УИХ-ын гишүүн Р.Гончигдоржтой ярилцлаа.
-Өнөөгийн парламентын гишүүдийг нэг өглөө сэрээд бараг зүүдэндээ үзсэн, эсвэл бодсоноороо хууль санаачилдаг болсон гэх шүүмжлэл бий. Энэ байдал юунаас болж үүсээд байна гэж та үзэж байна вэ?
-Олон түмний дунд ийм яриа гарч, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр түүнийг нь бичиж байгаа бол овоо босгоогүй бол шаазгай хаанаас суух вэ гэдэгтэй ижил нөхцөл байдал байна гэсэн үг л дээ.
Хууль санаачлах эрх мэдээж УИХ-ын гишүүдэд байгаа. Гэхдээ ихэнх гол хуулиудыг Засгийн газар санаачилж, УИХ түүнийг батлах учиртай юм. Харин эргээд хэрэгжилтэд нь Засгийн газартаа хяналт тавьдаг байх механизмын цаад углуурга нь эрх мэдлийг салган хуваарилах, хууль тогтоох, хяналтын чиг үүргээ чадварлаг хэрэгжүүлж чадах асуудалтай холбоотой юм.
УИХ-ын гишүүд бол улс төрийн харилцаан дээр буюу сонгуулийн хууль, Дэгийн тухай гэдэг ч юм уу, эсвэл улс төрийн онцгой нөхцөл байдал үүссэн үед холбогдох хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах чиглэлээр хууль санаачлах нь зохистой. Түүнээс бус бүхэл бүтэн цогцоор нь хуулийг өөрчилнө гэдэг бол Засгийн газрын л ажил байгаа юм. Түүнчлэн УИХ-ын гишүүн хяналтын шугамаар байнгын хороогоороо дамжуулан Засгийн газарт эдгээр хуулиудыг өөрчлөх, шинэчлэх шаардлагатай гэдэг чиглэл өгөөд явах юм бол илүү ач холбогдолтой болно.
Хууль гэдэг бол гэнэтхэн нэг заалт бодогдоод босчихдог зүйл биш. Манайх хэдэн зуун хуультай. Энэ бүхэн чинь цаад язгуураараа хоорондоо сүлжилдэж боссон, харилцан хамааралтай зүйл. Тиймээс нэг хуулийн нэг заалтыг өөрчлөхөд бусад хуулиудын өөрчлөлтийн асуудал ч мөн гарч ирдэг. Ийм л цогц байдал гардаг учир бүхэл бүтэн Хууль зүйн яамтай, хуулийн харилцаа хамаарлыг зохицуулж байх Засгийн газартай байгаа юм шүү дээ.
Тиймээс хэдийгээр УИХ-ын гишүүдэд хууль санаачлах эрх мэдэл нь хадгалагдаж байгаа ч гэсэн үүнийг бодох зайлшгүй шаардлагатай юм. -Гишүүдийг хуулийн зарим зүйл заалтад л өөрчлөлт оруулах нь зохимжтой гэлээ. Гэхдээ хэлэлцүүлгийн явцад ч юм уу хэн нэгэн гишүүн горимын санал гэж оруулж ирээд шигтгэчихдэг. Энэ нь эргээд иргэдийн эсрэг хууль болж хувиран тухайн гишүүний ашиг сонирхолд нийцэх тохиолдол байж болох юм?
-Гишүүд олноороо хууль санаачлаад ирэхийн болзошгүй аюул нь энэ л дээ. Тодорхой ашиг сонирхолд үйлчлэх агуулга руу гишүүний санаачилга чиглэж магадгүй юм. Гишүүн өөрөө түүнийгээ мэдэхгүй байж болно. "Энэ хуулийг ингэж өөрчилмөөр байна" гэж тухайн үед янз бүрийн сайхан тайлбар хийж, "Та нэг хууль санаачилчихгүй юу" гээд тодорхой хүмүүс зөвлөсний дагуу, бүр төслийг нь боловсруулж өгч байж ч болох юм. Өөрөөр хэлбэл, тодорхой сонирхлын бүлгийн хүмүүс өөрийнхөө эрх ашгийг хуулиар хамгаалуулах давуу байдлыг бий болгож байна гэсэн үг. Тиймээс хууль санаачлах эрхээ эдлэхдээ нэлээд болгоомжтой, цогцоор хандах ёстой. Ингэхдээ Засгийн газрын хууль санаачлах эрх мэдэлд нэлээд дулдуйдсан байдалтай хандах нь илүү зохимжтой гэж би боддог юм.
