О.ЭРДЭНЭЧИМЭГ: "Намаасаа татгалзсан ч итгэл үнэмшил өөрчлөгдөхгүй"

“Ярилцах танхим”-ынхаа энэ удаагийн

зочныг хилийн чинадаас урилаа.

Монгол Улсаас Бүгд Найрамдах Унгар

Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн

Эрхт Элчин сайд О.Эрдэнэчимэгтэй

ярилцсанаа та бүхэнд хүргэе.

-“Улс төрийн тойм” сонины “Ярилцах танхим”-д

таныг урьж ярилцаж байгаадаа баяртай байна.

Холын хүнээс үг сонс гэдэг. Юуны өмнө Унгарт

байгаа монголчууд маань хэрхэн амьдарч байна,

манай хэчнээн монголчууд, хэдэн гэр бүл аж төрж

байна, амьжиргааны гол арга, цалин хөлс ямар

байдаг вэ гэдгээс яриагаа эхэлье?

-Баярлалаа. Унгарт байгаа монголчуудын талаар яриагаа

эхэлж байгаадаа баяртай байна. Бидний ажлын нэг чухал

хэсэг бол иргэдийн тухай асуудал байдаг. БНУУ-д

өнөөдөр ойролцоогоор 1500-2000 орчим монгол хүн

ажиллаж, амьдарч байна. Тэдний ихэнх нь хөдөлмөрийн

гэрээгээр ажилладаг.Өнгөрсөн

оны эцсийн байдлаар 1400 гаруй монгол иргэн албан ёсны зөвшөөрөлтэй хөдөлмөрийн

байгууллагад бүртгэлтэй ажиллаж амьдарч байна гэсэн тоо бий. Үүний хажуугаар харласан

иргэд бас цөөнгүй байна. Нэг онцлог зүйл гэвэл унгар монгол холимог гэр бүл 300 гаруй байна.

Наяад оны сүүлээр манай оёдлын үйлдвэрүүдээс гэрээгээр олон хүн энд ирж ажиллаж байсан.

Дараа нь 1990 оны өөрчлөлтийн үед тэр том үйлдвэрүүд хувьчлагдан, зарим нь дампуурч

манай ажилчдын зарим нь өөрсдөө жижиг цех, үйлдвэр байгуулан тусгаарлаж, зарим

нь хувийн үйлдвэрүүдэд ажилласаар өнөөг хүрч байна. Унгарт оёдлын жижиг үйлдвэр ажиллуулж

байгаа 20 орчим монгол компани байдаг бөгөөд тэнд цөөнгүй тооны монгол иргэд ажилладаг.

2008 оны сүүлээс эхэлсэн дэлхийн эдийн засгийн хямрал Унгарын эдийн засагт хүчтэй

нөлөөлсөн нь манай ажилчдад ч тодорхой хэмжээгээр халгаатай байсан. Жишээ нь, томоохон

үйлдвэр, аж ахуйн газрууд орон тоогоо цомхотгож, зарим нь сул зогсож цалин мөнгөө хагас

олгож байсан ба манай оёдлын компаниудын захиалга эрс буурч ажилгүй болох зэрэг олон

сөрөг зүйл ажиглагдаж байсан боловч 2010 оны хоёрдугаар улирлаас зарим нааштай зүйл

ажиглагдаж эхэллээ. Энэ хавар, зун ажилчид овоо ажилтай өнгөрөх шиг болсон. Мөн

манай цөөнгүй иргэд хар зах дээр ажиллаж амьжиргаагаа залгуулж байдаг. Ер нь

энд ажиллаж буй монгол иргэдийн цалин тийм их өндөр биш шүү, ойролцоогоор 400-500 доллар л

байдаг.

-Унгарт очоод таван жил болж байгаа таны хувьд анх хөл тавьсан үеийн сэтгэгдэл тань

өнөөдөр хэрхэн өөрчлөгдсөн бэ. Юу нь хамгийн сонирхолтой санагдаж байв?

