Өөрөөр хэлбэл дэлхийн театр урлагийн мэргэжлийн түвшинг, нөгөө талаас нэр хүндийг нь тодорхойлдог "Гамлет" жүжгийг УДЭТ-ынхан энэ сарын есний 19 цагт энэ цагийн хүмүүстээ хүргэх нь. Дашрамд сонирхуулахад танай УДЭТ-ынхан У.Шекспирийн "Отелло", "Лирван", "Гамлет", "Макбет", "Ричард ван", "Ротео Жулетта" зэрэг алдарт зургаан жүжгийг нь тайзнаа амилуулж байжээ. 1979 онд тавигдсан "Гамлет" жүжгийн Клавдийд Төрийн шагналт, Ардын жүжигчин Г.Гомбосүрэн, Гамлетад Ардын жүжигчин Л.Жамсранжав, Полонийд Ардын жүжигчин Б.Лоовой, Гертрудад жүжигчин Д.Цээнямбуу, Офелияад Төрийн соёрхолт, Ардын жүжигчин Н.Сувд нар тоглож байжээ. Ингээд жүжгийн талаар УДЭТ-ын ерөнхий найруулагч Н.Наранбаатартай ярилцлаа.
-Дэлхийн сонгодгууд цаг үеийн шаардлагаар тайзан дээр амилдаг гэсэн яриа байдаг. Энэ цагт "Гамлет" чухал шаардлагатай болсон учраас 33 жилийн дараа дахин амилж буй байх. Чухам ямар шаардлага тулгарсан талаар эхлээд сонирхуулаач?
-“Гамлет” жүжиг өөрөө сонин сонин цаг үед тавигддаг юм билээ л дээ. Ер нь нийгмийн шаардлагаар хүмүүсийн үзэл бодлыг өөрчлөхийн тулд тавигддаг. Тэр утгаараа өнөөдөр энэ жүжиг зайлшгүй тавигдах шаардлагатай болоод байна. Хүний язгуур шинж нь алга болоод байгаа яг энэ цаг үед бид зайлшгүй дуугарах ёстой. "Гамлет" гэдэг зохиол одоо хүн төрөлхтөнд сонин биш. Харин "Гамлет"-ыг хэрхэн харж яаж найруулах вэ гэдэг л хүмүүст мессеж болох юм. Ер нь У.Шекспир анх "Гамлет" гэх энэ зохиолыг бичсэн хүн биш шүү дээ. Хоёр гурван хүний гар дамжиж явсаар эцэст нь Шекспир дээр ирж тэр төгөлдөржүүлж эцсийн вариантаар 1600 онд бэлэн болгосон. 37-хон насандаа шүү.
Энэ зохиол яагаад зуун зуун дамжаад найруулагчдын дунд, нийгмийн дунд сенсаци тариад асуудал болоод байдаг юм бэ гэхээр яг тэгнэ гэсэн точни юм өгөөгүй. Тийм учраас хаанаас нь ч хийж болох боломжтой гэж би ойлгодог. Энэ жүжгийн хамгийн том юм нь Гамлет гэх гол дүрийн нэг хүн. Энэ хүн өөрөө юуг хайгаад байгаа юм бэ гэдэг л чухал. Ерөөсөө нийгэм өөрөө гаж болчихоод байна гэдгийг би энэ жүжгээр харуулахыг хүссэн. Эрүүл хүний нүдээр харах юм бол энэ нийгэм солиотой болчихоод байна ш дээ. Солиотой гэдэг чинь стандарт бус болохын шинж. Хүн өөрөө бүдүүлэг болно, авлига хэтэрнэ, эр эмийн асуудал гажилт руугаа эргэнэ. Бид өнөөдөр гей, лесби гээд л яриад байгаа. Тэр чинь л гажилт биз дээ. Бас хүүхдүүдийн оюун ухааны хандлага гээд л бид нарын бүх юм стандарт биш болчихоод байна. Яг ийм цаг үед "Гамлет" гарч ирдэг. Ийм солиотой хүмүүстэй солиотой л харьцах ёстой юм байна л даа. Тэгэхэд нэг юм сигнал авдаг байх нь. Тэр солиотойгоор дамжуулан өөрсдийнх нь бузар булайг нь, булхайг нь, дарангуйлагч болоод байгааг нь илрүүлж байгаа юм. Эцэстээ тэр хүн өөрийнхөө дотоод ертөнцтэй зөрчилдөж явсаар байгаад хүн яагаад ийм болоод байгаа юм бэ гэдгийг мэдэрнэ.
