дүр. Чөлөөт нийгмийн төлөө­лөл болсон том безнес­мен хүн. Улс орондоо өр­нөж буй шинж­лэх ухаан техник технологийн хувь­сал өөрчлөлтийг хүний нийг­мийн хөдөлгөгч хүч болно гэж ярьж байгаа шүү дээ. Гэтэл мань Ле­нин "Үгүй эхлээд хүний оюун санаа итгэл биш­рэлийг өөртөө татах ёс­той тэгээд дараа нь бүг­дэд нь зааж өгөөд нэг төвтэй удирдлагын сис­тем зохиох ёстой" гэж үз­дэг. Тэр хэсэгт хүний нийг­мийн хоёр туйл байтугай хүний сэтгэлгээний хоёр туйл гарч байгаа юм шүү дээ. Кинг бол гайхалтай төгс төгөлдөр дүр.

-Ленин америк эр Кинг­­тэй ярилцсаныхаа дараа Утокульм уулын оргилоос шал өөр хүн болчихоод буужирдэг. Өөрөөр хэлбэл үзэн ядал­­таа үзэл санаа­ны­хаа амин сүнс болгож байна. Тийм үү? 
-Яах аргагүй л тэгж байгаа юм. Тухайлбал Лениний хайрт Лена бүс­гүй хэлэхдээ даран­гуй­лагч хаант засагтай тэм­цэх ёстой. Яг л Лени­ний ах эгч нар шиг хааны удмынхныг нэг хоёроор нь алж устгаад байхад зорьсон зорил­годоо хүр­чихнэ гэж боддог. Харин Ленин, Ленагаас илүү цаа­гуур бо­дож байгаа юм. Хадан хясааг тэр чи­гээр нь нураах ёстой бо­ло­хоос биш жижигхэн мужааны алхаар нэг та­лаас нь хэлтэлж болохгүй юм аа гэж. Тэгээд ирэ­хээрээ мань эрийн толгой маш том  харгис үзэл, тухайлбал хүн төрөлхт­ний хөгж­лийн хуулийг, тэр ч бүү хэл бай­галийн зүй тогтлын, хувьслын хуулийг  тэр аяар нь өөрч­лөх гэсэн харгис санаа олж байгаа байхгүй юу. Тэр үзэл санаандаа хөт­лөг­дөн хар зоригоороо тэнэгэртлээ зүтгэж бай­гаа юм шүү дээ, хөөрхий минь.

-Ф.Оссендовскийн хоёр зо­хио­лыг та ор­чуул­чихлаа. "Хүн, араа­тан, бурхад" рома­наа­саа "Ленин" номтуур­вилзүйн хувьд ямар онц­­логтой байна вэ. Ба­рим­­тат зохиол боло­хынх нь хувьд?
-Би уншигчдыг төө­рүүлээд яа­хав. "Ленин" бол "Хүн, араатан, бур­хад" шиг  гайхамшигтай уран тансаг үг най­руул­гатай, сонирхол татахуйц гойд сонин адал явдалтай ном биш. Энэ ном нэг талаар дэлхийн хэм­жээ­ний хувьсгалч В.И.Ленинийг улс төрийн талаас нь харсан "Фамьплет роман" юм. Тухайн нийгмийн өнгө төрхийг олон талаас нь, эсрэг тэсрэг байд­лаар гаргаж ирсэн маш хурц бич­лэг­тэй. Нөгөөтэйгүүр Лениний хөрөг роман юм. Ленин бол хэн ч хүлээн зөвшөөрхүйц гоц оюун­тай хүн. Харгислалыг бо­дож олсо­ноороо ч, хам­тын нийгмийг цогц­лоос­ноороо тэр. Тэгхэрээр энэ түүхэн хүний тухай хөрөг роман гэж би дүгнэж бай­гаа. Тухайлбал, Ленин уурлахаараа яадаг вэ, баяр­ласан үедээ ямар үйлдэл хийдэг вэ, сэтгэл зүй нь ямар юм бэ гээд л хувь хүний дахин дав­тагдашгүй шинж чанар, үзэл санааг илэрхийлсэн байгаа. Үүнийг бичсэн Ф.Оссен­довски ч бас өөрөө гайхалтай сэтгэл зүйч хүн гэдэг нь илт. Манай шүүмжлэгч суд­лаачид юу гэж дүгнэ­хийг нь мэдэхгүй юм. Гадаа­дын судлаачид лав энэ романыг яг уран зохио­лын талаас нь судласан нь ховор байдаг юм би­лээ. Хэтэрхий хар юм гээд байдаг юм уу, эсвэл зүрх­шээгээд байдаг чюм уу бүү мэд. Ямар ч байсан "Ленин" бол дэлхийг дон­сол­госон ном гэдгийг сонс­­сон дуулсан хүн мэ­дэх байх.