-Унгарт анх миний ирсэн үеийн сэтгэгдэл одоо нэг их өөрчлөгдсөн зүйл алга даа. Унгар улс

сайхан улс, ард түмэн нь зочломтгой, монголчуудад элгэмсүү. Аливаа ажил алба асуудал нь

системтэй, их зохион байгуулалттай, сахилга дэг журамтай, боловсон хүчний бэлтгэл сургалт,

сонголт гайгүй улс юм байна гэсэн үнэлгээтэй байдаг. Хаа газрын хөдөөгийн ард түмэн энгийн,

даруухан, байгаагаараа байдаг. Унгарчууд ч ялгаагүй, зарим нэгэн хэв маяг нь манай

хөдөөнийхөнтэй адилхан ч юм шиг. Сайхан дурсамж гэвэл анх 2006 оны намар аравдугаар

сарын 8-нд Унгарт ирээд 13-нд жуухаа бариад 14-нд жилд нэг удаа болдог Дипломат

төлөөлөгчдийн газрын тэргүүнүүдийн дунд зохион байгуулдаг усан үзэм хураах баярт

оролцсон маань надад дурсамжтай сайхан баяр болж үлдсэн. Бид чинь усан үзэмнээс

хол байдаг ард түмэн шүү дээ.

-Унгарчууд хөх толботой гэдгээрээ өөрсдийгөө монголчуудтай адилтгах дуртай байдаг.

Тиймээс элгэмсэг байдал гаргахыг хичээдэг, гэвч тив, бүс нутгийн онцлогийг яах ч аргагүй.

Тэд монголчуудад хэрхэн ханддаг, ямар чанарыг нь үнэлдэг, бас жигшдэг вэ?

-Ер нь унгар хүмүүс түүх сайн мэддэг. Хөдөөгийн тариачин нь хүртэл надад Монголын нууц

товчоог нэгд нэггүй ярьж өгч байсан нь гайхалтай. Манайд бол улс төр ярьдаггүй, улстөрждөггүй

хүн ховор шүү дээ. Тэд өөрсдийгөө Азиас гаралтай, нүүдэлчин гэж ярих дуртай. Энэ гарал

үүслээрээ нэг гэдэг утгаараа ер нь л дотносоно шүү. Манайхантай ойр ажиллаж, харилцаж

таньсан хүмүүс бол манайхны дасан зохицох, хөрвөх чадварыг онцгойлон магтдаг. Харин

хувийн зохион байгуулалт, сахилга батын тал дээр жаахан сэтгэл дундуур байдаг нь ажиглагддаг.

Ажлын цагаас хоцроод , заримдаа жаахан “юм” балгачихаад хоорондоо гар зөрүүлээд байх

нь хэнд ч таалагдахгүй шүү дээ. Энэ л бидний сул тал юм даа.

-Уучлаарай, таныг улс төрийн томилгоогоор Элчин сайдаар томилсон гэдэгтэй та санал

нийлэх үү. Учир нь та үүнээс өмнө МАХН-ын эмэгтэй улстөрчдийн тэргүүн эгнээнд явж,

намын төв дэргэдэх “Прогноз” судалгааны төвд ажиллаж байсан?

-Тиймээ, улс төрийн томилгоогоор томилсон гэдэгтэй санал нийлнэ. Аль ч оронд ийм томилгоо

байдаг.

-Уг судалгааны төв одоо үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулдаг уу.

Яагаад идэвхгүй болчихов.

Та гадаадад байгаа болохоор тэр үү?

-“Прогноз” төв одоо үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж байгаа гэж бодож байна.

-Тухайн үед судалгааны төв ховор байсан учраас итгэл үнэмшил төрүүлэхэд амархан

байсан болов уу гэж боддог. Одоо бол ёстой л борооны дараах мөөг шиг олшроод, хэн

дуртай нь судалгаа хийж сурталчилгаанд ашигладаг болсон байна?

-“Прогноз” бол мэргэжлийн судалгааны төв. МАХН-ын дэргэдэх Намын түүхийн институтыг

орлон уламжлан ажиллаж буй байгууллага. Дотроо хэд хэдэн чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулдаг.