Өнөөдөр бид нар лидергүй байгаа байхгүй юу. Лидерээ бий болгох мөч ирэхэд бид өөрсдийгөө хумиад хөнөөчихөж байгаа юм. Зовлон жаргал ээлжилдэг учраас сайхан цаг үе ирэх нь тодорхой. Гэхдээ тэрний өмнө зайлшгүй нэг юм болох ёстой гэдгийг л Гамлет хэлж харуулаад байгаа юм. Тэгээд ч өнөөдөр монголчууд маш их материаллаг сонирхолтой болчихсон байна. Агуулга мөн чанар биш хэлбэр хөөдөг болчихож. Дандаа өнгөн талын дүгнэлт хийдэг болсон. Тиймээс энэ жүжиг яг одоо тавигдах ёстой. Би хэн болчихоод байна, би хүнийхээ хувьд хаана нь явна, бидний хамт олон хаана явна, бид нийтээрээ хаана явна, гэр бүл минь хаана явна, нийгмээрээ хаана явна гээд хүн байхын тухайд бид хаана явна гэдгийг "Гамлет" хэлж бидэнд өгнө.
-Шалгаруулалтын үеэр та энэ гамлет бол хүний таван мэдрэхүйн дотор явагдана гэж хэлж байсан нь сонин санагдаж байлаа. Тэр тавилт хэвээрээ юу?
-Хэвээрээ. Ерөө хүн чинь сонсоно, харна, амтална, үнэрлэнэ, хүртэнэ. Тэр мэдрэхүй нь алдагдахаараа хүн эрүүл бус болчихдог юм байна. Хараагүй хүн чинь хөгжлийн бэрхшээлтэй цаашлаад стандарт бус болчихож байгаа биз дээ. Дүлий хүн бас хөгжлийн бэрхшээлтэй. Гэтэл чих гэдэг чинь өөрөө юу юм бэ, сонор гэсэн үг биз дээ. Хараа гэдэг чинь стратеги, хүртэх гэдэг чинь бид нарын бие биеийгээ хайрлах хайр. Энэ мэт өөрийнхөө мэдрэмжээр л би "Гамлет" жүжиг дээр ажиллаж байгаа. Энэ бүгдийг тайз засалтандаа илүү ихээр шингээж өгсөн. Энүүхэндээ гэхэд манай зураач Ганхуяг урьд өмнө байгаагүй сонин содон шийдэлтэй тайз хийж байгаа.
Хамгийн аймаар нь энэ жүжиг дээр Дани улс мөхөөд төгсдөг. Хэзээ сэргэх юм мэдэхгүй. Бид энэ чигээрээ буруу замаар будаа тээх юм бол Дани улсынх шиг ирээдүй хүлээж байх вий гэдэг л эмзэглэл намайг энэ жүжиг рүү хөтөлсөн. Ер нь Монгол Улс ард түмнээ сонсохгүй бол эцэстээ хөгжилтэй улсын хараат болно, эсвэл бүр мөхнө. Тэгээд ч Гамлет бол ард түмний дуу хоолой. Бид өнөөдөр ард түмнээ сонсохоо байчихаад байгаа байхгүй юу. Тийм ч учраас зүгээр хэлэхээр сонсохгүй байгаа юм чинь адилхан солиотой юм шиг харьцах ёстой юм гэж У.Шекспир бодож энэ зохиолоо бичсэн байгаа юм.
-"Гамлет"-ыг найруулан тавих нь найруулагч хүний мөрөөдөл байдаг гэх. Тэгэхээр таны хувьд энэ жүжгийг найруулан тавьж мөрөөдлөө биелүүллээ гэж ойлгож байгаа. Тэгэхээр 1979 оноос хойш “Гамлет”-ыг найруулан тавих найруулагч байгаа гэж ойлгож болох уу эсвэл
тавих цаг үе нь болоогүй бай сан гэж ойлгох уу?
-Би "Парисын дарь эхийн сүм" дахиад 40-50 жилд тавигдахгүй гэж. Түүнтэй адил "Гамлет" дахиад 50-60 жилд тавигдахгүй гэж би бардам хэлж чадна. Магадгүй 100 жил ч болж магадгүй.
-Яагаад?
