ЮНЕСКО-гийн Монголын Үндэсний комисс (МҮК) 50 жилийн өмнө буюу 1963 оны гуравдугаар сарын 1-ний өдөр байгуулагдсан байна. Энэ тухай ЮНЕСКО-гийн МҮК-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Г.Жаргалсайхантай ярилцлаа.-ЮНЕСКО-гийн Монголын Үндэсний комисс байгуулагдаад 50 жил болж байгаа юм байна. Ярилцлагаа энэ комисс анх яаж байгуулагдаж байсан тухайгаас эхэлвэл ямар вэ?
-Тэгье. Монгол Улс 1961 онд НҮБ-ын бүрэн эрхт гишүүн болсны дараа жил буюу 1962 оны арваннэгдүгээр сарын 1-нд 108 дэх гишүүн болж ЮНЕСКО (Нэгдсэн үндэстний Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага)-д элсэн орсон. Ингэснээр манай улс Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёл, мэдээлэл харилцаа холбооны салбараа дэлхийн түвшинд хөгжүүлэх, ЮНЕСКО-гийн шугамаар олон улсын хамтын нийгэмлэгийн тусламж дэмжлэг авах, хамтран ажиллах боломж бүрдсэн юм.
ЮНЕСКО-гийн Дүрмийн VII зүйлийн дагуу ЮНЕСКО-гийн МҮК-ыг БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн 1963 оны гуравдугаар сарын 1-ний өдрийн 77 дугаар тогтоолоор Гадаад Явдлын яамны дэргэд байгуулж, Үндэсний комиссыг гэгээрэл, нийгэм ба байгалийн шинжлэх ухаан, соёлын гэсэн гурван салбартай байхаар тогтоож, комиссын даргад Соёлын яамны коллегийн гишүүн Э.Оюун, орлогч даргад Дээд ба тусгай мэргэжлийн дунд боловсролын хорооны орлогч дарга З.Энэбиш, нарийн бичгийн даргад ГЯЯ-ны ажилтан П.Цэрэнцоодол, гишүүдэд Гэгээрлийн яамны орлогч сайд Мэндсайхан, Багшийн дээд сургуулийн захирал Балдан, дэд эрдэмтэн Ш.Цэгмид, Ш.Бира, Ж.Жамсран, Соёлын яамны соёл, гэгээрэл эрхэлсэн орлогч сайд, зураач Г.Одон, зохиолч Л.Түдэв нарыг баталж байсан байна. МҮК-ын хариуцлагатай нарийн бичгийн даргын нэг орон тоог ГЯЯ-ны Олон улсын байгууллагын хэлтэст бий болгож, ЮНЕСКО-гийн асуудал эрхлэн 1990 он хүртэл гүйцэтгэжээ.
-ЮНЕСКО-гийн Монголын үндэсний комиссын гол чиг үүрэг?
-ЮНЕСКО-гийн МҮК-ын дүрэмд тус комисс нь «ЮНЕСКО-гийн үйл ажиллагаанд Монгол Улсын идэвхтэй оролцоог хангаж, боловсрол, шинжлэх ухаан, соёл, мэдээллийн салбарт ЮНЕСКО, түүний бүсийн төвүүд, үндэсний байгууллагатай идэвхтэй хамтын ажиллагааг зохицуулж, Монгол орны түүх, соёлын өв, дурсгалт зүйл, байгалийн өвөрмөц тогтоц, үнэт ховор баялаг, нөөцийг хайрлан арвижуулах, нөхөн сэргээх талаар ЮНЕСКО, түүний гишүүн орнуудтай хамтран ажиллах чиглэлийг удирдлага болгоно.
Монголын нүүдэлчдийн соёл иргэншил, уламжлалт соёл, боловсрол, шинжлэх ухааны талаар гадаад ертөнцөд таниулах, эдгээр салбарын хөгжлийг хүн төрөлхтний нийтлэг ололт амжилт, өөрийн орны өвөрмөц онцлогийг харгалзан урагшлуулахад ЮНЕСКО, түүний тогтолцоог ашиглахыг чухалчилна» гэж комиссын чиг үүргийг тодорхойлсон.
Товчхондоо бол Монгол Улс, ЮНЕСКО-гийн хамтын ажиллагааг боловсрол, шинжлэх ухаан, байгаль орчин, соёл, мэдээлэл, харилцаа холбооны салбар дахь тэргүүлэх чиглэлүүд, тулгамдсан асуудлыг зохицуулахаас гадна ЮНЕСКО-гийн үзэл санааг дэлгэрүүлэх, зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд Засгийн газартаа зөвлөж, төрийн бодлого чиглэлд тусгах гэж хэлж болно.