Юуны өмнө намын түүхийн судалгаа, намын гишүүд, дэмжигчдэд бүх төрлийн сургалт явуулдаг,

мөн социологийн судалгаа явуулж нийгмийн сэтгэл зүйг тандан судалдаг байгууллага.

Бид хийх шаардлагатай ажлаа л хийж байсан.

-Ингэхэд та ямар мэргэжилтэй вэ. Яагаад улс төрийн хүрээнд орсон тухайгаа ярьж

болох уу?

-Би инженер, социологич мэргэжилтэй. Дээд сургууль төгсөж ирээд Багануурын уурхайд

хуваарилагдаж тэндээ хоёр сар шахам ажиллаад 1986 оны арваннэгдүгээр сард

дүүргийн намын байгууллагын үзэл суртлын хэлтэст лектороор очиж байсан. Багануурын

уурхайд томилогдоод ажиллаж байхад дүүргийн намын хороон дээр хэдэн удаа дуудаж уулзаад

байсан. Учир нь оюутан байхдаа МАХН-д гишүүнээр элссэн болохоор гишүүний бүртгэлээр

мэдэж шалгалт аваад байсан байх гэж боддог. Дараа нь 1987 оны долдугаар сард Районы

эвлэлийн хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар томилсон. 1990 оны зургадугаар сард

МХЗЭ-ийн Төв хороонд зохион байгуулагчаар, 1991 онд Монголын Залуучуудын Холбоонд

улс төрийн ажилтнаар ажиллаж байгаад 1994 онд Москвад аспирантурт суралцаж, 1998 онд

социологийн ухааны докторын (PhD) зэрэг хамгаалсан. 2000 оноос МАХН-ын дэргэдэх

“Прогноз” төвийн захирлаар, 2004 оноос намын улс төрийн хэлтсийн даргын албыг давхар хашсан.

Миний улс төрийн хүрээнд орж ажиллах болсон түүх энэ дээ. Энэ бүгдээс харж дүгнэхэд

тухайн үед залуучуудыг ажил хэргийн ба онолын талаар шат дараалан системтэй сургаж

бэлтгэдэг байсан нь харагддаг.

-Таны томилгооны хугацаа хэзээ дуусах вэ. Монголдоо ирээд ямар ажил хийхээ

төлөвлөсөн үү?

-Миний хугацаа үндсэндээ дуусч байгаа. Одоохондоо ийм, тийм ажил хийнэ гэж төлөвлөсөн

зүйл алга.

-МАХН-ын талаар таны итгэл үнэмшил хэвээрээ юу.

Шүүмжлэлтэй ямар тал харагддаг вэ?

-Би одоо аливаа улс төрийн намаас татгалзсан төрийн албан хаагч гэдгийг хэлэх ёстой.

Цаад угшлаараа гэх юмуу даа, сэтгэхүйн хувьд МАХН-ын талаарх миний итгэл үнэмшил

өөрчлөгдөхгүй байх аа. 1985 онд оюутан байхдаа Эрхүүгийн консулын дэргэдэх намын хорооны

товчооны хурлаар орж тэр үеийн өндөр шалгуураар намд элсч байсан. Одоо 25 жил өнгөрчээ.

Энэ бол миний хувьд сайхан дурсамж, бас бахархал юмуу даа. МАХН-ын тухайд одоо бол

холоос харж ажиглаж байна. Юу юугүй учир зүггүй шүүмжлээд байх юу байх вэ. Аливаа

юмыг гаднаас нь шүүмжлэх шиг амархан зүйлгүй. Аливаа улс төрийн намын оршин тогтнодог

тулгын гурван чулуу байдаг. Энэ нь бодлогоо зөв тодорхойлж түүнийгээ хэрэгжүүлэх, боловсон

хүчнээ сонгон бэлтгэх, зөв байршуулах болон дэмжигчдээ өөртөө ямагт татаж байх зэрэг

асуудал юм. Эдгээр асуудалд алсын хараатай, мэдрэмжтэй хандан ажиллаж байвал

аливаа нам амжилттай зорилгоо хэрэгжүүлээд явдаг түүх дэлхийн улс төрийн намуудад байдаг.

