Т.Аюурсайхан: Манай нам лидергүй болчихлоо гэх яриа намын хамт олны дунд ч яригдаж байна

 “Ярилцъя” та бүхэнтэй Чин­гэлтэй дүүргийн Засаг дар­га Төмөрбаатарын Аюур­сай­ханыг уулзуулахаар урилаа. 

1975 онд төрсөн энэ залуу гурван хүүхдийн аав. 1993 онд нийслэлийн 23 дугаар дунд сургуулийг төгссөн. Улмаар 1999 онд Турк улсын Докуз Ейлүл их сургуулийг эдийн засагч мэргэжлээр, дараа нь Сөүлийн Үндэсний их сургуу­лийг Олон улсын хамтын ажил­лагааны магистр, Японы Олон ул­сын их сургуулийг  Олон ул­сын хөгжлийн эдийн засгийн ма­гистрын зэрэгтэй тус тус дүүр­гэсэн. Эдийн засгийн ухааны докторант. Англи, орос, турк, япон, солонгос хэлтэй.

1999-2000 онд Засгийн газрын хэвлэх үйлдвэрт ажил­тан, 2006-2009 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Н.Ба­га­бандийн шадар туслах, 2009-2011 онд МАН-ын  Удир­дах зөвлөлийн ХЭГ-т эдийн засгийн зөвлөх, 2011-2012 онд МАН-ын Ерөнхий нарийн бич­гийн даргын зөвлөхөөр ажил­ласан. 2012 оны аравдугаар сараас Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргаар ажиллаж байна. 2008 оноос Чингэлтэй дүүр­гийн ИТХ-ын төлөөлөгч, 2011 оноос тэргүүлэгчээр сонгог­дон ажиллаж байгаа юм байна. Эдгээр мэдээлэл уншигч танд түүний тухай тодорхой ойл­голтуудыг өгч байгаа биз ээ.    

 -МАН улс төрийн хоёр шатны сонгуульд бүтэн ялаг­дал хүлээгээд байна. Гэхдээ Улаанбаатар хотын есөн дүүр­гийн дөрөвт нь сая ялалт байгуулжээ. Энэхүү дөрвөн ялалтын нэгийг та­най Чингэлтэй дүүргийн на­мын хороо байгуулсан бай­на. Та бол тэр хорооны ги­шүүн. Тиймээс танд баяр хүр­гэх нь зүйтэй байх.  Дүүр­гийнхээ ИТХ-ын гишүүдийн хэдэн хувийг танай нам бүр­дүүлээд байна вэ?
-Юуны өмнө, танд энэ өд­рийн мэндийг хүргэе. Манай дүүргийн ИТХ 35 төлөөлөгчтэй, үүний 22 нь МАН-ын төлөө­лөгчид сонгогдлоо. 11 нь АН-ын төлөөлөгчид, МАХН-ын хоёр төлөөлөгч жагсаалтаар орж ирсэн.

-Тийм үү. Энэ бол бас л нэг үзүүлэлт юм. Хэдийгээр улс төрийн хоёр том нам монопольчилж байна гэж шүүмжилдэг ч  жижиг намуудад сонсогчид төдийлөн итгэл хүлээл­гэхгүй байна л гэсэн үг шүү дээ. Хоёулаа таны хувьд ялалтын мэ­дээ­тэй сайхан өдөр уулзаж байна. УИХ-ын сонгуулийн дараа танай намын удирдлагууд хариуцлага хүлээж огцорсон. Түүнээс хойш богино хугацаа өнгөрсөн ч тодор­хой реформ хийгдсэн байх.  Жи­шээл­бэл, та энэ сонгуульд ямар багтай орж ялалт байгуулав аа? 
-Ялалт байгуулахад их олон хүчин зүйл нөлөөлсөн л дөө. Нэр дэвшигч­дийн хувьд бид залуучууд, ахмад үе, эмэгтэйчүүд гээд аль алинд нь ач холбогдол өгч нэрийг нь дэвшүүлсэн. Хамгийн гол нь бид дүүрэгтээ хийсэн тодорхой ажилтай. Цаашдаа тодорхой зүйлүүдийг хийе гэсэн хүсэл тэмүү­лэл, боловсрол мэдлэг, туршлагатай хүмүүс дээрээ түшиглэж нэр дэв­шүүлсэн. Жишээлбэл, эмэгтэйчүүдээ бид төрийн ажилд түлхүү оролцуулах нь зүйтэй гэж үзсэн. Нэр дэвшигч­дийнхээ 30 гаруй хувийг эмэгтэй­чүүдээс бүрдүүлсэн. Манай намын  хувьд мэдээж уугуул нэрээ сэргээ­сэн, анх удаа сонгуулийн шинэ тогтол­цоогоор сонгууль явагдаж байгаа зэрэг үйл явдлууд нөлөөлж байна. Намынхаа нэрийг солихдоо уугуул нэрээ төдий­лэн сайн сурталчилж чадаагүй гэж бод­дог юм. Хоногшуулж чадаагүй. Тий­­мээс орон нутгийн сонгуульд намынхаа уугуул нэрийг аль болох хоногшуулах, бидний өвөг дээдсийн байгуулсан, улс оронд тусгаар тогт­нолыг авчирсан нам бол МАН юм гэсэн ойлголтыг суулгахын төлөө бид хичээсэн.

-Нэр сольсон явдлыг сон­гуульд ялагдахад хүргэсэн хам­гийн том шалтгаан гэж дотооддоо танай гишүүд их ярьдаг. Та залуу хүний хувьд нэр сольсныг ер нь юу гэж үздэг вэ? 
-Намын уугуул нэрийг сэргээх үед би яг намын аппаратад ажиллаж байсан.