-Комиссын дүрмээс харахад үйл ажиллагаа нь өргөн хүрээг хамрах юм байна, үүнийг яаж хэрэгжүүлж ирэв, хүн хүчний хувьд?
-Монгол Улс, ЮНЕСКО-гийн хамтын ажиллагаа, харилцаа жилээс жилд өргөжсөөр ирсэн. Манай улсын төсөв санхүүгийн хүндрэлтэй байсан 1990-ээд оны эхэн үед ч ЮНЕСКО-той хамтран ажиллахад анхаарч, Монгол Улсын Засгийн газрын 1993 оны 18 дугаар тогтоолоор Комиссын бүрэлдэхүүнийг баталж дөрвөн хүний орон тоо бүхий ажлын алба байгуулан, зардлыг нь ЮНЕСКО-гийн төсөл, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэн бие даан ажиллах замаар санхүүжүүлж эхэлсэн байдаг. Үүний дараа Засгийн газрын 1996 оны 238 дугаар тогтоолоор тус Комисс нь Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний эрхлэх асуудлын хүрээнд багтаж 2011 оноос улсын төсвөөс санхүүждэг болсон байна.
Засгийн газрын 2012 оны 172 дугаар тогтоолоор ЮНЕСКО-гийн МҮК-ын дүрэмд өөрчлөлт оруулж тус комисс Гадаад харилцааны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний эрхлэх асуудлын хүрээнд хамруулахаар, орон тооны бус 18 гишүүнтэй боллоо. Өнөөгийн байдлаар манай комиссын ажлын алба нь нийт 11 хүнтэй ажил үүргээ гүйцэтгэж байна.
-ЮНЕСКО-гийн үйл ажиллагаанд хамрах конвенц хэд байдаг, Монгол Улсын нэгдэн орсон конвенцуудын тухайд?
-ЮНЕСКО-гийн гуч гаруй Конвенци байдаг, эдгээрийн 10-т нь Монгол Улс нэгдэж орсон. Хамгийн анх Зэвсэгт мөргөлдөөний үед соёлын өвийг хамгаалах тухай Гаагийн Конвенц болон Боловсролын салбарт ялгаварлан гадуурхахтай тэмцэх Парисын Конвенцид 1964 онд нэгдэн орж байсан бол хамгийн сүүлд Спортод сэргээш хэрэглэхийн эсрэг Конвенци болон Соёлын илэрхийллийн олон төрлийг хамгаалах болон хөхиүлэн дэмжих тухай конвенцид 2007 онд нэгдэн орсон. Манай нэгдэн орсон Конвенциудын тав нь соёл, гурав нь боловсрол, нэг нь спорттой холбоотой.
Түүнээс гадна Монгол Улсаас БНФУ-д суугаа Элчин сайд 1969 оноос ЮНЕСКО-гийн дэргэд суух Байнгын төлөөлөгчийн үүргийг хавсран гүйцэтгэх болсон нь ЮНЕСКО-гийн конвенцуудад нэгдэн орох, ЮНЕСКО-той хамтран ажиллахад чухал үүрэг гүйцэтгэж ирсэнийг тэмдэглэх нь зүйтэй юм.
-Конвенцуудад нэгдэн орсоны үр дүн нь юу вэ?
-Манай улс Дэлхийн өвийн Конвенци болон Соёлын биет бус өвийг хамгаалах тухай Конвенцид нэгдэн орсноор манай улс байгаль, соёлын өвөө ЮНЕСКО-д бүртгүүлж, дэлхийд сурталчлах боломж нээгдсэн юм.
Дэлхийн өвийн Конвенци буюу бүтэн нэрээрээ Дэлхийн соёлын болон байгалийн өвийг хамгаалах тухай 1972 оны Конвенцид манай улс 1990 онд нэгдэн орсноос хойш Увс нуурын хотгор, Орхоны хөндийн соёлын дурсгалт газар, Монгол Алтайн нурууны хадны зургийн цогцолборыг Дэлхийн өвд бүртгүүлээд байна. Дэлхийн өвийн Конвенцид үл хөдлөх соёлын өвийг хамруулдаг.
Харин Соёлын биет бус өвийг хамгаалах тухай 2003 оны Конвенцид биет бус буюу хэлбэргүй соёлын өвийг хамруулна. Энэ Конвенцид манай улс 2005 онд нэгдэн орсноос хойш тус Конвенцийн Яаралтай хамгаалах болон Төлөөллийн жагсаалтад монгол тууль, бий биелгээ, цуур хөгжмийн уламжлалт урлаг, монгол ардын уртын дуу, морин хуурын уламжлалт урлаг, монгол наадам, хөөмий, бүргэдийн ан, монгол лимбэчдийн уртын дуу хөгжимдөх уламжлалт арга барил-битүү амьсгаа зэрэг есөн өвөө бүртгүүлээд байна.
