Г.АКИМ: "НОМЫН САНГ ХУУЛЬТАЙ БОЛГОХСОН"

Монгол түмэн минь ном соёлын далай баян сан хөмрөгтэй. Алт эрдэнэсээр ч сольшгүй өвгөд дээдсийн минь оюун соёлын сан хөмрөг бол ном, номын сан. Үндэсний төв номын сангийн захирлаар өнгөрсөн таван жилд ажилласан МУСГЗ, дуун хөрвүүлэгч Г.Аким гуайтай хөөрөлдсөнөө толилуулъя. - Таныг таван жилийн өмнө ажил авахад Үндэсний номын сан маань ямаршуухан байсан тухай яриагаа эхлэх үү? - Таван жил хоёр сар Үндэсний номын сангийн захирлаар ажиллаа. Анх 1990-ээд оны 10-аад компьютертэй агуулахын байдалтай байгууллага хүлээж авч байлаа. Төр засаг надад итгэж, өөд нь тат гэсэн учраас чадлынхаа хэрээр ажилласан. Миний юу хийснийг миний хамт олон мэднэ дээ. Би дээдсийнхээ номын их санг дэлхийн жишигт хүрэх, үндэстэндээ үйлчлэх гэсэн эрхэм зорилт тавьсан. Хамт олонтойгоо гар нийлж ажиллаад техникжүүлэх, компьютержүүлэх, номыг дижитал хэлбэрт, электрон каталогт оруулах гээд дэлхийн жишигт хүрэхийн үндсийг нь тавьчихсан даа. Үндсийг нь л шүү. Өөдлөх айл үүднээсээ гэдэг эрдэмтэд, оюутан залуус ороод очиход ая тохьтой харагдаасай гэсэн үүднээс багагүй засвар хийж эрдэм номын өргөө руу орлоо гэсэн сэтгэгдэл төрүүлэх талаар давхар санаа тавьсан даа. Намайг дөнгөж ажлаа аваад байхад хоёр уншигч охин “хөөх үндэсний номын сан гэхэд ийм миа юмуу” гэж хэлээд зөрж байлаа. Тэр үеийн номын сан ямар байсан нь тодорхой л доо. Энэ бүхнээс санаа аваад хүн орж ирэхэд таатай сэтгэгдэл төрүүлэхээр болгох гэж оролдсон. Гэхдээ гүйцэд хийж амжсангүй. Яагаад гэвэл дандаа хөрөнгө мөнгөтэй холбоотой. Энэ хугацаанд сайн нөхдийн буянаар хандив тусламж олж, яамны өгсөн бага сага төсвийг хүргэх гэж янз бүрийн аргаар үзсэн дээ. Хамгийн бэрх юм нь яамны сайд байн байн солигдоод санасан хүссэн юмаа гүйцээх боломж олгохгүй байв. Тавхан жил болоход хэдэн сайд солигдов. Тийм учраас зарим сайд нь үзэл бодлын үүднээс юмуу, хувь хүн надад дургүйдээ ч юмуу хүлээж авдаггүй. Жишээ нь зарим сайдтай хоёр гурван жилээр уулзаж чадаагүй байх жишээтэй. Энэ бүхэн ажил зогсоочихдог. Иймээс нэгэнт дээрээс дэмжлэг байхгүй учраас ер нь ажилаа өгөх нь зүйтэй юм байна гэсэн бодолтой ч явж л байв. Миний оронд залуу, эрчимтэй, өөдрөг сэтгэлтэй, тэмүүлэлтэй, зохиолч, яруу найрагч номын хүн болсонд их баяртай байгаа. Ном авах төсөв байхгүйгээс эхлээд бүх байдлыг нэгд нэгэнгүй ярьж өгсөн дөө. Монгол улсын үндэсний номын сан учраас монголд гарч байгаа бүх ном байх ёстой. Нэг хувь ч хамаагүй. Энэ асуудлыг шийдэж, тоног төхөөрөмжөө нэмэгдүүлэх, дотоод сүлжээний асуудал, монгол улсынхаа бүх номын сангуудтай нэг цахим сүлжээнд холбогдохыг шийдэх учиртай. Манай номын санд байгаа номыг аймгийн номын сангийн уншигч нэг товч дараад л мэдэх боломжийг бүрдүүлэх, хайж байгаа номоо эрэхэд төвөггүй олдог үйлчилгээнд шилжих ёстой. Үүнийг бол амжсангүй. Мөн өөр нэгэн эрхмээс эрхэм зүйл бол монгол улсын хамгийн чухал 14-р зуунаас хойших үеийн монгол бичгээрхи бичмэл баралмал номнууд байдаг. Тэр