-Ерөнхий нарийн бичгийн дар­гын зөвлөхөөр? 
-Тийм. Намын нэр сольсон явдлыг би хувьдаа цагаа олсон, маш зөв шийдвэр болсон гэж үздэг. 

-Ер нь бол хорин жилийн өмнө л солино гэж ярьдаг байсан шүү дээ? 
-Тийм. Тухайн үеийн хүмүүст улс төрийн зориг нь хүрээгүй. Нөхцөл байдал нь ч нөлөөлсөн байх . Сая бол яах аргагүй намын торгон жолоон дээр байсан Намын дарга болон Намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар зоригтой шийдвэр гаргаж, намын­хаа ирээдүйг бодож, намын залуу халааг бодож энэхүү зоригтой шийд­вэрийг гаргасан.

-Том шийдвэр, том эрсдэл дагуулдаг юм байна л даа.  Танай багийн ялалт байгуулсан 22 гишүүн дотор нийгэмд танил болсон ямар хүмүүс байна вэ? 
-Нийгэмд танил болсон гэхээр хүн бараг байхгүй. Ер нь нэлээд шинэ­чилсэн.

-Насны хувьд? 
-Насны хувьд 20 гаруй наснаас эхлээд 50 орчим насны хүмүүс байгаа. Намын нэртэй холбоотойгоор дахин хэлэхэд манай нам нэрээ сольсноос болж сонгуульд ялагдсан гэж би хувьдаа яг боддоггүй юм. Учир нь орон нутагт авна гэж бодож байсан суудлуудаа авсан байдаг. Нийслэл хотод амжилтгүй оролцсон нь сон­гуулиас сонгуулийн хооронд бугшиж явж байсан олон шалтгаанууд нө­лөөлсөн байх. Ер нь бол бодлогын шинэчлэл хэрэгтэй байна. Хүн арддаа, иргэддээ хандсан томоохон бодлого үгүйлэгдэж байна.  

-Та бол 2008 оноос Чингэлтэй дүүр­гийн ИТХ-ын төлөөлөгчөөр ажил­ласан юм байна. Хотын сон­гуульд яагаад өрсөлддөггүй юм бэ? 
-2008 оноос Чингэлтэй дүүрэгтээ нэр дэвшсэн. Үүнээс хойш дүүр­гийнхээ хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахыг хичээн ажиллаж байгаа. Дүүрэгт миний хийхийг зорьсон ажлууд байдаг. Дүүргийнхээ төвшинд аль болох тэдгээр зорьсон ажлаа хийхийг хүсдэг. Ард иргэддээ амласан амлалтууд байна. Амлалтаа тодорхой хэмжээнд хийж урагшлуулахгүйгээр өөр тийшээ явахыг хүсээгүй л дээ.

-Бас заавал том төвшинд ажил­лаж байж, том хувь нэмэр оруулна гэсэн ойлголт байхгүй шүү дээ? 
-Тийм.    

-Та бол харьцангуй залуу хүн.  Улс төрд явж байгаа залуучууд их олон янз байна. Нэлээд хэсэг нь нийгэмд танил болохыг нэгдүгээр зорилгоо болгон ажиллаж байхад зарим нь чимээгүй л яваад байдаг. Би таны тухай зарим нэг хүмүүсээс асууж сонирхсон. Надад баяр төрүүлсэн, сайхан санагдсан нэг баримт байна. Улаанбаатар хотод Анкарагийн нэрэмжит гудамж гэж байгуулсан. Тэр төслийн хөрөнгө оруулалтыг босгож ирсэн залуу гэж сонслоо. Ийм их хэмжээний хөрөнгийг яаж босгосон бэ, нэг хүн ийм ажлыг хийнэ гэдэг гайхалтай явдал биш гэж үү? 
-Анкарагийн гудамж зөвхөн манай дүүргийн төдийгүй нийслэлийн өнгө төрхийг тодорхойлсон орчин үеийн гудамжуудын нэг болж байгаа гэдэгт итгэдэг. Анкарагийн гудамжийг Турк улсын буцалтгүй тус­лам­жаар тохи­жуул­сан. Энэ туслам­жийг авчирхад их олон хүчин зүйлс нөлөөлсөн. Өм­нөх Чингэлтэй дүүр­гийн удирдла­гууд маань Турк улстай холбоо тогтоогоод, өмнөх хотын удирдлагууд маань энэхүү гудамжаа мэдээж Анкарагийн нэрэмжит бол­гоогүй байсан бол мэдээж Турк улсаас са­наа тавьж тохижуулахгүй. Тэр гу­дам­жинд байдаг тавдугаар дунд сур­гуулийг  Ататур­кийн нэрэмжит болгох санаачлагыг өмнөх удирдлагууд маань гаргаагүй байсан бол энэ төсөл амжилтад хүрэхгүй байсан байх. Их олон зүйл нөлөөлсөн. Миний хувьд Туркэд сурч, боловсрол эзэмшсэнээс хойш тогт­мол Туркэд ажил хэргийн шугамаар очиж, нөлөө бүхий хүмүүс­тэй нь  итгэл алдахгүй, найз нөхдийн сайхан хол­боотой байдгийн хувьд энэхүү тус­лам­жийн мөнгийг хөөцөлд­сөн.Ингээд олон хүний дэмжлэг­тэйгээр энэхүү тусламжийн мөнгийг бид эх орон руугаа татаж чадсан. Анх 700 мянган ам.долларын тусламж үзүүлэхээр шийдсэн. Хөрөнгө оруу­лалт нь тогт­мол нэмэгдсээр байгаад одоогийн байдлаар 2 сая ам.долларын тусламж татаад гудамжаа тохижуу­лаад дуусч байна.