-Номонд орсон зур­гуудыг "Ленин" номын анхны хэвлэл­тээс авч оруулсан гэсэн тайлбар хийжээ. Таанх­ны эхийг нь яаж олсон юм бэ?
-1930 онд Польшд хэв­­лэгд­­сэн хоёр дахь хэв­лэл­тийн нь ном одоо на­дад бий. Тухайн жил хоёр удаа хэвлэсэн юм билээ. Одоо Польшд элчин сай­даар суугаа Ганбаатар надад олж өгсөн юм. Тэр номонд миний орчуул­ганд орсон "Посткриптум" буюу төгсгөлийн оронд бичсэн Ф.Оссендовскийн өөрийнх нь бичилт бай­сан байхгүй юу. Харин миний орчуулгын эх бо­лох 2006 онд орост хэв­лэсэн номонд байгаагүй. Би польш хэл мэдэхгүй болохоор Ганбаатары­гаа орчуулж өгөөч гэж  гуйсан. Тэгтэл харин өөрөө ам­жихгүй, манай охиноор орчуулга хийл­гэчих гэсэн юм. Польш хэл сайн мэд­дэг охин байна билээ. Утасны дугаарыг нь март­чихсан тул танай сони­ноор дамжуулан Ганбаа­­тарын Учрал дүү­дээ баяр­лаж таларх­са­наа илэр­­хийлье.