-Ардчиллын лидерүүдээс өнөөгийн парламентад ганцхан та л байна. Тиймээс ардчиллын дархлаа суларсан мэт харагдаад байдаг болчихлоо. Мөн өнөөгийн парламентад байгаа гишүүд юу дуртайгаа хийгээд байна гэх шүүмжлэл бий?
-Тэгж хэлж болохгүй юм. Өнөөгийн УИХ-д анхны бүрэлдэхүүнээс нь эхлэн сууж байгаа гишүүд олон бий. Тухайлбал, Р.Амаржаргал, С.Баярцогт зэрэг олон гишүүн бий. Ер нь Ардчилсан намд барья гэж боддог, тодорхой хэмжээнд барьж байгаа зүйл бол ардчиллын үзэл санаагаа дараа дараагийн улс төрд гарч ирж байгаа хүмүүстээ үндсэн зарчим болгож өвлүүлэх, тэдгээр залуус маань өмнөхөө үгүйсгэж бус үргэлжлэл нь болж гарч ирэх зарчим чухал байдаг. Үүнийг ч би байнга хэлдэг. Гэхдээ шүүмжлэл байгааг би ойлгож байгаа. УИХ-ын гишүүд сонгогдохдоо намын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийг үндсэн зарчмаа болгож, нийгмийн олон асуудал дээр өөрийн байр сууриа илэрхийлдэг. Улмаар сонгогдохдоо миний тэр байр суурийг сонгогчид дэмжсэн гэдгээ өөрөө мэдэрдэг. Тиймээс тэрхүү байр сууриа УИХ-ын гишүүн болсон ч гэсэн хадгалж байх ёстой гэсэн буруу ойлголттой байдаг хандлага харагдаад байдаг юм. Гэхдээ үүнийгээ нэг зүйлтэй холбож ойлгох учиртай юм л даа. Бид популизм буюу олон түмэнд таалагдахын төлөө хийж байсан үйл ажиллагаанаасаа парламентын гишүүн болчихоод татгалзах хэрэгтэй. Үнэхээр ард түмний хүсэл зориг нь болчихоод байгаа зүйлийг парламентад орж хэлсэн, хэлээгүй үүнийгээ баримтлан хууль тогтоох үйл ажиллагаанд оролцож байх шаардлагатай байгаа юм.
-Гэхдээ өнөөгийн УИХ-ын гишүүд ардчилал гэдгийг арай л буруу тийш нь залаад байна гэдэгт та ямар хариулт өгөх вэ?
-Ардчилал хумигдаж байна, хүч тамир нь тасарч байна гэж ярих болжээ. Би үүнийг огтхон ч тэгж бодохгүй байна. Ардчилал гэдэг бол хувь хүний хувьд эрх чөлөө, харин иргэдэд үйлчилдэг төрийн байгууллагын тухайд ердөө дэглэм журам юм. Үүнийг Үндсэн хууль бусад хууль тогтоомжид зааснаар мөрдөж байж, тэдгээр нь иргэдэд үйлчлэх үндсэн үүргээ хэрэгжүүлж чадна. Өөрөөр хэлбэл, ардчилал гэдэг нь хувь хүний хувьд эрх чөлөө боловч нийтэд нь аваад үзвэл аль ч хүн, байгууллагын суурь эрх ашиг хөндөгдөхгүй байхыг хамгаалсан хамгаалалтын зарчим юм шүү дээ.
-Ардчилсан нийгэмд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн үйл ажиллагааг хязгаарлах, бусдыг ямар эхнэр, нөхөртэй байх, эсвэл газрыг нь албадан чөлөөлүүлэх явдал байж болно гэж үү. Энэ нь ардчилал хумигдаж байгаагийн илэрхийлэл биш гэж үү?
-Гэр бүлийн асуудал бол Үндсэн хуулиар заагдсан эрх юм. Манай Үндсэн хуульд нэг онцлог бий. Хайр сэтгэлээр суусан эр, эм хоёр гэр бүл болж болно гэж. Цаагуураа нэг зүйлийг хязгаарласан байгаа юм. Энэ агуулгаар л гэр бүл болох эрх чөлөөний асуудал тодорхойлогдож байгаа.