-Бас нэгэн сонирхолтой баримт бол та манай хоёр дахь Ерөнхий­лөгч Н.Багабанди гуайн бүрэн эрхийн хугацаа дууссанаас нь хойш шадар туслахаар нь ажилла­сан юм билээ. Н.Багабанди гуайтай ажиллах болсон түүхээ ярьж өгөх­гүй юу? 
-Н.Багабанди даргатай ажилласан үе маань миний амьдралын маш чухал үе гэж би боддог. Яагаад гэвэл энэ үед би маш их зүйл сурсан. Ажлын арга барилыг өөртөө эзэм­шүүлэх, дадлага чадвар эзэмших, өмнө нь сур­гууль соёлд сурсан мэдлэгээ цааш нь улам хөгжүүлэх алтан боломж олдсон ховор он жилүүд тохиосон  гэж боддог юм. Н.Багабанди даргыг Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байх үед Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар том аппарат ажилладаг байсан. Ерөн­хийлөгчийн бүрэн эрхийнх нь хугацаа дууссанаас хойш ч ажлууд нь мэдээж тодорхой хэмжээгээр үргэлжлээд явсан. Олон талын гадаад  харилцаа, нийгэм эдийн засгийн бодлого, хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах, ёслол хүндэтгэл, протокол зэрэг үйл ажиллагаанууд байдаг. Энэ бүхнийг Шадар туслах гардан гүйцэтгэдэг. Өөрөөсөө их цаг зав зориулах, бүх хүч чадлаа дайчлах шаардлагатай бол­сон. Энэ бол маш үнэтэй он жилүүд болж үлдсэн. Намайг их ч зүйлд сургасан.

-Н.Багабанди гуайг гаднаас нь харахад хатуу хүн юм шиг санагд­даг. Яг ойр ажиллахад ааш араншин нь ямархуу хүн бэ? 
-Н.Багабанди даргыг гаднаас нь харахад их дуу цөөтэй, ихэмсэг ха­рагддаг. Зарим хүн сүрдмээр ч гэж ярьдаг. Яг ойр ажиллахад их найрсаг, эелдэг, маш энгийн хүн шүү дээ. Амьдрал ахуйтай холбоотой, эн­гийн гэмээр зүйлс дээр ч хүмүүстэй гай­халтай  яриа нийлж чаддаг. Хүмүү­сийг дээд, доод гэж ялгадаггүй. Том хүний бүх л чанарууд том л байдаг юм билээ. 

-Загнуулж, зэмлүүж байв уу? 
-Багагүй хугацаанд ажиллахдаа цөөхөн удаа зэмлүүлж үзсэн. Дуугаа өндөрсгөж хүн  загнадаггүй хүн шүү дээ. Хэлж байгаа үг, дуугаа хурааж байгаа байдал зэрэг нь дуугаа өн­дөрсгөснөөс илүүтэйгээр тусдаг л даа.

-Та Улаанбаатарын унаган хүү­хэд үү, хаана сурч боловсорсон, аль нутгийн харьяат вэ? 
-Би Улаанбаатар хотод төрсөн. Аав маань Дорнод аймгийн Халх гол сумынх. Ээж маань Говь-Алтай айм­гийн Төгрөг сумынх. Аав, ээж хоёр маань ерөнхийдөө нам, төрийн ажил хийж байсан хүмүүс байдаг. Би нийс­лэлийн 23 дугаар дунд сургуулийг төгс­сөн. Дараа нь МУИС-ийн Эдийн засгийн сургуульд элсч ороод, хоёр­дугаар курсээсээ Турк улсад сура­хаар явсан.

-Эдийн засагч мэргэжлээр төгс­сөн юм байна. Туркэд хэдэн жил сурав? 
-Хэлний бэлтгэлтэйгээ нийлээд таван жил сурсан.

-Дараа нь Сөүлийн их сургууль, Японы олон улсын их сургуульд хоёуланд нь хоёр мастер хийсэн юм байна. Хүмүүс мастерт сурахдаа баруун руу  чиглэдэг бол та Азийн голлох хоёр оронд очиж хам­гаалсан байна. Энэ нь  багагүй утга учиртай сонголт байсан байх? 
-Туркэд сургууль төгсч ирээд нэг хэсэг би хувийн хэвшилд ажилла­сан. Бизнес эрхлээд хувийн компани ажиллуулаад, дараа нь мэдлэг бо­ловс­ролоо дээшлүүлье гэж бодоод гадаа­дад сурахыг зорьсон. Тухайн үед 2004 онд сургуулиудын шалгал­тад орох тэр үед Манчестерийн их сургууль болон Японы Олон улсын их сургууль аль алинд нь тэнцсэн. Тухайн үед амаргүй сонголт байсан л даа. Нэг бол Англид очиж эдийн засгийн мастерт сурах, нэг бол Япон руу явах байсан. Би арван жилийн сургуульд байхдаа япон хэл үзэж байсан. Ту­хайн үед Токиод очиж хэлний сур­гуульд сурч, солилцооны хөтөлбө­рөөр айлд очиж амьдарч үзэж байсан. Тэгээд л Япон хэлээ улам сайжруулья гэж зорьсон. Хоёрдугаарт Монгол, Япон  хоёр бол нэг тивийн улс орнууд. Газар зүйн хувьд илүү ойрхон. Цаашдаа харилцаа, хамтын ажилла­гаан дээр ажил төрөлд чухал байх юм болов уу гэж бодоод Япон улсыг сонгосон. Мэдээж Англи бол маш том орон. Манай улстай чухал харилцаа холбоо­той. Англиас сурах зүйл манай улсад их байдаг. Гэхдээ л би тийм сонголт хийсэн. 