бүхнийг дижитал тоон хэлбэрт оруулахаар эхэлснийг минь үргэлжлүүлж үзээрэй дээ гэж захисан даа. Цахим каталоги хийх чухал ажил байсан ч мөнгө нь олдоогүйгээс хийж чадсангүй. Үүнийг гадаадынхан сонирхдог ч монголчуудын өөрсдөө хийх учиртай ажил гэж боддог. Монголчууд өөрсдөө хийх учиртай юм гэж бас байх шүү дээ. Тэдгээр ном зөвхөн монголын үндэсний номын сангийн вэб сайтад байрлаж, гадаадынхан үндэсний номын санд байгааг интернетээр хайж мэдээд үзэхээр ирэх ёстой. Гадны нэг хүн ирнэ гэдэг манай эдийн засагт ч номын сангийн нэр хүндэд ч их хэрэгтэй шүү дээ. Манай номын санд чинь дэлхийд нэн ховор ном бий шүү дээ. Хөх хот, Бээжингийн номын сангийнхан ихээхэн сонирхдог. Би бол тэдэнтэй хамтарсангүй. Манай бизнесменүүд гучин хэдхэн сая төгрөг эрдэмт дээдсийнхээ оюуны сүн далайд хандивласангүй л д ээ. Шинэ төсөл бичээд Мобикомд өгсөн байгаа. Шинэ захирал маань хэрэгжүүлэх байх л даа. Танил талтай хүн номын санд маань хэрэгтэй шүү дээ. Энэ номын сангийн тоног төхөөрөмжийг байнга сэлбэн шинэчлэж байх хэрэгцээ их бий. Анх ажлаа аваад барилга их муудсан байсан учраас мэргэжлийн хяналтын газраар дүгнэлт гаргуулсан. Дугуй шатныхаа дээрээс бороо усанд идэгдээд бараг нурахаар болсон байгааг эн тэргүүнээ анхаарахгүй бол болохгүй. Төр засагт хоёр ч удаа албан бичиг өргөсөн ч дараа жил дараа жил гэсээр хоёр жил хийж өнгөрчихлөө. Тэр бүхнийг яаралтай хийхгүй бол болохгүй. Би сонинд бичсэн дээ. Дургүйд бол хүчгүй гэдэг үг байдаг даа. Надад дургүй байлаа гэхэд дээдсийнхээ оюуны их уурхайг бодолцохгүй баймгүй юм. - Дэлхийн улс орны жишгээр бол Үндэсний номын сан хууль зүйн ямар орчинд байдаг юм бол. - Дэлхийн улс орны жишгээр бол үндэсний номын сан нь өөрийн хуультай, парламент эсхүл ерөнхийлөгчийнхөө мэдэлд байдаг юм билээ. Тийм учраас энэ номын санг нэг хуультай болгох юмсан гэхдээ ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржтой уулзахад харин зөвшөөрч энэ төсөл дээр ажиллахаар болсон. Хуультай болгочихбол үндэсний номын сан хүний гар харахааргүй болчих учиртай. Парламентын мэдэлд байх юм бол парламент өөрийнхөө номын сангаас мөнгө төгрөгөө харамлаад байхгүй болно биз. Бусад улс орнуудын жишгээр бол парламент бүх мөнгө төгрөгийг нь баталдаг, холбогдох байнгын хорооны саналаар ерөнхийлөгч нь үндэсний номын сангийн захирлыг нь томилдог тийм тогтолцоотой юм билээ. Манайх ийм болчихбол гайгүй болох боловуу. Халагдсан тэтгэвэртээ гарсан гээд орхивол орхихоор шүү дээ. Гэхдээ би Онходын Жамьян, Цэвээний Жамсран, Бямын Ренчин, Цэндийн Дамдинсүрэн их мэргэдийнхээ сүлд сүнсийг бодоод энэ хуулийн голыг нь босгоход бор зүрхээрээ зүтгэх ёстой. Хамгийн гол асуудал бол энэ. Ерөнхийлөгчийн тамгын газраас хүмүүс томилогдоод ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллана. Бид хуулиа хэр зэрэг хурдан боловсруулах, парламент яаж хандах вэ тэр бүхнээс хамаг юм шалтгаалах нь мэдээжийн хэрэг. -Манайхаас өөр улс орны үндэсний номын сангууд ямаршуухан дотоод