Өмнөө тавьсан зорилтуудыг хэрэгжүүлэхийн төлөө явж байгаа гэж ойлгож байгаа.

-Монголын улс төр, эхорон маань хэрхэн өөрчлөгдсөнөөр төсөөлөгддөг вэ.

Тэнд байгаа монголчууд энэ талаар, бас буцаж эх орондоо ирж ажиллах

талаар ямар хандлагатай байдаг бол?

-Монголын нийгэмд өөдрөг хөгжил рүү тэмүүлж байгаа олон салбар байна. Үүгээр бид

бахархах хэрэгтэй. Улс орноо хөгжүүлэхийн тулд иргэн бүр чадлынхаа хэрээр хичээх

хэрэгтэй гэдгийг иргэдэд ойлгуулах явдал нэн чухал санагдаж байна. Өөрөөр хэлбэл,

эх оронч үзлийг төлөвшүүлэх, зөв хүн болгон хүмүүжүүлэхэд төр засаг анхаарч ажиллах,

анхаарлаа төвлөрүүлэх явдал нэн чухал юм. 1990 онд өөрчлөлт болсноос хойш энэ асуудал

үндсэндээ хаягдсан. Тиймээс хүүхэд, залуучуудын төлөвшил, боловсролд системтэй алсын

хараатай бодлого төрөөс зайлшгүй баримтлах шаардлагатай байна. Сүүлийн үед манайханд

гадагшаа л гарвал диваажинд очих юм шиг ойлголт давамгайлаад байна. Миний ойлголтоор

хэн ажил хөдөлмөр эрхэлж санаачлагатай ажиллаж амьдарч байна тэр хүнд хаана ч амьдрал

байна гэж ойлгодог. Энд байгаа монголчуудтайгаа уулзаж учрахдаа тэр тухайгаа ойлгуулахыг

хичээдэг. Манай Засгийн газраас “Зөгийн үүр” гэдэг төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Түүнийг

хэрэгжүүлэхийн төлөө манай ЭСЯ онцгой анхаарч ажиллана.

-Энэ хугацаанд өндөр дээд хэмжээний хичнээн айлчлалыг зохион байгуулсан бол.

Хамгийн сүүлд лав Ерөнхий сайд С.Батболд очсон санагдана?

-2006 онд ирж ажилласнаас хойш 2010 оны гуравдугаар сард Ерөнхий сайдын, 2007 онд

УИХ-ын даргын албан ёсны айлчлалыг БНУУ-д хийлгэлээ. Мөн хэд хэдэн сайдын

айлчлал зохион байгуулсан. Энэ 2010 он бол түүхэн тэмдэглэлт үйл явдал тохиож байгаа он.

Монгол-Унгарын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 60 жилийн ойг тэмдэглэн

өнгөрүүлэх ажлын хүрээнд Монгол улсын Ерөнхий сайд С.Батболдын айлчлал болсон.

Айлчлалын үеэр хоёр улсын харилцаанд чухал ач холбогдолтой асуудлуудыг ярилцаж

шийдвэрлэсэн. Энэ түүхэн ойг тэмдэглэх завшаан намайг Элчин сайдаар ажиллах

үед тохиосонд баяртай байна.

-Саяхан Хүний эрхийн дэд хорооны даргыг сонгоход манай эмэгтэй улстөрчид нэлээд

“уралдах” шиг болсон. Та улстөрч эмэгтэйчүүдтэйгээ, намынхантайгаа одоо ямар

холбоотой байна?

-Би тэр сонгуулийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваагүй. Зөвхөн интернетээр товч мэдээ

уншсан.

Ажил төрлийн шаардлага гарсан үед хэнтэй ч холбогдоод асуудлаа шийдвэрлээд явдаг.

Түүнээс биш онцгойлон тэрэнтэй энэнтэй гээд байдаггүй.

-Шинээр гарч ирж байгаа улстөрд хүчээ сорьж буй эмэгтэйчүүд танд таалагддаг уу?

- Улс төрд шинээр орж ирж буй эмэгтэйчүүдийн талаар илүү дутуу зүйл ярих нь илүүц байх.