-Та англи, орос, япон, солон­гос, турк  гэсэн таван хэл эзэмш­жээ. Энэ бол нэг хүнд байгаа гэхэд өн­дөр хэмжээний хөрөнгө юм. Турк хэл  их хэцүү хэл юм шиг са­нагддаг. Аль хэлийг нь сурахад амар­гүй байв. Япон, солонгос хоёр хэл хоорон­доо төстэй юү. Бас олон хэлийг өөр­төө агуулж явахад амар­гүй байдаг байх. Учир нь хэл хэрэг­лэхгүй байхаар мартагддаг шүү дээ? 
-Нэг хэлийг сурсан байхад дараа, дараагийн хэлүүдийг сурахад дөхөм­тэй болдог юм болов уу гэж ойлгогд­сон. Арга барилаа олчихдог. Хүн бүр хэлийг сурах өөр өөрийн гэсэн арга барилтай байдаг юм шиг билээ. Зарим нь эхлээд дүрмээ цээжлээд явдаг бол зарим хүмүүс үг цээжлээд дараа нь дүрэмтэйгээ холбож үздэг. Нэг хэл сурчихаар хаанаас нь эхлэх вэ, дүрмийнх нь юун дээр нь анхаарах вэ, үг цээжлэхдээ амьдрал дээр хэрэг­лэхдээ яаж хэрэглэвэл илүү амархан цээжлэгдэх вэ гэдгээ ойлгочихдог л доо. Мэдээж хэл сурахад их цаг зав, сэтгэл гаргах хэрэгтэй. Байнга л ма­шиндаа явж байхад FM-ээрээ тухайн хэлээ сонсох, зүгээр сууж байхдаа тухайн хэл дээр бичигдсэн ном, сэтгүүл унших зэргээр хичээл­лэж байх хэрэгтэй. Хэлийг хэрэглэхгүй бол мартагддаг. Энэ бол гарцаагүй үнэн. Тиймээс аль болох сурч байгаа хэлээ заавал хэрэглэж байх ёстой. Тэр хэрэглэх арга замаа өөрөө хайж олоод тогтмол тухайн хэлдээ цаг зав гаргаж, интернэтээр аялах, тухайн хэл дээр хүмүүстэй харьцах зэргээр байнга л сэргээж явах хэрэгтэй.

-Англи хэлийг та дунд сур­гуульд байхдаа  эзэмшсэн үү? 
-Тэгсэн. Дунд сургуульд байхдаа хичээлийн хөтөлбөрөөр сурсан.

-Англи, орос хэлтэй хүн турк хэл сурахад ямар байсан бэ, турк хэл ондоо хэл биз дээ? 
-Турк хэл огт ондоо хэл.

-Хамгийн хэцүү нь байсан уу? 
-Турк хэлийг анх сурахад хэцүү байсан. Орос, англи хэлнээс өөр. Ганцхан амар хялбар байж болох юм нь гэвэл монгол хэлтэй өгүүлбэр зүй, бүтэц, дүрэм нь төстэй учраас тэр нь хялбар байсан. Анх нэг жил турк хэлний бэлтгэлд орж сурчихаад хоёр дахь жилээсээ нэгдүгээр курст ороод ч амаргүй л байсан. Тэр үеийн миний сурах бичиг одоо хүртэл байдаг. Мэдэхгүй үгнүүдээ доогуур нь зурдаг. Дараа нь толь бичгээс хардаг. Ерөө­сөө 70-80 хувь нь мэдэхгүй үг байгаа юм чинь. Турк оюутнуудтай өрсөл­дө­хөд, багш нараас хэн нь ч энэ гадаад оюутан юм гээд тусдаа анхаарал тавина гэж байхгүй. Яг л ижил төвшинд өрсөлддөг. Нэгэнт ийм амаргүй нөх­цөл байдалтай нүүр тулсан хүнд гол арга зам өөрийгөө дайчлах л юм билээ.

-Турк хүмүүс ер нь ямархуу хүмүүс вэ, Станбул хотыг жишээ нь, их хулхи хот гэдэг. Бараа нь хулхи, такси нь хулхи, хүмүүс нь хулхи гээд л. Гэсэн ч турк хүмүүс их найр­саг, дайлж байгаа цай шигээ их тийм  амтлаг, сонирхолтой хү­мүүс юм шиг санагддаг юм. Яг дунд нь орж амьдраад хүний ёсоор шинжихэд тэд ер нь ямархуу хүмүүс вэ? 
-Турк хүмүүс ерөнхийдөө сэтгэл их сайтай, тусч хүмүүс. Хүнд туслах нь амьдралынх нь зорилго болчихсон ч юм шиг. Ерөнхийдөө их бардам, ихэр­хүү, тэр нь үүх түүхтэйгээ ч хол­боотой байх. Бас их дайчин ард түмэн. Мэдээж ямар ч улсад санаа муутай хүмүүс байдаг. Туркэд хүн ам багатай хөдөөрхүү газруудад бол заль мэхтэй,” хулхи” гэж таны хэлсэн шиг /инээв/ тийм хүмүүс байхгүй л дээ. Станбул хот гэхээр өдөртөө 12 сая, шөнөдөө 16 сая хүн амтай болдог, тэр их хүн холхиж байдаг, тэгээд худалдаа үйлчилгээнийх нь төв газар болохоор алаг эрээн л байж таарна. Бас  цагаа­чид ихтэй, олз ашиг хайсан хүмүүс цөөнгүй байдаг.