-"Ленин" номын нээлт энэ сарын 7-нд, Октябрийн хувьс­галын ойн өдөр болсон. Энэ номыг хүмүүс ер ньхэр­хэн хү­лээн авч байна вэ?   
-Зарим хүмүүс энэ но­мыг ун­шиж үзээгүй байж цэцэрхэж байгаа сураг­тай байна. Ялангуяа он­лайн санал сэтгэгдэл үл­дээх талбарт сумаа та­виад нумаа нуудаг хүмүүс олон байдаг. Тэнд янз янзаар л бичиж байгаа юм шиг билээ. Тэр хүмүүст хандаж хэлэхэд эхлээд уншиж үзэхийг зөвлөе. "Ленин" номын нээлтээ хийх гээд номын яармаг худалдаа руу хайрцагтай номоо аваад явж байхад 40 орчим насны хоёр  хүн үзчихээд "За энэ ч ёстой Орос, Монгол хоёр орны хооронд дайсагнал тарих ном байна даа" гэж со­лиорч байна билээ. Тэг­дэг­гүй юм аа, Мон­голын ард түмэн ч ухаан­тай, оросын ард түмэн ч ухаан­тай. Бас нэг худал­дан авагч "Бат-Үүл Лени­ний хөшөөг буулгаснаас болоод оросууд шата­хууныхаа үнийг нэмж бай­­гаа юм" гэж байна билээ. "Битгий дэ­мийр" гэж хэлмээр байна. Бит­гий тийм тулга тойрсон өчүү­хэн бодол­той бай­гаач гэж зарим хүнд хэл­чихье. Арай өөр, илүү нарийн учир шалт­гаан­тай байх. Оросуудын за­рим нь Лени­ний онолоор улайрт­­лаа зүтгэж бай­сан. Зарим нь дөрлүүлсэн шар шиг хүчээр даган дуурайж, зарим нь бүр хүчтэй эсэргүүцэж байсан байдаг. Түүний нэг жишээ хэлэхэд 1924 онд Лени­нийг өөд болсны дараа модон бунханд байлгах болсон. 1934 оноос эх­лээд 2012 он хүртэлх энэ хугацаанд нийт 11 удаа Лениний бунхан халд­лагад өртсөн байна. Тухай­­лбал, чулуу шидэх, шилэн хорго руу нь алх шидэх, гар хий­цийн тэс­рэх бөмбөг дэлбэлэх, бэх цацах зэрэг янз янзын аргаар халдсан байна. Коммунист засаг өөрс­дийн­хөө буруу удирд­лагын эсрэг боссон хүмүү­сийг сайтар нууж байсан гэдгийн л баталгаа боло­хоос биш ямар ч эсэр­гүүцэлгүй биш байсан нь одоо ил болж буй юм. Эсэргүүцэгчид гэдэг бол тэрс үзэлтнүүд. Тэрс үзэлт­­нүүд гэдэг нь ямар учиртай вэ гэхээр оюун ухаан бусдаасаа, хүн сүр­гээ­сээ түрүүлээд  илүү давуу хөгжчихсөн байдаг. Тэднийг харин хувьс­га­лын эсэр­гүүчүүд гээд дор нь буудаж байсан. Би ойлгож байна. 1937 онд лам нарыг хоморголон устгахгүй бол про­лета­рын дектатурт асар их саад тотгор учрах байсан. Энэ чинь ус төрийн хэл­мэг­дүүлэлт биш юм. Цаа­гуураа маш нарийн арга ажил­лагаатай Лениний бодож ирсэн онолын хар­гис­лалийн нэг хэлбэр бай­­сан. Тиймээс одоо манай сэт­гүүлч, зохиол­чид улс төрийн хар­гис­лалд өртсөн гэж ярьж байх ёстой гэж боддог.

-Ирээдүй ирэх ту­сам, өнгөр­сөн улам илүү тод харагддаг ч юм шиг санагдлаа. Та Ф.Оссен­донс­кийнолж харан бүхнийг дахин шинээр харсан байх. Тэгэ­хээр та өөрийн "Посткриптум"-аа хэ­лэх­гүй юу?    
"Ленин" номноос "Хүн, араатан, бурхад" номонд гардаг шиг нөгөө сайхан уран дүрслэл, гоо сайхныг хайгаад хэрэггүй. Гэхдээ маш том зо­хиол­чийн эр зоригийг олж мэд­рэх болно. Манай зо­хиол­­чид ер нь их мөлгөр, зориггүй байгаад байх шиг байна. Бүх цаг үеийн түүхэн зохиолчид л хам­гийн их тэрс үзэлт­нүүд болсон байдаг. Өнгөр­сөнөө эргэн харахад шүү дээ. Тэнэг зохиолчид л үзэл суртал хийдэг. "Ленин" номоос дүг­нэ­хэд  Ф.Оссендовски бол дэлхийн хэм­жээ­ний эр зоригтой цорын ганц зо­хиолч байжээ гэж үзэж болохоор байна. ХХ зуу­ны хамгийн нэр хүндтэй улс төрч хэн байсан. Ленин байсан. Тэгвэл Ленинийг олон талаас нь дүгнээд хар бараа­ныг нь гаргаж тавиад, түүний хий­сэн харгислалын за­маас хүн тө­рөл­хт­нийг хол­дуулж чадсан зохиолч байхгүй. Намайг цэцэр­хэж байна гэж бодвол дэлхийн баримтуудыг шүү. Тэгээд өөрсдөө бас энэ зо­хиолыг уншиж үзнэ байх гэдэгт итгэж байна.

Г.ЛХАГВАДОРЖ

www.dailynews.mn