Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын яамнаас “Хүн амын хөгжлийн цогц бодлого”-ыг боловсруулж байгаа. Энэ бодлогод ахмадын хөгжлийн асуудлыг хэрхэн тусгаж байгаа талаар салбарын сайд С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.-Танай яамнаас ахмад настнуудад чиглэсэн ямар бодлого хэрэгжүүлэх гэж байна вэ?
-Хүн амын хөгжлийн цогц бодлогын баримт бичгийг бид боловсруулж ирэх намрын чуулганаар УИХ-д өргөн барьж, эрх зүйн баримт бичиг болгон батлуулах зорилго тавьж байгаа. Энэ хүрээнд хүн амын хөгжлийн цогц бодлогын баримт бичигт ахмад настны талаарх асуудлыг хэрхэн яаж тусгах уу, яаж баталгаажуулах вэ гэдэг асуудал яригдаж байна. Хамгийн гол нь насжилттай холбоотой асуудал байгаа. Үүнтэй холбоотой бодлогын шинэчлэлт хийх шаардлагатай.
Монгол Улс НҮБ-ийн Хүн амын сантай хамтарч хийсэн судалгаагаар 2025 оноос эхлээд насжилтын асуудал үүсч, 2030 онд идэвхжиж, 2040 оноос оргил үедээ хүрэхээр судалгаа харагдаж байгаа. Хүн амын насжилт идэвхжихээр эдийн засгийн сөрөг үр дагавар нэмэгдэж, хурдац нь саардаг зэрэг олон сөрөг үр дагавар гардаг. Энэ бол дэлхийн хөгжилтэй улс оронд бий болсон сөрөг үзэгдэл. Өнөөдөр монголын хувьд хүн амын насжилтын хамгийн тааламжтай цаг үе. Ийм цаг үед ахмад настнуудын талаар авах арга хэмжээ, төрийн бодлогыг зөв тодорхойлж, бий болох насжилтын сөрөг үр дагаврыг даван туулах бэлтгэл ажлыг хангах үүднээс “Ахмад настны хөгжил, хамгааллын шинэчлэлийн бодлого” ахмадын улсын зөвлөгөөнийг зохион байгуулсан.
-Яагаад заавал бодлогын шинэчлэлт хийх шаардлагатай гэж?
-Улс орны өнөөгийн нийгэм эдийн засгийн нөхцөл байдалд дүгнэлт хийгээд шинэчлэлт өөрчлөлт хийхгүйгээр улс орны хөгжил урагшлахгүй юм байна гэдэг дээр гол дүгнэлт хийсэн. Бүх зүйл болоод байгаа юм шиг хэрнээ болохгүй байна. Аливаа нэг юм хийх гээд байгаа ч юм шиг, үгүй ч юм шиг зогсонги байдалд орчихсон. Маш олон хүчин зүйл үүнд нөлөөлж байсан.
Тийм учраас энэ бүгдийг эрс өөрчилж шинэчилж байж хөгжлийг нь хөдөлгөөнд оруулж үр дүнд хүрэх юм байна гэдэг дүгнэлт хийсэн. Энэ дүгнэлтийг үндэслэж шинэчлэлийн Засгийн газар нэр томъёогоо өөрчилсөн. Хэрэгжүүлж байгаа бүх зорилтууд шинэчлэлтэйгээ уялдаж явж байгаа. Аливаа өөрчлөлт шинэчлэлт бүгд уялдаа холбоотой. Тэгэхээр бид өнөөдөр нийгмийн өмнө тулгараад байгаа, зогсонги байдалд ороод байгаа нийгмийн хөгжлийн асуудлыг шинэчилье, өөрчилье, өөр өнцгөөс харъя, эрчимтэй үйл ажиллагаа явуулъя гэсэн зорилт тавьж байгаа.
-Манай улсад ахмадын хөгжил ямар шатанд явж байгаа бол?
-Өнөөдөр нийгэмд ахмадын хөгжлийн асуудал бол үндсэндээ байхгүйтэй адилхан байна. Ахмадууд өнөөдөр эрх бүхий байгууллага, төрд тавьж байгаа асуудлуудын гол нь юу гэхээр тэтгэврээ нэмэгдүүлэх, ахмад настны халамжийн бодлогод илүү түлхүү анхааруулах гэсэн ийм л шаардлага тавьдаг. Илүү юм шаарддаггүй шүү дээ.