-Та Анкарагийн гудамжны хө­рөн­гийг босгоод ийм сайхан зүйл хийж чадсан юм чинь Турктэй холбогдсон ажлаа цааш нь үргэлж­л­үүлэх мөрөөдөлтэй л биз дээ? 
-Миний хүсэл мөрөөдлүүдийн нэг бол Монгол Улс, Турк газар зүйн хувьд ч, гарал үүслийн хувьд ч их ойрхон ахан дүүс шиг улсууд. Сүүлийн жилүүдэд Туркийн Засгийн газраас манай улсад боловсролын салбарт, эрүүл мэнд, нийгмийн салбарт бүх талаар тусалж дэмжиж байгаа. Энэ хоёр улс цаашдаа дэлхийн тавцанд, олон улсын харилцааны тавцанд бие биенээ бүх талаар дэмжсэн, харилц­сан туслалцсан, сайн түнш орон бо­лоо­сой гэж хүсдэг юм. Миний дараа­гийн хүсч мөрөөдөж байгаа зүйл гэвэл Турк улс барилгын салбарт их хүчтэй. Маш чанартай, хямд төсөр аргаар барилга барьдаг. Хэдхэн жилийн өмнө Станбул хотод очиход агаар нь маш бохирдолттой, манайх­тай ойролцоо гэр хороолол шиг бүтэцтэй хороол­лууд их байсан. Гэтэл арваадхан жилийн дотор түүнийгээ өөрчлөөд, орчин үеийн хороолол болон, амины орон сууцуу­дыг босгочихсон. Энэ туршлагыг нь очих болгондоо судал­даг. Хүмүүстэй нь газар дээр нь очиж уулзаж, төс­лийнх нь багтай нь танил­цаж байсан. Манай дүүргийн нэг тул­гамдсан асуудал бол гэр хороолол тойрсон асуудлууд байдаг. Гэр хо­роол­лыг барилгажуулах ажилд тэдний тус дэмийг авах юмсан гэж их хүсдэг. Энэ чиглэлээр саяхан Турк улсын Элчин сайд болон суурин төлөө­лөгчид­тэй уулзаад гэр хорооллыг барилгажуулах ажилд дэмжлэг болж оролцож өгөөч гэж санал тавьсан. Үүнийхээ зэрэгцээ бид дүүрэгтэй тохиромжтой газрыг сонгоод Турк ул­сын дэмжлэгтэйгээр “Анкара” хороол­лыг барья гэсэн саналыг тавихад маш таатай хүлээж авч, ажил хэрэг бол­гоход бүх талаар дэмжихээ мэдэгд­сэн.

-Берлин хороолол гэж яриад байгаа билүү. Бас Москва хороо­лол гэж байгуулагдсан. Наадах чинь бол гоё л төсөл байна? 
-Тийм.

-Одоогоор нийслэл хотыг  АН-ын лидер, улсын баатар Э.Бат-Үүл толгойлж байна. Улс төрийн га­дуур­­халт гэж хэлэх юм уу, улс төрийн утгатай хүйтэвтэр харилцаа ер нь үнэртэх юм уу. Эсвэл том лидерийн хувьд үнэхээр томоор асуудалд хандаж байна уу. Та хэдэн удаа уулзсан бэ? 
-Мэдээж захирах, захирагдах ёс гэж байна. Манай дээд шатны удирд­лагууд Нийслэлийн удирдлагууд байдаг. Тэдний бодлого чиглэлтэй манай дүүрэг, миний хийж байгаа ажил нийцэж байх ёстой. Э.Бат-Үүл дар­гатай уулзаж ажил хэргийн санал санаачлагаа хуваалцаж байхад өөрөө их нээлттэй, аливаа санал санаач­лагыг сайхан хүлээж авдаг хүн шиг санагдсан. Уулзаж ярилцахаасаа өмнө ерөнхийдөө их хатуу, нэг л тогтсон байрь суурь байвал түүгээрээ л зүтгэчихдэг юм шиг санагддаг байсан. Яг уулзаад үзэхэд ажил хийе гэсэн санаачлагыг дэмжих хүн юм шиг санагдаж байна.

-Ер нь хот бол улс төржилт багатай газар байх  шүү? 
-Тийм. Аж, ахуйн ажил ихтэй.

-Та 2009-2011 онд МАН-ын Удир­дах зөвлөлийн Хэрэг эрхлэх га­зарт улс төрийн ажилтан хийж бай­сан юм байна. Энэ бол бас сонин баримт байна. МАН-ын бүтцийг их залуужсан гэдэг. За­луужсан гэх энэ ойлголтод харин дунд, ахмад  үеийнхэн таатай ханд­даггүй. Өн­гөн дээр нь гарч ирсэн залуу­чуудаас болоод байдаг юм шиг байна лээ. Нөгөө талаас тэр за­луу­чуудыг дагуулж яваа  фрак­цуу­даас нь бас болоод байгаа юм. Таны эрхэлж байсан тэр ажил  ямар­хуу алба байсан бэ, улс тө­рийн намын гал тогоонд ороод ажил­­лахад намын бүлэглэл, фрак­циуд хоо­рондоо ямар харилцаа, уур амь­салтай байх юм. Та жишээ нь, аль бүлэглэлд хамрагддаг хүн бэ? 
-Миний хувьд Н.Багабанди дарга дээр шадар туслахаар ажиллах хугацаа дууссаны дараа  ажил төр­лийн их олон сонголт байсан . Хувийн хэвшил, банк, санхүүгийн салбар, олон улсын байгууллагуудаас сана­лууд ирж байсан. Тэр дотроос МАН-д ажиллах сонголтыг хийсэн.
Намынхаа төлөө хувь нэмрээ оруулъя гэж хүсээд бүр анхны улс төрийн ажилтнаас нь эхлээд ажилласан. Манай намд аугаа том түүх, улс орондоо хийсэн бүтээн байгуулалтаас нь гадна засч залруулах зүйлс ч олон байдаг. Ямар нэгэн бүлэглэл дамжиж явцуу хүрээнд буруу арга барилаар ажиллах үзэгдлүүд байдаг нь мэдрэгддэг. Намын Удирдах зөвлөлийн төвшинд ажиллаж байхад ийм зүйл мэдэгдэггүй байсан. Нам бол ерөнхий бодлоготой. Тэр ерөнхий бодлогыг хэрэгжүүлэхийн төлөө л хувь нэмрээ оруулж ажилласан. Миний өөрийн хувьд ямар нэгэн бүлэглэлд байдаггүй. Би угаасаа бүлэглэл дагасан үйл ажиллагаануудыг дотроо хүлээн зөвшөөрдөггүй. Яг дүүргийн төвшинд ч юм уу, нийслэлийн төвшинд анзаараад байхад их явцуу бүлэг болчихсон, ялангуяа түүнд нь зарим залуучууд оролцдог болсон нь их харамсалтай санагддаг. Намд бол ухаан бодлоо уралдуулаад, үнэхээр үзэл бодлоороо бусдыг манлайлаад, түүгээрээ дамжиж өөрийн хүрээллийг бий болгоод ингээд цаашлаад явах ёстой гэж би боддог. Ерөөсөө бусдыг шахаж, хавчиж тойрон хүрээллээ бий болгох замаар хөшигний цаана үгсэн тохирсон байдлаар намын ажлыг хийдэг болсон учраас манай нам нийслэлийн сонгуульд амжилтгүй оролцсон байх талтай гэж би хувьдаа хардаг.