зохион байгуулалттай юм болоо? Дэлхий бол номын сангууд руугаа аль хэдийн анхаараад эхэлчихсэн. Техник технологийн хувьд бүрэн шинэчлэгдэж, дижитал номын сангуудтай болчихоод байна. Өнгөрсөн хавар Конгрессийн номын сангийн захирал Францад байгуулагдсан “Дэлхийн дижитал номын сан”-ийн нээлтэнд намайг урьсан ч мөнгөгүйгээс явж чадаагүй. Хамгийн ойр жишээ л ярихад урд хөршийн Баргын баруун хошууны төв Алтан эмээлийн номын сангийнх нь уран барилгын нь хэлбэрийг харахад л гайхалтай. Нутгийнхаа нэрээр бэлгэдэж эмээл хэлбэртэй барилга барьсан байна лээ. Өвөрмонголын Ордосын номын сангийнхнь барилга гэхэд л гурван түүхэн сурвалж бичиг номын хэлбэртэй. Дотоод зохион байгуулалт нь дижитал болон цаасан номын, чөлөөт уншлагын танхим, кино үзвэрийн гээд тоочиж яаж барах вэ.. Би ЮНЕСКО-ийн Монголын комиссын дарга асан Уртнасантай хамт ноднин “Алтан товч”-оо дэлхийн баримтат өвд бүртгүүлэхээр Сөүлд очсон юм. ЮНЕСКО-ийн Азийн коммисын хуралдаанаар бүртгүүлэхээр болж билээ. Энэ бол бид хоёрын зүтгэл чармайлтын үр шим гэж боддог. Тэр үед Солонгосын Үндэсний номын сан урьж дижитал номын сангаа үзүүлж, танилцуулсан. Үнэхээр гайхамшигтай. Нүд бүлтийсэн. Ер нь хичнээн хямралтай байлаа ч дэлхий дахин үндэсний номын сангаа өөд нь татаж байна. Аль ч газар үндэснийхээ номын сангаар бахархаж, дотор нь хадгалагдаж байгаа номоороо гайхуулдаг юм билээ. Өөрийн соёлоо гайхуулах гол зүйл нь үндэсний номын сан нь болдог гэсэн үг л дээ. Дотор нь ажиллаж байгаа улсынх нь хөдөлмөр иж бүрэн техникжсэн байдаг юм билээ. Одоо манайх шиг тоостой хэдэн номоо тэврээд дээшээ доошоо гүйж байгаа газар ердөө байхгүй дээ. Төр засаг одоо анхаараасай. Монгол улс оршиж л байвал Үндэсний номын сантай байна. Энийг л бодоосой. Өнөөдөр мал гэж ярьж байна. Сайн л хэрэг. Гэвч хүн л малыг өсгөнө биз дээ. Бид хүнээ оюунжуулж, өөд нь татаж чадвал малыг өсгөж чадна. Ухаантай хүн монгол улсыг, эдийн засгийг хөгжүүлнэ. Энэ ухааныг нь ном л өгнө. Төр засаг минь анхаараасай билээ. -Монголын хөгжлийг оюунлаг хүмүүс аврана аврана гэдэг тухайд та ямар үзэлтэй байна вэ? Тэгэлгүй яахав. Одоо морь, бөх, дуучин гээд хошуураад байгаа нь өнгөц зугаа цэнгэл, усны хөөс юм. Улс монголоо мөхөөхийн л цондон. Энэ олон утгагүй баяр, хурал чуулган. Бид оюун уруу хошуурах цаг болчихжээ. Мэдлэг, хүмүүжил хоёр хослож байж Монголын өнөөгийн залуу үеийг хүмүүншүүлнэ. Дэлхийн түвшингээс давсан мэдлэгтэй байх учиртай. Ерөнхий боловсролын сургуулийн сургалтыг 12 жил болгоод 10-н жил байснаасаа илүү хүмүүжил мэдлэг олгож чадаж байна уу. Зүгээр л дэлхийн жишиг гээд хугацааг нь сунгаж байна уу гэдгээс эхлээд сэтгэлээсээ хандах зүйл зөндөө байна. Үндэснийхээ бичиг үсэг сурах соёл, үндэсний үзэлтэй болгох, би монгол хүн шүү гэж үнэн голоосоо хичээнгүйлдэг болгох хүмүүжил мэдлэгийг мах цусанд нь шингээж өгөх юмсан. Оюуны царааг нь тэлж өгөх хэрэгтэй. - Таныг янз бүрээр л муу хэлэх юм. Энэ бүхэнд та эмзэглээд байдаггүй харагддаг? - Би