-Одоогийн байдлаар дэлхийн хэмжээнд төлөөллийн жагсаалтад хэчнээн өв бүртгэгдсэн байдаг вэ?
-2012 оны байдлаар энэ конвенцийн Яаралтай хамгаалах болон Төлөөллийн жагсаалтад нийтдээ 298 өв дэлхийн хэмжээнд бүртгэгдээд байгаатай харьцуулахад өндөр үзүүлэлт юм. Мөн манай улс ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн дурсамж хөтөлбөрт оролцон “Лу. Алтан товч”, “Монгол Шунхан Данжуур”-ыг Дэлхийн баримтат өвийн бүртгэлд оруулсан.
Ер нь аливаа Конвенцид нэгдэн орно гэдэг маань олон улсын хамтын нийгэмлэгийн өмнө үүрэг хариуцлага хүлээнэ гэсэн үг. Жишээ нь, соёлын өвөө ЮНЕСКО-д бүртгүүлснээр хүн төрөлхтний нэрийн өмнөөс хадгалж хамгаалах үүрэг хариуцлагыг хүлээж байгаа юм. Тэр утгаараа ч дэлхий нийтийн жишигт хөгжих баталгаатай болж, тусламж дэмжлэг авах бололцоо нээгдэж байгаа хэрэг.
Нөгөөтэйгүүр, Соёлын үнэт зүйлийг хууль бусаар хилээр гаргах, оруулах, түүнчлэн өмчлөх эрхийг шилжүүлэхийг хориглох, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний тухай 1970 оны Конвенцид манай улс 1991 онд нэгдэн орсон нь өнгөрсөн жил дуулиан болж дуудлага худалдаагаар зарагдах гэж байсан “Тиранозаурс Батаар” үлэг гүрвэлийн олдворыг буцаан авах боломж бүрдүүлж байгаа юм. Энэхүү Конвенцид нэгдсэн улс орнууд хууль бусаар хил нэвтрүүлэн нутаг дэвсгэрт нь оруулсан өөр улсын соёлын өвийг уугуул нутагт нь буцаахад бүхий л бололцоог хангах үүрэг хүлээсэн байдаг. Тэр утгаараа ч тус конвенцийн гишүүн улс - АНУ-ын холбогдох яам, байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна.
-ЮНЕСКО-гийн тусламж, дэмжлэгтэйгээр Монголд хэрэгжүүлсэн төсөл, үр дүн?
-Монголд ЮНЕСКО-гийн тусламж, дэмжлэгтэйгээр хэрэгжүүлсэн хэдэн арван төслийг санаачлах, боловсруулахаас эхлээд тэдгээр төслүүдийг ЮНЕСКО-д санал тавьж батлуулах, хэрэгжүүлэх бүхий л үе шатуудад манай комисс идэвх санаачилгатай ажиллаж ирсэн бөгөөд эдгээрээс Политехникийн дээд сургуулийг байгуулж тоноглох, МУИС-ийн зарим тэнхим, лабораторийг тоноглох, Багшийн дээд сургуулийн сургалт-эрдэм шинжилгээний баазыг бэхжүүлэх, эртний уран барилгын нэг болох Амарбаясгалант хийдийг сэргээх зэрэг төслийг нэрлэж болно.
Мөн Монгол Улсын боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын мастер төлөвлөгөө боловсруулахад идэвхтэй хамтран ажиллаж байна. Өнөөдрийн байдлаар Монгол туулийг хадгалж хамгаалах, мөн соёлын үйлдвэрлэл, статистикийг хөгжүүлэхэд анхаарч төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр боллоо. Цаашид ЮНЕСКО-той хамтарч нийгэм хүмүүнлэгийн шинжлэх ухааны салбарт тухайлбал, хүний эрх, ардчилал, хүйсийн тэгш байдлын, бэлгийн боловсрол, хар тамхины эсрэг хамтарч ажиллахаар төлөвлөж байна.
Товчхондоо бол ЮНЕСКО манай улсад эрдэм боловсролыг тэгш хүртээмжтэй түгээх, шинжлэх ухаан, мэдээлэл, харилцаа холбоог хөгжүүлэх, үндэстний соёл урлаг, түүх соёлын өв, байгаль орчныг хамгаалах гэх зэрэг олон үйлсэд монголчуудтай хамтран ажиллаж үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан.
-Монгол Улс ЮНЕСКО-д нэгдэн орсноос хойш ямар санаачилга гаргаж байв?