-Н.Багабанди гуай бол маш том лидер. Танай намыг харж байхад лидерийн хомсдолд орсон нь ажиглагдаж байгаа. Ерөнхийлөгчид хэн нэр дэвших вэ гээд шүүрдээд бодоход л эхнээсээ гацаж байна. Кондитат байхгүй шахам,  тун цөөхөн харагдаж байгаа. Н.Багабанди гуайг эс тооцвол өөр ямар лидер танд таалагддаг вэ? 
-Таны хэлсэн гарцаагүй ортой зүйл л дээ. Ерөнхийлөгчийн сонгууль бол манай намын хувьд маш чухал сонгууль. Миний хувьд одоогийн эрх баригч хүчний бодлого зарим талаар түрэмгийлсэн, хүч түрсэн санагддаг. Үүнийг зөв, зүйтэй гольдиролд нь оруулах, арай нэг шударга орчин үүсгэх, гэрэл, гэгээ тусгах,олон ургалч үзэл бий болгоход нөлөөлөх гол зүйл бол Ерөнхийлөгчийн сонгууль. Ойрын үеийн улс төрийн хамгийн том зорилго бол энэ сонгууль болоод байна. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд манай нам маш зөв нэр дэвшигчээ сойх нь чухал. Манай нам лидергүй болчихлоо гэдэг яриа манай намын хамт олны дунд ч гэсэн яригдаж байна. Мэдээж ард түмний төлөө гэсэн зүрх сэтгэлтэй, хүлээн зөвшөөрөгдсөн үе, үеийн лидерүүд байгаа. Энэ дотроос та хэллээ. Мэдээж Н.Багабанди даргыг зөвхөн би биш Монголын ард түмэн хайрлаж, хүндэлж , үгүйлж байдаг юм билээ. Мөн С.Баяр даргыг би  маш их хүндэлдэг. Хэдий ойрхон хамт ажиллах завшаан тохиогоогүй ч гэсэн тэр хүний арга барил, зарчим, лидерийнх нь шинж чанаруудаас нь аль болохоор суралцахыг хичээж явдаг юм.

-Ер нь бол Н.Багабандийг, С.Баярыг, дөнгөж саяхан өөрийн хүсэлтээр чөлөөлөгдсөн У.Хүрэлсүхийг хүртэл эргээд үгүйлээд эхэлж байна шүү дээ. Ялагдсан “айл” гундуу харагддаг нь үнэн. Энэ бол орчлонгийн жам. Гэхдээ л нэг тийм гялалзах лидер байхгүй. Амьсгаа дарсан, толгой гудайсан шинжтэй байгаа нь үнэн юм шиг ээ. Парламентад гэхэд Ц.Нямдорж, Д.Лүндээжанцан, Д.Дэмбэрэл, Ө.Энхтүвшин гээд цааш нь хуруу дарагдахгүй байна шүү дээ? 
-Тийм. Үнэн. Хүндэлдэг улстөрчид дотроо мөн түүнчлэн таны хэлсэн У.Хүрэлсүх даргыг нэрлэхгүй байж болохгүй. У.Хүрэлсүх даргыг намын хамт олон ч мөн үгүйлж байгаа. Үүнийг залуучууд гэлтгүй, ахмад үеийнхэн ч хэлж байдаг. У.Хүрэлсүх даргаас маш олон зүйлийг энэ хүнтэй ойрхон ажиллахдаа сурсан. Маш шударга, зоригтой, санасан зүйлээ хэн нэгэн хүний дарамт шахалтаас, улс төрийн шантаажаас айхгүйгээр хэрэгжүүлдэг. Намынхаа эрх ашгийг хувийнхаа эрх ашгаас дээгүүрт тавьдаг. Намынхаа нэрийг солихгүйгээр, намын шинэчлэлийг явуулахгүйгээр урсгаж байгаад сонгуульд ороод нам ялалт байгуулах юм бол энэ хүний карьерт ямар том дэвшлийг авчирч болох вэ гэдэг нь тодорхой байсан ч энэ хүн хувийнхаа эрх ашгаас илүү намынхаа эрх ашгийг дээгүүрт тавьсан гэж боддог юм. 

-Танай нам УИХ-д нэр дэвшигчид дээрээ алдсан уу? 
-Нэр дэвшигчдийн хувьд төгс төгөлдөр болсон гэж хэлэх аргагүй. Хэд хэдэн газар дээр нэр дэвшигчдээ алдаж сонгосон  гэж үздэг.