Бусад асуудал буюу сайтуудын сэтгэгдэл, телевизийн зарим сувгуудыг хаах асуудал нь нөгөө гээндээ ч бий, гоондоо ч бий гэдэгтэй л адилхан.
Өнөөдөр сайтуудын сэтгэгдлийг миний хоёр настай жаахан охин хэдийгээр уншиж чадахгүй ч гаргаад ирж л байна. Тиймээс миний ах, эгч үүнийг бичиж байна гэж мэдэхгүй ч гэсэн таны дүү гаргаж ирж байна гэж бодох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, соёлт, ардчилсан, хүмүүнлэг нийгэмд амьдарч байгаа иргэн таны хэлсэн үг учраа мэдэхгүй байгаа хүмүүст очиж байгааг санах учиртай. Эсвэл бүр таны аав, ээж шиг хүмүүст хүрч байгаа. Тэд яаж эмзэглэж хүлээж авах бол. Балчир хүүхдүүд маань үзээд хэрхэн дуурайх бол.
Нөгөө талаас зарим хэвлэлүүдийн бичиж байгаа нь үнэн л дээ. Нийгэм дэх ёс зүй, соёлоороо зохицуулагдах асуудал мөн үү гэвэл мөн. Гэтэл нийгэмд соёл зүйгээрээ зохицуулагдахгүй байгаа асуудлыг ийм байдлаар зохицуулахаас өөр арга байхгүй. Тухайлбал, тодорхой насныханд хаалттай байдаг, тэнд тодорхой хүмүүс юугаа бичих нь эрх чөлөөнийх нь асуудал байдаг байж болох юм. Бидний ардчиллын үлгэр жишээ болгодог орнуудад тийм жишиг аль хэдийнэ тогтчихсон байдаг юм билээ.
Ийм л юм байгаа юм. Тиймээс би уг асуудалд хандахдаа эрс тэсээр, аль нэг талыг буруутгамааргүй байна. Нөгөө талаас ингэлээ гээд ардчиллыг хумилаа гэдэг ойлголтыг өмнөөс тавьж болохгүй. Ардчилал гэдгийг үйлчилгээн дээр ярих юм бол хүний хэрэглээний эрх, эрх чөлөөг хангасан байх ёстой. Энэ бол үйлчилгээний алтан зарчим. Тэр утгаараа төр иргэдийнхээ эрхийг хамгаалах хуулиар олгогдсон үүргийнхээ төлөө асуудлыг тавьж байна уу гэдэг үнэ цэнээс нь л харах ёстой шүү дээ.
-Гадны улс орнуудад парламентын гишүүдийн дор хаяж 10 хувь нь нийлж хууль санаачилдаг гэсэн. Хуулийн төслийг чанартай болгохын тулд манайд ийм байх боломж бий болов уу?
-Хууль санаачлах болон хуулийн санал гаргах эрх хоёр өөр л дөө. Ерөнхийлөгчийн санаачилсан нэлээд далайцтай явж байгаа асуудал бол шууд ардчиллын тухай. Өөрөөр хэлбэл, иргэд өөрсдийн болон улс орны өмнө тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд саналаа хэлдэг шинэ давалгаа эхэллээ шүү дээ. Энэ л үзэл санаа юм. Швейцарь зэрэг улсад хамгийн жижиг нэгжүүдийн хуралдаанаар дагаж мөрдөх журмаа иргэдийнхээ санал асуулгаар баталчих жишээтэй. Манайд бол энэ чиглэлийн хамгийн том жишээ нь ард нийтийн санал асуулга.
Харин хууль санаачлах эрхийн тухайд манайд гурван төрлийн субьектэд эрхийг өгчихсөн байгаа. Тиймээс өнөөдөр манайд шууд ардчилал ийм хурдацтай хөгжиж байгаа үед би итгэлтэй байна. Учир нь олон хүмүүс нийлж хуулийн санал гаргаж, мөн олон нийт хэлэлцсэний үндсэн дээр хууль санаачлагч, Засгийн газар, эсвэл Ерөнхийлөгчөөр дамжаад батлагддаг цаг хугацаа тийм ч хол биш байна гэж бодож байна.
Т.ГЭРЭЛМАА
Өдрийн сонин
No comments:
Post a Comment