Ш.Сайхансамбуу: МАН МАХН-тай нэгдвэл шившиг

УИХ-ын гишүүн Ш. Сайхансамбуутай ярилцлаа.

-Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярыг баривчилсан нь сүүлийн үед нийгмийг багагүй хөдөлгөөнд оруулж эхэллээ. Тэр дундаа танай намын нэр бүхий гишүүд намаасаа гарна гэх мэтээр нэлээд бужигнаан үүсэх төлөвтэй. Энэ талаарх таны байр суурь ямар байгаа вэ?

-Манай нам дотроо бужигнаад сүйд болчихсон юм алга. Хүн харахад л тэгж санагдаж байгаа биз дээ. Монголын улстөрд байдаг зүйлүүд л өрнөж байна. Ёстой л нөгөө болдог зүйл болдгоороо болж байна гэдэг нь харагдаж . байна гэж нийгэм ойлгож хүлээж авах хэрэгтэй. Нөгөө талаар манай нам дотроо хагаралдаад «фракцилж», эв түнжин гүй байгаа зүйл ч алга. Хэрвээ намын дотоод асуудал үүсээд фракци байгуулдаг том бол нам дотроо албан ёсоор зарлаад явах хэрэгтэй. Барууны өндөр хөгжилтэй орнуудын гишүүд шиг соёлтой, асуудалд тодорхой хандах ёстой.

-МАН, МАХН-ын аль аль нь зүүний үзэл баримтлалтай нам. Тэр ч утгаараа таван намын гишүүд нэгдэх тухай асуудлыг байн-га хөнддөг. Энийгээ ч батлах мэт тиймэрхүү үг яриа гаргадаг гишүүд экс Ерөнхийлөгчийг баривчлагдах үед нь хамт байсан. Энэ бүхэн нийгэмд шууд хардлага төрүүлж байна гэдэгтэй та санал нийлэх үү?

-Мэдэхгүй ээ. Бусад хүн юу бодож байгааг өмнөөс нь таамаглаж, хардаж ярих эрх надад байхгүй шүү дээ.

-Тэгвэл хоёр намыг нэгдэх асуудалд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Нэгдвэл шившиг шүү дээ. Хоёр ижил үзэл баримт-лалтай нам нэгдлээ гээд нэгдмэл байна гэсэн үг биш. Хэрвээ тийм зүйл болбол Монголын ард түмний төлөө нэгдэж байна гэж үзэхгүй. Хүссэн хүсээгүй өөрсдийнхөө эрх ашгийн төлөө нэгдэж байна гэж ойлгогдоно. Хоёр өөр нам хамтарсан Засгийн газар байгуулсантай адил зүйл. Өнгөрсөн хугацаанд хэн хэн нь бие биеэ «алах» шахсан  байж  буцаад  нэг дэхгүй байлгүй. Би хувьдаа энэ ярианд итгэхгүй байна.

-Гэхдээ танай намын нэр бүхий гишүүд үүнээс болоод намаасаа гарч орох дээрээ тулчихлаа. Энэ вь дээрх хардлагыг улам баталгаажуулж өгөөд байгаа юм биш үү?

-Янз бүрийн бүлэглэл, фракци байгуулчихаад албан тушаал горьдоод байвал ямар хэрэг байх вэ дээ. Үнэхээр тийм зорилготой байгаа бол тэд фракци биш бантан хутгагчид болно. Бүлэглэл фракцид тодорхой зорилго байх хэрэгтэй. Миний хувьд тэр гишүүдийн зорилго чухам юунд байгааг олж харахгүй байгаа.

-Ингэхэд энэ удаагийн Сонгуулийн   хуулийн шинэчлэл таны санаанд хүрч чадсан уу. Хэдийгээр намынхаа байр суурийг баримтлах хэдий ч тавд тодорхой бодол төрөх нь ойлгомжтой. Таны бодлыг сонирхъё?

-Орон нутгийн сонгуулийн тухай болон УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулиа базаахгүй хийсэн гэж бодож байгаа. Энэ хуулийг батлагдах үед өөрийнхөө байр суурийг илэрхийлж байсан л даа. Холимог байж болно. Гэхдээ 48-аасаа гулгаж 28 руу орно гэдгийг хатуу эсэргүүцэж байсан. Энэ бол бүтэхгүй асуудал. Сонгуулийн нэг тойрогт өрсөлдөж уначхаад 28-д жагссан хүмүүсийг түлхэж унагаад гишүүн болдог тогтолцоог дэлхий дээр лав хараагүй. Харин өөрийнхөө улсад тэр тусмаа өөрийнхөө сууж байгаа парламентаас ийм шийдвэр гаргахыг биеэрээ үзчихлээ. Ичмээр хэрэг шүү.

-Нэгэнт асуудал тодорхой болсон хойно нь та ингэж хэлээд байна уу. Өмнө вь энэ талаар байр сууриа илэрхийлж байсан уу?