-Одоо танай дүүрэг дээр улс төрийн нөхцөл байдал ямархуу байна вэ. Таны Засаг даргын эрх үүрэгт хөндлөнгөөс оролцдог уу. Дөнгөж бүрэлдэж байхад нь ИТХ-тайгаа хэр харилцаатай байдаг вэ гэж асуух нь утгагүй байх? 
-Би өөрөө Иргэдийн хурлын төлөөлөгч, тэргүүлэгчэээр ажилладаг учраас Иргэдийн хурлынхаа үйл ажиллагааг ойлгож дэмжиж ажилладаг. Угаасаа ч Засаг даргын үйл ажиллагаа Иргэдийн хуралтайгаа нягт уялдаатай ажиллахгүй байхын аргагүй. Шинэ Иргэдийн хурал бүрэлдсэн. Удахгүй анхдугаар чуулганаа хийгээд Засаг даргын асуудлаа авч хэлэлцэнэ. Тэгэхээр Иргэдийн хурлын дарга болон Засаг даргад хэнийг нэр дэвшүүлэх вэ гэдэг нь манай намын бодлого болон, Иргэдийн хурлын гишүүдийн маань бүрэн эрхийн асуудал.

-Хуучин гишүүд хэр олон байгаа вэ, улиран сонгогдсон гишүүд гэвэл? 
-Улиран сонгогдсон гишүүд цөөхөн байгаа. Улиран сонгогдсон гишүүдээс өмнөх хуралд байсан нэг л хүн байгаа. Түүний бүр өмнө Иргэдийн хуралд байсан бас нэг хүн бий.

-Үнэхээр шинэчлэгдсэн юм байна. Мэдээж дүүрэг бол иргэдийн халуун амьдралтай холбоотой шийдвэрүүдийг өдөр тутам гаргаж байдаг газар. Ажлын ачаалал өндөр байдаг байх. Гэхдээ Улаанбаатар хотыг дэлхийн бусад хотуудтай харьцуулахад үзэж харах, залуучууд чөлөөт цагаа өнгөрөөх газар дутуу дулимаг. Та зав чөлөөгөө юунд зориулдаг вэ, Манай залуучууд дээд үеэ дагаад ан ав, морь мал гэж их хуйлардаг шүү дээ. Том том булган малгай, газар шүргэсэн урт урт дээл гээд л. Таныг харахад тэднээс өөр төрлийн залуу учраас сонирхмоор санагдаад? 
-Сүүлийн үед чөлөөт цаг гэх хугацаа гарахгүй болчихсон. Өглөө 08 цагаас эхлээд орой 22 цаг хүртэл ажиллаж байгаа. Дүүргийн ажил гэдэг яг иргэд рүү чиглэсэн ажил учраас иргэдийн амьдралд тулгамдсан асуудал том, жижиг гэлтгүй Засаг даргад л хамаарах ёстой . Тиймээс л иргэдийг бухимдуулсан асуудал, төрийн албан хааагчдын хүнд суртлын асуудал зэргийг аль болохоор богино хугацаанд шийдэхийг бодож ажиллаж байгаа.

-Театруудаар орох зав гарахгүй байна уу? 
-Театруудаар хааяа нэг ордог. Уг нь театрт дуурь, балет үзэх дуртай. Саяхан оросын балетчдын  тоглосон тоглолтыг үзсэн. Бага зэрэг цаг хугацаа гарвал аль болох гэр бүлтэйгээ хамт өнгөрүүлэхийг л хичээдэг.

-Та чинь залуу хүн байж олон хүүхэдтэй юм байна лээ ? 
-Хүүхдүүд маань одоо бага л даа. 5 настай, 4 настай, нэг нь дөнгөж ой гарантай.

-Та өөрөө эцэг эхээс олуулаа юу, олон хүүхэдтэй байх дуртай юм аа даа? 
-Би дээрээ нэг л эгчтэй.

-Цөөхүүлээ юм байна. Тэгэхээр л олуулаа байхыг мөрөөддөг байж дээ? 
-Тийм.

-Танай гэр бүлийн хүн юу хийдэг вэ? 
-Манай гэр бүлийн хүн гэртээ хүүхдүүдээ хүмүүжүүлж байгаа. Анхны хүү маань таван жилийн өмнө төрөхөд олон улсын билетийн кассд ажилллаж байсан. Түүнээс хойш хүүхдүүдээ хүмүүжүүлээд, ар гэрээ авч явж байна даа.

-Долоо хоногийн хэд дэх өдөр та иргэдтэй уулздаг юм бэ, иргэдийг хүлээж авах өдөр ойролцоогоор хэдэн хүн ирэх вэ? 
-Миний хувьд иргэдийг хүлээж авна гэсэн тодорхой өдөр байдаггүй. Би өдөр бүр иргэдийг хүлээж авдаг. Иргэдийн тоо янз бүр. Заримдаа арваад хүн, заримдаа түүнээс их хүн ирнэ. Ирсэн хүн болгоныг хүлээж авч байгаа, ер нь буцааж байсан хүн байхгүй байх. Аль болохоор хүнийг хүлээлгэхгүй, чирэгдүүлэхгүй гол асуудлыг нь түргэн шуурхай сонсоод  асуудлыг шийдэх юмсан гэж л хичээж ажиллаж байна.

-Чингэлтэй дүүрэгт хамгийн ихээр тулгамдсан асуудал юу байдаг юм бэ? 
-Чингэлтэй дүүргийн хувьд гэр хороолол, орон сууцны хороолол, дээр нь зуслангийн ногоон бүстэй. Эдгээр бүсүүд маань өөр өөрийн онцлогтой. Орон сууцны хороололдоо харьцангуй тохижилт сайн ч гэсэн иргэдийг бухимдуулдаг гол асуудал нь газар олголтын асуудал байдаг. Үүн дээр анхаарч ажиллахыг хичээж Засаг даргаар томилогдсноос хойш байшин барилга тойрсон, буруу газар олголтуудаас үүдсэн асуудлуудтай л ноцолдож байна.