Ахмад настнуудын хөгжлийн асуудлыг аваад харах юм бол үндсэндээ тэд тэтгэвэрт гараад бүх юм нь дуусгавар болсон юм шиг ийм л нөхцөлд амьдарч байгаа. Тэдэнд хөгжлийн бодит боломж харагдахгүй байна. Тэд өнөөдөр үнэ хөлсгүй хөдөлмөр хийж байна. Айлын гэр цэвэрлэж хоолыг нь хийж, хүүхдийг нь хардаг, хасаг хорионд байдаг гэх мэтчилэнгээр ярих юм бол хөгжлийн асуудал нь бүрхэг байгаа юм. Бусад хөгжсөн оронд ахмад настнууд яадаг вэ гэхээр тэтгэврийн орлого, өөрт байгаа бүх юмыг зөвхөн өөртөө зориулдаг.
Ахмадууд бол улс орондоо хийдэгээ хийчихсэн, бүтээдгээ бүтээчихсэн, үр хүүхдээ төрүүлээд, өсгөөд үүрэг хариуцлага хүлээх хэмжээнд нь хүргээд өгчихсэн хүмүүс. Гэтэл манай оронд яаж байна гэхээр “чи хийдгээ хийчихсэн үү” гэсэн шиг тэтгэвэрт гарангуут нь шууд хагас ял шийтгэл оноож байгаа юм шиг байдалд шилжүүлчихдэг. Жилд алдаг оног олддог сувилалд амрахаас өөр зүйл байдаггүй. Гавъяныхаа амралтыг эдлэж чадаж байна уу, хөгжиж чадаж байна уу, нийгмийн амьдралд идэвхитэй оролцож байна уу гэвэл үгүй. Бүх юмнаас тусгаарлагдсан байдаг. Энэ байдлыг зогсооё. Ахмадуудаа өөр өнцгөөс харъя, хөгжлийн асуудлыг нь өөр өнцгөөс тодорхойлъё.
-Тэгвэл энэ зогсонги байдалд ороод байгаа ахмадын хөгжлийн асуудлыг яаж өөрчлөх вэ?
-Хүн амын дундаж наслалт өсч байна. Тэтгэвэрт гараад бие эрүүл ухаан саруул, ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжтой байгаад байдаг. Гэтэл хуулиараа тэтгэвэрт гаргаад ажил хөдөлмөр эрхлэх эрхийг нь хязгаарладаг. Тэгэхээр хамгийн түрүүнд ахмад настны хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжсэн хуулийг яаралтай баталж ахмад настан зөвхөн тэтгэврийн орлогоор биш,өөрийнхөө чадвар чадлаараа олж байгаа нэмэгдэл орлогыг бий болгох бодит эрхзүйн орчинтой болгох.
Тэгснээрээ өөрийнхөө амьжиргааг дээшлүүлэх өөрийнхөө орлогыг нэмэгдүүлэх боломжтой байх нөхцөлийг нь бүрдүүлж өгье гэж байгаа. Ингэж харилцан уялдсан бодлого явуулаад үүгээрээ ахмад настны нийгмийн ахуй байдлыг нь дээшлүүлэх, бодит орлогыг нь нэмэгдүүлэх ийм боломжийгбий болгожажиллах нь туйлын чухал гэж харж байгаа. Энэ бүгд чинь цогцоороо нийлээд ирэхээрээ ахмад настны хөгжил бий болно.
-Зах зээлийн нөхцөл байдал ахмадуудын хөдөлмөр эрхлэлтийг шахаад байгаа юм биш үү?
-Зах зээл шахаад байгаа юм биш. Эрх зүйн зохицуулалт нь өөрөө шахаад байгаа юм. Ажлын чадвар нь хэвээр байгаа ахмадууд төрийн болон төрийн бус аль нэг байгууллагад ажиллъя гэхээр төрөөс эрх зүйн дэмжлэг байдаггүй, ахмад настныг ажиллуулах эрх зүйн зохицуулалт байхгүй зэрэг байдал нь шахаад байгаа юм.
-Монголд ажилгүй залуучууд олон байхад ахмадуудад ажлын байр олдох болов уу?
-Энэ асуудалд би шал өөр байр суурьтай байгаа. Залуучууд өөрийн мэдлэг чадварт тохирсон ажлаа олж хийх боломж бүрэн дүүрэн байгаа. Харамсалтай нь дийлэнхи олонхи нь илүү амар хялбар амьдралыг хайж байгаа. Илүү амар хялбар аргаар орлого олох гэсэн, хялбар аргаар амьдрах гэсэн тийм хүсэл зорилго нь давамгайлчихаад байна. Хуучин бол ажлын байрны хомсдол гэж байсан бол одоо ажиллах хүчний хомсдол бий болчихлоо.