Харин тэдэндээ амжилт хүсмээр байна. Мөн нэг цаг үед хүүхэд, залуучуудын байгууллагад

хамт зүтгэн ажиллаж байсан Д.Арвин, Т.Ганди, Д.Оюунхорол, Н.Болормаа нараараа

бахархаж байдгаа энд хэлэх нь зүйтэй байх.

-Одоогоос таван жилийн өмнө Унгарт очиход Европын холбоонд ороод удаагүй,

хөл нийлэх гэж зовж байсан санагдана. Эдүгээ эдийн засгийн ахиц дэвшил

хэр гарав, амьжиргааны нөхцөл байдал, амьдрах нөхцөл байдал, ардчилал,

эрх чөлөө ямар түвшинд байна?

-БНУУ Европын Холбооны гишүүн улс болоод зургаан жил болж байна. Харин Европын

Холбоонд элсэх бэлтгэлийг 30 жил хийсэн гэж албаны хүмүүс ярьдаг. Европын Холбоонд

элсэн орсноор тухайн улс оронд эерэг, сөрөг асуудал аль аль нь байдаг тухай ярьдаг.

2008 оны сүүлээс эхэлсэн дэлхийн эдийн засгийн хямрал Унгарын эдийн засагт хүчтэй

нөлөөлсөн гэж би дээр дурьдсан. Одооноос л хүнд байдлаас гарч байна. Хямралыг

саармагжуулах асуудал дээр олон улсын санхүүгийн байгууллагуудтай хамтран хүч нэмж

ажилласнаар үр дүнд хүрсэн. Улс орны эдийн засгийн хувьд нийгмийн халамжийн бодлогыг

улсынхаа эдийн засгийн даацад захирагдалгүйгээр нэмэгдүүлсээр байгаад хямруулсан

юм уу гэж боддог. Иргэдийн амьдрах нөхцөл байдлын тухайд бааз суурь сайтай, тогтсон хэв

маягтай улс. Улс төрийн тухайд олон намын тогтолцоотой парламентын засаглалтай улс.

2010 оны дөрөвдүгээр сард парламентын сонгууль болж сөрөг хүчин байсан

ФИДЭС /залуу ардчилагчдын холбоо/ нам ялж парламентад дийлэнх суудал авч дангаараа

Засгийн газраа байгуулсан. Энэ оны зургадугаар сарын 29-нд Ерөнхийлөгчийн сонгууль

болж ФИДЭС намаас нэр дэвшигч ялж БНУУ-ын Ерөнхийлөгч болсон. Ерөнхийлөгчийг

парламентаас сонгодог тогтолцоотой.

-Унгарт очиход манай элчингийнхэн бууз хийж дайлсан нь сайхан санагдсан.

Аргагүй л эмэгтэй элчинтэй нутагт очиход өөр юм билээ. Ер нь монгол хоолоо

байнга хийж идэж амждаг уу?

-Та нөхдийгөө зорьж ирдэгт бид бас баярладаг. Монгол хоолоо хийхийг хичээлгүй яахав.

Долоо хоногт нэг удаа мах чанаж, гурилтай хоолоо хийхийг л боддог.

- Ар гэрийнхэнтэйгээ хэр холбоотой байна, нутгаасаа юуг хамгийн их санаж

байна вэ?

- Ямар ч ажлыг хариуцсан л бол сайныг нь ч саарыг нь ч хариуцлагыг адилхан

хэмжээгээр үүрэх хэрэгтэй гэж өөртөө өндөр шаардлага тавьж ажилладаг. ЭСЯ хүн

цөөтэй учир том айлчлал бусад томоохон арга хэмжээний үед хэн ч юуг ч хийнэ шүү дээ.

Нутагтаа байгаа аав, ээжтэйгээ байнгын харилцаа холбоотой байдаг. Хамар цоргисон

ногооны үнэр, мал бэлчсэн сайхан хөдөө талаа зуны улиралд бүр ч их санадаг.

У.Оргилмаа.

Зохиогчийн эрх:
“Улс төрийн тойм” сонин.

2010 оны 8 сарын 16