-Элссэн цагаасаа хойш манай улс ЮНЕСКО-гийн идэвхтэй гишүүдийн нэг байсан, үүний үр дүнд ЮНЕСКО санхүүгийн бодитой тусламж дэмжлэгийг социализмын үед ч, өнөө цагт ч авч байгаа юм. Тухайлбал 1960 оны сүүлээр Политехникийн дээд сургуулийг (одоогийн ШУТИС) байгуулахад ЮНЕСКО санхүүжүүлж байсан бол 2011 онд МҮОНРТ-ийн хоёрдугаар сувгийг ЮНЕСКО-гийн тусламж дэмжлэгээр нээн үйл ажиллагаа явуулж байна.
Өнгөрсөн 50 жилийн хугацаанд манай улс ЮНЕСКО-гийн олон арван тогтоол зөвлөмжийн төслийг хэлэлцэн батлуулах, хурлын баримт бичигт тусгуулах зэрэг ажлыг гүйцэтгэлээ. Манай санаачилгаар НҮБ, ЮНЕСКО хоёр 1990 оныг “Бүх нийтээр бичигтэн болох олон улсын жил” болгосон бол 2003-2012 оныг “Бичигтэн болох НҮБ-ын 10 жил” болгон зарласан.
-ЮНЕСКО манай үйл ажиллагааг хэрхэн үнэлж байв?
-ЮНЕСКО ч манай санал санаачилга, чармайлт, манай улсын ололт амжилтыг зүй ёсоор дэмжиж, үнэлсээр ирснийг ЮНЕСКО-гийн дараах шагнал гэрчилж байна. Үүнд: ЮНЕСКО-гоос Бичиг үсэг үл мэдэх явдлыг арилгахад онцгой гавьяа байгуулсан байгууллага, хүмүүст олгодог Н.Крупскаягийн нэрэмжит шагналыг Монгол Улсын ШУА-ын Хэл зохиолын хүрээлэнд 1970 онд, ЮНЕСКО-гийн Монгол Улс дахь үйл ажиллагааг өндрөөр үнэлэн ЮНЕСКО-гийн хүндэт медалийг АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн дарга Ж.Самбууд 1971 онд, ЮНЕСКО-гийн Төв Азийн түүхийг бичих олон улсын хөтөлбөрт жинтэй хувь нэмэр оруулсныг нь үнэлж ЮНЕСКО-гоос алтан медалийг Олон улсын Монгол судлалын холбооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, проф.Ш.Бирад 2005 онд, “Залуу эрдэмтэн эмэгтэйд олгодог “ЮНЕСКО-Лореал”-ийн тэтгэмжит шагналыг монгол эмэгтэй хүнд хоёр удаа тус тус олгож байв.
-Монголчууд бас өөр нэгэн үзэсгэлэнд 2008, 2010, 2012 онд шалгарч байсан гэдэг. Тэр нь яг ямар үзэсгэлэн бэ?
-Түүнчлэн ЮНЕСКО-гоос зохион байгуулдаг “Тамга” нэртэй үзэсгэлэнд манай улсаас оролцсон гар урлалын болон эсгийгээр урласан бүтээлүүд шалгарч “Гар урлалын чанарын батламжит бүтээгдэхүүн”-ний гэрчилгээг 2008, 2010, 2012 ондуудад авч байв.
ЮНЕСКО, Монгол Улсын Засгийн газраас хоёр талын хамтын ажиллагаанд өндөр ач холбогдол өгч байсныг 1971 оноос хойш ЮНЕСКО-гийн таван Ерөнхий захирал манай улсад айлчилж, Монголын Засгийн газартай хамтын ажиллагааны Харилцан ойлголцлын санамж бичиг байгуулснаас харж болно. Хамгийн сүүлд 2011 онд ЮНЕСКО-гийн Ерөнхий захирал Ирина Бокова манай улсад айлчиллаа. Санамж бичгийн агуулга дэлхийн нийтийн болон манай нийгмийн хөгжил дэвшлээс хамаарч өөрчлөгдөж байгаа.
Цаашид Монгол Улс, ЮНЕСКО-гийн харилцаа улам өргөжиж, дэлхийн нийтийн өмнө тулгарах шинэ сорилт, тулгамдсан асуудлуудыг шийдэхэд хамтран ажиллах нь гарцаагүй. ЮНЕСКО бол эрдэм, соёл дэлгэрүүлэх төв юм. Дэвшилт хүн төрөлхтний дэвшилт үзэл санаа, эрдэм мэдлэгийг ЮНЕСКО-гоор дамжуулан эх орондоо үндэслүүлэн, улс орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд хувь нэмэр оруулах нь бидний зорилго байсаар байх болно.
Өглөөний сонин
No comments:
Post a Comment