Ажлын байрны зар хангалттай зарлагдаж байна. Хөдөлмөрийн бирж дээр ч тэр, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ч тэр ажлын байрны зараас их юм алга. Харин ирж байгаа ажиллах хүчин гэж маш бага болчихсон. Ирж байгаа нь ажил голдог шилдэг, цалингаа голдог, ажилд тавигдах шаардлага, нөхцөлөө голдог. Тэгээд л дэнгийн эрвээхэй, нүүдлийн шувуу шиг аж ахуй нэгж хэсээд явж байдаг бүхэл бүтән арми бий болчихоод байна.
-Ажиллах хүчний нүүдэл гээд байгаа энэ зүйл ганцхан манай оронд байна уу. Олон улсад ямар байдаг вэ?
-Зөвхөн манай оронд ийм асуудал болоод байгаа юм биш байна лээ. Жишээ нь Азийн орнуудад 1950-аас 1960-аад оны үед яг ийм урсгал бий болж байсан. Тухайн үед түүнийг төрөөс тодорхой хууль эрх зүйн хүрээнд болон ААН-үүдийн оролцоотойгоор энэ асуудлыг шийдэж байсан юм байна лээ.
Солонгос, Японд гэхэд ийм ажиллах хүчний нүүдэл бий болоод эхпэнгүүт яасан гэхээр ААН-ын удирдлагууд хоорондоо зөвшилцөөд аливаа шинэ хүн ажилд авахдаа хаана ажиллаж байсан, ямар шалтгаанаар халагдсан, хэр зэрэг мэдлэг боловсролтой, ямар хүн бэ гэдэг тодорхойлолтыг урд нь ажиллаж байсан байгууллагаас нь заавал авч байж ажилд авдаг байхаар болж байсан. Мэдээж тодорхойлолт муу байх юм бол тэр хүнийг ажилд авахгүй.
Тийм зохицуулалт хийгээд эхлэнгүүт ажиллах хүчний нүүдэл аяндаа хязгаарлагдаж эхэлсэн. Хариуцлагатай болж эхэлсэн байдаг. Харин манайд бол тэгдэггүй. Хаана юу хийж байсан нь сонин биш. Англи хэлний мэдлэгтэй, нуруу туруу зүс царай дажгүй байвал тэгээд л авчихдаг. Нөгөө орсон хүн нь хариуцлага хүлээхдээ муу, нэг хоёр удаа шаардлага тавибал хаяад яваад өгдөг. Ажиллах хүч нь ч тэр байдалдаа дасчихсан, ажил¬луулах газар нь тэр байдалдаа дасчихсан.
-Ахмадын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хууль батлагдсанаар ахмадууд аль ч салбар гараад ажиллах боломжтой гэсэн үг үү?
-Ахмад настны хөдөлмөр эрхлэлтийн ажлын онцлог өөр. Олонхи нь насан туршдаа хуримтлуулсан дадлага туршлагаараа оюуны ажил эрхлэх боломжтой. Тухайн үйл ажиллагаа явуулахад нь чиглэлээр ажиллах нь илүү байна гэж харж байгаа. Баялаг бүтээхэд ахмадуудын оролцоо муу байна. Бүх өндөр настан, ахмадуудыг ажил хий гэж байгаа юм биш хөдөлмөр эрхлэхийг хүсч байгаа ахмад настнуудын эрх зүйн зохицуулалтыг хийж өгөх нь чухал байгаа юм.
-Ахмадтай холбоотой асуудал яригдахаар зайлшгүй тэтгэвэрийн нэмэгдэл, зөрүүний асуудал гарч ирдэг. Тэтгэврийн асуудлыг шинэчлэх үү?
-Тэтгэврийн хэмжээг автоматаар нэмдэг байдлыг халах хэрэгтэй. Хуучин тэтгэврийг ийм төгрөгөөр нэмэх гэж байна гэж зарлаад, тэтгэвэр нь нэмэгдэх гэсээр байтал өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгддэг, тэтгэвэр нэмсний үр дүн гардаггүй байсан. Тэгэхээр энэ жилээс Үндэсний статистикийн хороо Нийгмийн даатгалын ерөнхий газар хамтарч судалгаа гаргаж, Засгийн газарт танилцуулж, Засгийн газар тэтгэвэр нэмэх эсэхийг шийддэг хууль хэрэгжиж байгаа. Тиймээс удахгүй дээрхи хоёр байгууллагаас хамтарсан ажлын хэсэг гарч судалгаа хийнэ. Үүнээс үндэслэж Засгийн газар дараагийн алхмаа хийнэ.
Б.Нямзул
Нийслэл таймс
No comments:
Post a Comment