-Та сая өөрөө асуулаа ш дээ. Тавигдах цаг үе нь одоо юм уу гэж. Би нэгд, яг одоо цаг үеийн шаардлагаар тавигдаж байна гэж хэлнэ. Мэдээж найруулах найруулагч байсан уу гэвэл байсан. Тэгээд ч энэ жүжиг өөрөө найруулагчдын мөрөөдөл. Тэгэхээр хувьсгалын тохироо бүрдэж байж хувьсгал гардаг гэдэг шиг энэ 33 жилийн хугацаанд тохироо нь бүрдээгүй л байхгүй юу. Дэлхийн бүхий л найруулагчид “Гамлет"-ыг тавихыг мөрөөддөг. Оросын нэг найруулагчид та гамлетыг тавиач гэж нэг хүн санал тавьж л дээ. Тэгэхэд тэр найруулагч их сайхан санал байна. Гэхдээ би хийхгүй гэж хэлсэн байгаа юм. Яагаад гэсэн чинь жүжгийн зохиолыг уулс гэж үзвэл цаст оргил нь Гамлет. Тэрэн дээр тугаа хатгасан найруулагч байдаггүй юм. Би нэгэнт орой дээр нь тугаа хатгаж чадахгүйгээс хойш энэ жүжгийг тавихгүй гэж хэлсэн байдаг юм. Энэ бол энэ зохиолын тавилтын үнэлгээ.
-Та тэр найруулагч шиг татгалзалгүйгээр туг бариад орой руу нь мацсан. Харин хаахна нь тугаа хатгав?
-Мэдэхгүй юм даа. Тэрийг ард түмэн л хэлэх байх. Ямар ч байсан би тугаа бариад уулын орой руу гүйсэн. Чухам хаана хатгагдсаныг үзэгчид л хэлэх байх.
-Социализмын үед тавигдаж байсан "Гамлет" соц реализм маягийн тавилттай байсан гэх юм билээ. Харин таны тавилтын онцлог нь юу вэ?
-Сайн муу гэдэг чинь соц реализмын хэв шинж шүү дээ. Үзэл суртлын хувьд жаахан дарамттай байсан үе. Өнөөдөр бол бид ардчилсан нийгэмд амьдарч байна. Энэ бол маш том боломж. Иргэн бүр санаа бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх ёстой гээд Үндсэн хуульдаа тусгачихаад байгаа учраас айх эмээх юм алга. Эрх чөлөө гэдэг чинь юу юм бэ, тэр дундаа оюун санааны эрх чөлөө гэдэг чинь юу юм бэ гэдгийг л харуулна гэж бодож байгаа. Хоёр өөр нийгмийн үед тавигдсан гэдэг утгаараа онцлог ялгаа байгаа л байх гэж бодож байгаа ш дээ. Наад зах нь хоёр эрэгтэй хүн үнсэлцэх юм бол бөөн юм болно биз дээ. Гэтэл одоо бол энэ тал дээр айгаад байх юм алга. Тийм ч учраас энэ жүжиг дээр хоёр эрэгтэй хүн үнсэлцэнэ.
-1979 онд Чимид гуайн орчуулгаар "Гамлет" монголчуудад хүрч байсан. Харин энэ удаад орчуулагч Мэргэний орчуулгаар хүрч байна. Бэлэн орчуулга байсаар байхад яагаад дахин орчуулуулах болсон юм бэ?
-Чимид гуай бол гайхалтай орчуулагч. Гэхдээ Чимид гуай Пасторнакаас орчуулсан. Оросын нэрт зохиолч, Нобелийн шагналт хүн шүү дээ. Харин Мэргэн ах англи эхээс нь шууд орчуулсан.
Пасторнак бол Сталинд жаахан адлагдаж байсан зохиолч. Тийм учраас түүний “Гамлет"-аас өширхөл, ёс суртахууны доголдлууд үнэртдэг. Харин англи эх бол арай өөр. Тэгэхээс биш би Чимид гуайн орчуулгыг голно гэж юу байхав.
-Нэг хэсэг энэ цагт Гамлетад тоглох жүжигчин байхгүй гэж их яригдсан. Харин та найруулагчийн хувьд Гамлетын дүрээ сонгон шалгаруулалт хийлгүйгэр шууд С.Болд-Эрдэнэд өгсөн. Яагаад түүнийг сонгосон юм бэ?
-Чи яагаад энэ хүнд дурласан юм бэ гэхээр чи миний нүдээр хараад үз гэдэг биз дээ. Түүн шиг миний ертөнцөд буусан Гамлет бол С.Болд-Эрдэнэ. Гамлетад тоглох чадал чансаатай туршлагатай олон уран бүтээлч манай театрт бий. Хамгийн гол нь найруулагчийн сонголт, найруулагчийн хараа гэдэг хамгийн чухал. Тийм ч учраас Гамлет жүжиг найруулагчаараа овоглодог. Алдсан ч оносон ч би Болд-Эрдэнэтэйгээ зууралдаад л үхнэ. Яагаад чухам тэр гэж гэвэл олон юм ярина л даа. Болд-Эрдэнэ бол их дотогшоогоо хүн. Жүжигчдийн ярьдгаар бол чуст өндөртэй гэх мэтчилэн олон юм намайг энэ жүжигчин рүү хөтөлсөн.
Х.Сэдэд
No comments:
Post a Comment