нийгэмд л амьдарч байгаа. Надад муу хүн байна, сайн хүн байна. Хийснийг маань ойлгодог, ойлгохыг хүсдэггүй гээд олон хүмүүн байна. Орчлонд арга билэг хоёр хоршдог . Цагаан байвал хар байдаг, нөхөр байвал дайсан байдаг. Тиймээс ярьж л байг хамаагүй. Намайг ажиллаж байхад,энэ өвгөн ажлаасаа гарахаас өмнө ч зайлаад өгөөсэй гэж интернэтээр зөндөө л цацлаа. Би энэнд гутраагүй, харин ч инээд хүрч явсан даа. Би нийгэмд амьд явна, юм хийж чадаж байгаа юм байна гэж бодоод ер тоодоггүй. Би хийх ажилгүй гиюүрээд суухгүй. Нийгмийн ажилд оролцоод л явна. Надад хийж бүтээх, орчуулах, хэвлүүлэх гээд ажил барагдахгүй их. Ингэхлээр намайг зайлаад өгөөсэй гэж байсан нөгөө улс ажлаа хийгээд явахаар энэ өвгөн үхээд өгөөсэй гэж хараах юм болов уу гэж инээд хүрч явдаг шүү. -Та бол өөрийн уншигчидтай, өөрийн хүлээж хүндэлдэг түмэнтэй хүн л дээ. Одоо юу бүтээж туурвиж байна даа? - Би уянгын зохиол орчуулах дуртай. Хүн уянгагүй л болвол алдаг, талдаг, хараадаг, зүхдэг л болно. Монголчууд уянгалаг сэтгэлгээтэй улс. Бүгд шахуу шүлэг хэлж, зүйр цэцэн үгээр ярьдаг. Энэнд нь би туслах юмсан гэж мөрөөдсөөр ирлээ. Тиймээс би та нарын унших дуртай хамгийн сайн уран зохиол болж чадсан хайр сэтгэлийн уянгын дуулал “Аранзан дарвуулт хөлөг”-өөс эхлээд хэдэн арван ном орчууллаа. Одоо Б.Янын “Сүн далайн хөвөө тийш” гэдэг номыг орчуулж байна. Найруулга нь надад их тохирсон, тун сайхан уянгалаг хэл найруулгатай. Энэ ном Монголчуудыг их муу хэлжээ. Бид хэн биднийг муу хэлж байна, хэн биднийг сайн хэлж байна гэдгийг мэдэж байх учиртай. Муу хэлж байна гээд орхичих юм бол манай ард түмэн, миний уншигчид бусдын үзэл бодлыг мэдэхгүй өнгөрнө. Тиймээс би орчуулж монголчууддаа танилцуулах гэж байгаа юм. Биднийг хараасан ч гэсэн өөрийн эрхгүй харааснаараа магтсан, хүлээн зөвшөөрсөн өгүүлэмж ч энэ номонд их байна. Тиймээс өөрийн эрхгүй сэтгэлийн дуудлагаар энэ номыг орчуулж байна. -Тантай уулзсан болохоор эх хэлний тухайд асуулгүй өнгөрч боломгүй байна. - Дээд сургуулиудад монгол хэлний найруулга зүйн хичээл заахгүй байна. Монгол хэлний найруулга зүй гэдэг бол шинжлэх ухаан юм. Ийм учраас дээд сургууль төгсөж байгаа хүн монгол хэлний чадвар, мэдлэггүй төгсөж байна. Өөрөөр хэлбэл дунд сургуулийн мэдлэгээрээ төгсөж байна. Ном бичиж байгаа эрдэмтэн хүмүүсийн бичсэн ном нь яагаад ойлгогдохгүй байна. Дээд сургуульд найруулга зүй үзээгүй 10-н жилийн мэдлэгээрээ бичиж байгаа учир ийм л хүмүүс монгол хэлийг эвдэж байна. Манай залуус мэргэжлээрээ бол дэлхийд ч гологдохооргүй сайхан хүмүүс байна. Юм үзэж нүд тайлсан энэ сайхан залуус монголынхоо жолоог гартаа аваасай гэж боддог. Одоогийн манай удирдлага нэг л бишээ. Монголоо, ард түмнээ гэсэн халуун сэтгэлтэй, хоёргүй санаатай удирдагч, түшээд хуруу дарам цөөн л харагдах юм байна шүү дээ. Дэлхий даяны энгээр монголынхоо хэмжээнд сэтгэдэг залуучуудаа ард түмэн маань магнайдаа залах цаг ирээсэй л гэж хэлье дээ. Ярилцсан Б.Төгсжаргал Цаг төр хүмүүс сэтгүүл