-Хангалттай ярьсан. Харин ч энэ саналын эсрэг байсан хэдхэн гишүүд бий. Нэрлэж ч чадна. Бид цөөхүүлээ учраас хууль батлалцах үеэр дийлээгүй л дээ. Гэтэл цөөнх болсон хүмүүсийн зөв байна гээд Үндсэн хуулийн цэц шийдвэрээ гаргалаа. Яг ийм үйл явдал мөн л Оюу толгойн гэрээн дээр болсон. Бидний зургаан гишүүн эсрэг санал өгсөн. Тэгсэн ч олонх талдаа хүч хүрээгүй.
Би одоо ч энэ тухай ярих болно. Оюу толгойн гэрээ дутуу болсон. Гарсан цагаасаа эхлээд бөөн хэл ам. Газар доорх баялгийн эзэд нь энэ гэрээг хүлээж аваагүй. Хамгийн сүүлд энэ асуудлаар Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороон дээр ажлын хэсэг байгуулаад Засгийн газар «Айвенхоу Майнз»-тай нэг хэсэг «үзлээ». Үүрэг даалгавар өгөөд тэрнийхээ биелэлтийг Засгийн газраас сонсоно гэсэн үр дүнтэй сууж байна даа.

-УИХ-ын сонгуулийг зарлах хугацаа юу юугүй хаяанд ирлээ. Гэвч манай улстөрчид 2008 онд ярьж байсан бүхнээсээ буцаад эхэлсэн. Иргэний ухаалаг үнэмлэхээр сонгууль өгнө гэдэг асуудал сүүлдээ хоёр намын улстөрчдийн бие бие рүүгээ өшиглөдөг бөмбөг болоод хувирчихлаа. Хариуцлагыг хэн хүлээх вэ?

-УИХ-ын сонгууль цахим үнэмлэх, автомат тоолдог машинаар явна гэсний хариуцлагыг буруутай эзэд нь хүлээх ёстой. Өнөөдөр тэд бүгд л энх тунх, эрүүл сарууд байж байна. Энэ улсуудад хариуцлага тооцох л ёстой. Уг чанартаа бол энэ бүгд Монгол Улсад хууль байдаг ч тэр нь үйлчилдэггүй. Хариуцлага тооцдог механизм байхгүй учраас цахим иргэний үнэмлэхний асуудал бас л эзэнгүйдэх байх. Тиймээс би энэ асуудлаар цөөнхийн байр суурин дээр дуу хоолойгоо илэрхийлэх болно.

-Монголчууд зургаа дахь удаагаа УИХ-ын сонгууль өгөх гэж байна. Өнөөдрийг хүртэл хэрхэн, яаж сонгуулиа өгөх соёлд яагаад суралцаж чадахгүй байна вэ?

-Энэ бол байх л ёстой нийгмийн үзэгдэл.  Манайх цаашдаа ч сайн муу зөндөө юм үзнэ л дээ. Бид эхнийхээ шатыг л туулаад явж байна. Улс орны оршин тогтнох настай нь харьцуулах юм бол энэ 22 жил юу ч биш. Монгол Улс хэзээ байгуулагдсан хэзээ дуусахыг хэн ч мэдэхгүй. Бид нийгмийг шинэчлээд өөрчлөөд явж л байна. Хуучин хаант засаглалтай байсан, Чингис гээд ганц л хүн мэддэг байлаа. 1990 онд ардчилсан улс болно гээд парламентын засаглалаа байгуулаад 22 жил болж байна Парламентын засаглалаар яваад өндөр хөгжсөн улс орнуудыг бодоход юу ч биш. Гэхдээ нэг их замбараагаа алдсан аймшигтай юм болоогүй л дээ. Засвар бол олон жил хийгддэг юм байна. Тэгж байгаад л нэг тогтоно л доо. Парламентын засаглалд шилжсэнээр миний харж байгаагаар төлөвшөөд тогтсон МАН, АН хоёр нам байна. Одоо ингээд л жижиг намууд нийлж томроод эсвэл байхгүй болно.

-Тухайлбал?

-Жишээ нь МАХН гээд л хэсэг нөхөд гарч ирээд  л  Монголын амьдралын түүх, намуудын түүх, улстөрийн үйл амьдралд явагддаг процесс нь явагдаж байна л гэж харж байна. Түүнээс биш Н.Энхбаяртаа биш, М.Энхсайхандаа биш. Жишээлбэл, 10 жилийн дараа гэхэд өнөөдрийн байгаа хүмүүсийн ихэнх нь байхгүй байна шүү дээ. Дараагийн залуус улс төрд гарч ирэх гээд зүг чигээ олохгүй хамаа намаагүй юм ярьж байна." Тэгээд удахгүй төл"зөвшөөд л ирэх биз. Ерөнхийдөө зарчмаараа явж байна даа.

Нийтлэлч
В.Дондовдорж
Эх сурвалж
Өглөөний сонин

2012 оны 4-р сарын 26, Пүрэв гариг