-Бухимдалтай, хэцүү ажил байна шүү дээ. Хүний авчихсан өмчийг булааж, ер нь бол буцааж нурааж байна л гэсэн үг шүү дээ. 
-Байшин барилга баригдсан байвал хэцүү. Нэг талаар хүний ахуй амьдрал, бизнес байдаг учраас. Харин газар олгосон, сууриа ухах гэж байгаа газруудыг хууль журмынх нь дагуу шийдэх ёстой гэж үзэж байгаа.

-Гэр хороололд  дулаан холбоно гэсэн асуудал яригдаж байгаа. Надад бол бүтэшгүй санагддаг. Уулан дээр байгаа айл бүрт дулаан очно гэдэг үлгэрийн яриа юм шиг санагддаг. Яахав ойрхон “32-ын тойрог” , Ганданд ч юм уу хэдэн айлд шугам аваачиж холбоод ингээд эхлүүллээ  шүү. Одоо цаашаа явуулна гээд л дараагийн сонгуульд орно.  Уг нь үүнээс өөр олон гарц байгаа. Энэ төслийг  та хувьдаа юу гэж боддог вэ? 

-Гэр хорооллыг цэгцлэх бол Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлоос салгах цорын ганц гарц юм. Гэр хорооллыг ойрын жилүүдэд гарцаагүй барилгажуулна. Сүлжээ гэр хороолол руу яваад эхэлсэн байгаа. Тиймээс ажлыг зоригтой эхлүүлж төсөв мөнгөө зөв хувиарлаж ажиллах ёстой. Жишээ нь шахмал түлш гээд бид багагүй хөрөнгө  цацсан. Түүнийхээ оронд 2-3 орон сууц барьсан бол хэчнээн сайн билээ. Тэгээд тийшээгээ иргэдийг суурьшуулж, чөлөөлөгдсөн газар дээр нь дахин зохион байгуулалтыг хийгээд явсан бол ажил гольдирлоо олчихсон байх байсан. Гэхдээ энэ ажлуудыг хийнэ.

-50 айлын газрыг чөлөөлж нэг байшин босгоход 50-иас илүү айл орно шүү дээ. Тийм маягаар явахгүйгээр айл бүр рүү шугам явна гэдэг бол дэндүү  адармаатай харагддаг юм л даа? 
-Тэгэлгүй яахав. Гэр хорооллын маань оршин суугчдын амжиргааны төвшин их сул шүү дээ. Тэд маань гялгар уутанд боочихсон 100-хан грамм махыг өдөртөө худалдаж авдаг. Нэг уут нүүрсээ өдөрт нь л авдаг хүмүүс. Тиймээс яах аргагүй хямд өртөгтэй орон сууцны төслийг эхлүүлэх хэрэгтэй. Цаашдаа амины орон сууцны ажлыг хослуулан явах байх.

-Цаг зав гаргаж надтай ярилцсанд баярлалаа. Сүүлийн асуултыг танд үлдээе? 
-Манай дүүргийн 20 жилийн ой тохиож байгаа юм. Өнөөдөр ёслолынхоо арга хэмжээг хийж байгаа өдөр та бид уулзаж таарлаа.Сонгууль давхцаад ёслолын арга хэмжээгээ хийж чадахгүй байгаад байсан юм. Тэгээд өнөөдөр бид хүндэтгэлийн хурал, хүндэтгэлийн концертоо хийлээ. Үе үеийн удирлагуудтайгаа хамт баярынхаа хурлыг хийлээ. Яг энэ өдөр мөн бүх  л үеийн төрийн албан хаагчид болон улс орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулсан дүүргийнхээ бүхий л байгууллагууд, аж ахуй нэгжүүддээ талархлаа илэрхийлэхийг хүсч байна. Шагналыг гэхэд би өөрөөр харж шийдсэн гэж бодож байна. Аль болох энгийн ажиллагсдад хүртээхийг хүслээ. Эгэл жирийн сахиул манаач, хорооны галч, үйлчлэгч нар, гудамжинд ажилладаг талбайн цэвэрлэгч нар, цагдаагийн байгууллагаас гэхээр дэслэгчээс доош цолтой энгийн алба хаагч хүмүүсийг, тэгээд  аль болох олон жил ажилласан хүмүүсийг баярлуулья гэж бодсон. Тэр зарчмаараа ч хийж чадлаа. Тэд маань ямар их баярлаж байна вэ. Би Засаг даргаар томилогдсоноос хойш ганц нэг хүнийг сургалт аялалаар гадагш нь явуулсан юм. Жишээ нь, дүүргийн Засаг даргын Тамгын газарт 17 жил ажилласан нэг хүнийг сургалт аялалд явуулья гэж шийдвэрлэсэн. Манай үйлчлэгч. Тэр хүн маань ганц ч удаа гадаад явж үзээгүй. Гадаад паспортоо сая анх удаагаа аваад явж байх жишээтэй. Бүх ажил нуруун дээр нь явж байдаг эгэл жирийн ажилтнуудаа төр  мартах ёсгүй.  Шийдвэр маань зөв байсан гэдгийг тэдний баярласан харц, сэтгэлийнх нь догдлолоос харагдаж байна.

-Үнэхээр сайхан шийдвэр болжээ. 17 жил үйлчлэгч хийхэд нь хэн ч түүний хөдөлмөрийг ингэж үнэлээгүй байжээ гээд бодоход уйлмаар болж байна. Танд амжилт хүсье?
-Тийм ээ. Эгэл жирийн, дуугүй л урдах ажлаа хариуцлагатай хийж ирсэн хүмүүст хэн ч хүндэтгэл үзүүлдэггүй юм байна. Дандаа дээшээ харсан, дарга даамлууд руу чиглэсэн урамшууллын бодлого явах нь буруу шүү дээ. Хүнд урам, хүүхдэд бурам  гэж нэг сайхан үг байдаг биз дээ. 

http://ganchimeg.niitlelch.mn